Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusifov Y.B. Y-88 Qədim Şərq tarixi: Dərslik.-Bakı: Bakı Universiteti
- tarazılığın
- Sülh
565
qarşı-qarşıya durma zərurətini meydana gətirirdi və fasiləsiz müharibələrə səbəb olurdu. Bununla yanaşı, yaranmış vəziyyət Assuriya hökmdarlarından tələb edirdi ki, həm hərbi texnika hissələri, həm də diplomatiya sənəti üzrə xüsusi ixtiralara yiyələnsinlər, yeniliklər əldə etsinlər. B.e.ə I minillikdə meydana gəlmiş qədim quldar dövlətlərinin xarici siyasətinin əsas istiqaməti dünyəvi imperiyanın yaradılmasına yönəldilmişdi. 2
Assuriya çarlarının hücum siyasəti Ön Asiya dövlətləri içərisində güclü narahtlıq əmələ gətirirdi və ümumi təhlükə önündə qarşılıqlı kin-kudurəti unutmağa məcbur edirdi. Assuriyaya qarşı üç böyük koalisiya yaradılmışdı: birincisi-cənub-qərbdə-Misir rəhbərlik edirdi, ikincisi-cənub-şərqdə-Elam rəhbərlik edirdi və üçüncüsü- şimalda-Urartu rəhbərlik edirdi. Bütün bu koalisiyalar öz tərkibinə görə çox müxtəlif idi və bu amil də assuriyalıların qələbəsini asanlaşdırıdı. E.ə.VIII əsrin sonlarında akkadlı Sarqon Fələstində Misir fironlarının ittifaqını, sonralar isə Şərqdə Elam-xald koalisiyasını dağıtdı. Bu baxımdan akkadlı Sarqon Babilistan çarı Marduk-Bellidinə qarşı xald şəhərlərinin narazılıqlarından məharətlə istifadə etdi. Assuriya çarı düşmən tərəfindən əllərindən alınmış xald şəhərlərinin azadlığının sanki müdafiəçisi kimi çıxış etdi. Xaldey şəhərləri öz əvvəlki hüquqlarına sahib oldular, qələbə qazanmış Sarqon isə özünü Babilistan çarı elan etdi. Beləlikl, Aşur və Babilistan şəxsi ittifaqla bir-birinə bağlı oldu. Siyasi hegemonluq Assuriyaya keçdi, lakin
mədəni üstünlük Babilistanda qaldı. 1
Tarixi tədqiq edən mütəxəssislərin əsərlərindən belə bir qənatə gəlmək olar ki, Qədim dövrdə Ön Asiyada sülh siyasəti əsasən dövlətlərin maraqlarına xidmət edirdi və aşağıdakı əsas istiqamətlər üzrə həyata keçirilirdi:
2 Yusifov Y.B. Y-88 Qədim Şərq tarixi: Dərslik.-Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1992, 496. s., s. 259.
1 Дипломатия Древнего Востока. Международная политика Ассирии в период ее преобладания (XIII –VII века до нашей эры). http://www.diphis.ru/index.php?option=conten&task=view&id=67#1.
566
-İkitərfli qaydada dövlətlər (çarlar-hökmdarlar) arasında sülh müqavilələrinin imzalanması; -İttifaqların yaradılması –dövlətlər ittifaqlar yaratmaqla həm güclənmək məqsədini güdürdülər, həm də güclü dövlətdən qorunmaq siyasəti yeridirdilər. Nisbətən zəif dövlətlər güclü dövlətdən qorunmaq üçün qarşılıqlı şəkildə dinc münasibətləri təmin etmək və birgə müdafiə olunmaq üçün ittifaqlar yaradırdılar. İkitərəfli ticarət və siyasət münasibətləri, eləcə də hərbi münasibətlər bir tərəfdən dövlətlərin maraqlarının genişlənməsinə xidmət edirdisə, digər tərəfdən beynəlxalq münasibətlərdə müəyyən qədər tarazılığın yaradılmasını təmin edirdi. Dövlətlər gücləndikcə işğal müharibələri də genişlənirdi və eyni zamanda ehtiyatlılıq da artırdı.
