Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- kənardan
93 istiqamətləndirirlər və beləliklə, siyasi hadisələrin icra şəbəkəsini yaradırlar. Siyasi qurumlar da təsnif olunurlar. Belə ki, siyasi hadisələri törətmək üçün bütün siyasi qurumlar eyni vəzifə və səlahiyyətə malik olmurlar və eyni dərəcədə və səviyyədə funksiya yerinə yetirmirlər. Bu baxımdan da siyasi hərəkət trayektoriyaları baza və köməkçi trayektoriyalara bölünür. Siyasi inkişafa müvafiq olaraq baza və köməkçi trayektoriyaların sayı artırılır. Siyasi hadisələr dövriyyəli hərəkət edirlər və siyasi qurumlarda təkrarlanma xüsusiyyətlərinə malik olaraq dövriyyə edirlər. Siyasi hadisələrin dövriyyələnməsini təmin etmək üçün əsas rolu baza siyasi qurumlar oynayırlar və baza siyasi qurumların yaratdıqları siyasi hadisələrin təsirləri ilə köməkçi qurumlar siyasi hadisələrə cavab verərək təsir edirlər. Köməkçi qurumlar siyasi hadisələrin şaxələnməsini və bütün şəxslərin maraqlarının təmin edilməsini yerinə yetirirlər. Ola bilər ki, bir köməkçi qurum olmadıqda digər oxşar təyinatlı köməkçi qurum onu müvəqqəti olaraq əvəzləyə bilər və onun üzərində düşən vəzifələri yerinə yetirə bilər. Siyasi hərəkətlərin ümumi sistemində bir köməkçi siyasi qurumun çatışmazlığı ola bilər ki, ümumilikdə siyasi hərəkət dövriyyəsində hərəkətlərə mane olmasın. Lakin baza siyasi qurumların çatışmazlığı isə siyasi hərəkət dövriyyəsində siyasi hadisələrin törədilməsi arasındakı əlaqənin itməsinə gətirib çıxara bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, baza siyasi qurumlar bir-birinə cavab verəcək səviyyədə siyasi hadisələr törədirlər. Bu baxımdan hər bir baza siyasi qurumu qarşılıqlı olaraq öz vaxtında siyasi hadisələri törətməlidir ki, siyasi hadisələrin dövriyyəsi- siyasi qurumlarda ardıcıl törədilmə prosesləri də zamana müvafiq olaraq tənzimlənsin. Bu amil də siyasi sistemin zamanlı dövriyyəli hərəkətini təmin edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, baza siyasi qurumlar həm də siyasi hadisələrin paylayıcısı rolunda çıxış edir. Bu baxımdan da baza siyasi qurumun bir və ya bir neçəsinin siyasi sistemlərdə çatışmazlığı yaranarsa, onda, siyasi hərəkətlərin dövriyyəsində də çatışmazlıq yarana bilər. Belə olan halda, siyasi hərəkətlərin törədilməsində də ardıcıl mexanizm pozula bilər. Məsələn, nazirlər kabineti əsas və siyasi hadisələri paylayıcı
94 mərkəzi siyasi qurum olaraq fəaliyyət göstərməzsə, onda siyasi hadisələrin qurumlararası dövriyyəli hərəkəti də təmin oluna bilməz və ümumilikdə siyasi sistemin fəaliyyəti köklü şəkildə pozula bilər. Təbii ki, hər bir baza siyasi qurumu da təsnif olunur. Baza siyasi qurumları iyerarxik qaydada təsnif olunur və hər bir siyasi qurumun siyasi sistemdə öz hərəkətyaradıcı və təkanvericilik gücü vardır. Bu baxımdan da hər bir baza siyasi qurumunun öz yeri mövcuddur. Lakin siyasi qurumlar maraqlara müvafiq olaraq yarandığı üçün və maraqlar da əlaqəli olduğundan siyasi qurumlar da əlaqəli olaraq fəaliyyət göstərməlidirlər. Hər bir baza siyasi qurumun öz yerində fəaliyyət göstərməməsi siyasi hərəkətlərin dövriyyəsində problem yarada bilər. Bu amillər siyasi inkişaf zamanı siyasi hadisələrin törədilməsinə mane olan amillərdir. Siyasi inkişaf zamanı siyasi hərəkətlərin törədilməsinə mane olan digər amillər də vardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, siyasi qurumlar, xüsusilə, baza