Dövlətlər daxilində olan cəmiyyətlərdə mövcud olan bütün canlı vasitələr hərəkətdə olurlar. Hərəkətlər edərkən bir-biriləri ilə təmas qururlar, münasibətlər yaradırlar, əlaqələr saxlayırlar. Hər bir canlı vasitənin (fərdlərin-şəxslərin-şəxslər qrupunun) hərəkəti (fəaliyyəti-funksiyası) həm öz xüsusiyyətinə, bu baxımdan özünəməxsus tərzə və məzmuna malik olur, həm də ümumi tərz, forma və məzmunu özündə əks etdirir. Müəyyən sahələr (ixtisaslaşmış sahələr) üzrə qruplaşmış hərəkətlər (sahələr üzrə birləşmiş maraqların təmin edilməsi uğrunda) mövcuddur. İxtisaslaşmış sahələr üzrə qruplaşmış hərəkətlər cərəyanlar,
də dövlətdən kənarda-digər dövlət və cəmiyyətlərlə, əlaqələr yaradırlar. Siyasət
vasitələrinin (canlı)
dövlətdaxili, cəmiyyətdaxili hərəkətləri ilə onların xarici hərəkətləri aralarında müəyyən uzlaşma, əlaqələndirmə, uyğunlaşdırma, birləşmə,
öz tələbat və maraqlarına müvafiq olaraq hərəkət edirlər. Vasitələr 567
aralarında münasibətlər müəyyən tərzdə mövcud olur və qarşılıqlı hərəkətlərin məzmununa təsir edir. Münasibətlərin məzmunu hərəkətlərin məzmununu, forma və istiqamətlərini, eləcə də hərəkətlərin məzmunu, forma və istiqamətləri münasibətlərin məzmun və istiqamətlərini formalaşdırır. Münasibətlər öz sahələrinə, aidiyyatı vasitələrə mənsubiyyətinə, tərzinə və dərəcəsinə görə fərqlənir. Bununla yanaşı, bütün sahələr üzrə münasibətlər də öz məzmunlarına görə fərqlənir. Cəmiyyətlərdə mövcud olan bütün canlı vasitələr aralarında münasibətlər öz tərzinə və dərəcəsinə görə fərqlənir və bu baxımdan münasibətlər mühiti çox rəngarəngdir. Münasibətlərin tərzliyi o deməkdir ki,
şkalalar (dərəcələrə bölünmə
lövhəciyi, cədvəl)
üzrə münasibətlərin tərkib dəyişkənliyidir. Sülh bir
vəziyyət olaraq münasibətlərin bütün müsbət tərəflərini özündə əks etdirir. Sülh prosesi birtərəfli qaydada tək bütün müsbət münasibətlər yox, tərkibində çoxlu sayda müsbət münasibətləri (müsbət münasibətlərin sayı mənfi münasibətlərdən çox olan faktlar) əks etdirən rəngarəng münasibətləri əhatə edir. Başqa sözlə, sülh daha çox müsbət nəticələr törədən münasibətlər və hərəkətlər vəziyyətidir. Bir məsələni xüsusi olaraq qeyd etmək olar ki, sülh anlayışı daha çox siyasi və tarixi məsələlərdə işlənir. Cəmiyyətdə şəxslər və fərdlər arasında yaşanan dinc və əmin-amanlıq münasibətləri dostluq, mehribançılıq kimi adlanırsa, tarixi və siyasi mənada bu vəziyyət daha çox sülh vəziyyəti kimi qəbul edilir. Məsələn, dövlətlər aralarında siyasi qruplaşmalar aralarında yuxarıda işlədilən sözlərlə yanaşı, sülh (barışıq) kimi ifadələr işlədilir. Sülh konsepsiyası müharibə vəziyyətinə tam əks olan bir anlayışdır. Sülhdən-müharibəyə və yaxud əksinə keçid proseslərini özündə ehtiva edən aralıq münasibətləri (sabitlikdən gərginləşməyə və əksinə gərginlikdən sabitliyə doğru münasibətlər vəziyyəti)
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|