siyasi qurumlar öz siyasi hərəkətləri sayəsində də siyasi hərəkətlərin müvafiq axınlarını əmələ gətirirlər. Axın digər siyasi qurumun axını ilə birləşir və məqsədyönlü və müxtəlif maraqlar təmin edilir. Lakin ola da bilər ki, siyasi qurumlar öz vəzifə və funksiyalarına müvafiq olmayan, səlahiyyətlərindən kənar siyasi hadisə törətsinlər. Siyasi qurumların səlahiyyətlərini aşmasını buna nümunə göstərmək olar. Bu zaman törədilən siyasi hadisələr başqa siyasi hadisələrin məqsədyönlü törədilməsi üçün cavab verməyə bilər. Yəni qanunauyğunluq pozula bilər. Belə olan halda da siyasi sistemlərdə hərəkətlərin zamanlı dövriyyəsinə də maneçiliklər ola bilər. Məsələn, dövlətin hər hansısa bir siyasi qurumu öz üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirmək əvəzinə şəxsi qrupların maraqlarına müvafiq olaraq siyasi hadisələr törədə bilərlər ki, bu da digər əlaqəli siyasi qurumların fəaliyyətini korlaya bilər. Siyasi sistemlərə mane olan daha bir amil olaraq onu da qeyd etmək olar ki, siyasi sistemlərdən kənarda qalan, öz fəaliyyəti ilə siyasi normalara tabe olmayan siyasi qrupların da hərəkəti siyasi sistemin fəaliyyətinə mane ola bilər. Buna kənardan maneçilik demək olar. Məsələn, dövlətin siyasi qurumlarının və eləcə də
95 ictimai-siyasi təşkilatların (partiyaların və s.), siyasi sistemlərin normal və qanunauyğun fəaliyyətinə maneçiliyi siyasi sistemin daxilindən olan maneçilikdir. Bu qurumların fəaliyyəti dövlətin normaları ilə tənzimləndiyi üçün qurumlar siyasi sistemin ünsürləri (strukturun tərkib elementləri) rolunda çıxış edirlər. Lakin dövlətin siyasi sistemindən kənarda olan, məsələn, xarici ölkələrin təxribatçı qurumları, terror təşkilatları və s.-nin fəaliyyəti dövlətdaxili siyasi sistemə kənardan olan təsirlərdir. Daxildə də, yəni cəmiyyətlərdə də siyasi normalardan kənar fəaliyyət göstərən qurumlar ola bilər ki, onların da fəaliyyəti siyasi sistemə kənardan təsiretmə deməkdir. Dövlətin daxili siyasi qurumlarının güclü fəaliyyəti və siyasi sistemin güclü nəzarəti kənar qüvvələrin təsirlərini heçə endirir. Bu baxımdan da siyasi hadisələrin dövriyyəli hərəkəti zamanı siyasi qurumlar öz işlərini qarşılıqlı olaraq tam şəkildə nəzarət prinsipinə əsaslanaraq qurmalıdır. Bununla yanaşı, siyasi sistemdən kənarda qalan, lakin normalardan kənara çıxmayan qruplar da ola bilər ki, onların da fəaliyyəti siyasi sistemə qismən təsir etsə də, lakin siyasi sistemin fəaliyyətini bir o qədər də korlaya bilməz. Beləliklə, siyasi inkişaf zamanı siyasi qurumlar öz fəaliyyətlərini mütləq şəkildə qarşılıqlı nəzarət əsasında təşkil etməlidirlər. Siyasi sistemin dövriyyəli hərəkətinə mane olan qruplara siyasi təzyiq qrupları da demək olar. Siyasi təzyiq qrupları çalışırlar ki, onların maraqlarına uyğun olaraq normaların icrası təmin edilsin. Buradan belə bir qənaətə gəlindi ki, siyasi sistemin fəaliyyətinə həm kənardan, həm də daxildən mane olan ünsürlər-təzyiq qrupları vardır. Siyasi inkişaf zamanı siyasi sistemin fəaliyyətinə, hərəkətlərin dövriyyəsinə maneçilik vəziyyətlərini aşağıdakı şəkildə qeyd etmək olar: -baza siyasi qurumun olmaması; -baza siyasi qurumun normalara uyğun olmayaraq siyasi hərəkətlər törətməsi; -baza siyasi qurumun qanunauyğun fəaliyyəti üçün müvafiq normaların olmaması; -baza siyasi qurumun öz fəaliyyətini zamana uyğun qurmaması; Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|