Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

biraz ara dıraq: “Dem k olar ki, 12 v  13-cü yüzillikl r d k rastladı ımız 
bütün  r b tarix qaynaqlarında K rkik, K rkük adıyla yana ı K rxini adı 
da ç kilir. Bir çox hallarda K rkük, K rkik deyil, yalnız K rxini adı tarix 
kitablarına dü ür. Çox maraqlıdır ki, yerli  r bl r “K rxini” adını t krar-
t krar i l d rk n, Avrupa s yyarları v   r b olmayan K rkükda olan tacir 
v  g ziçil r bu  h rin adını orada ya ayan yerlil rin dilil  K rkük, K rkik 
adlandırırlar. Bu sad  örn k göst rir ki, yerli  hali öz ya adı ı yerin adını 
r bl rin  qoydu u  addan  daha  skil r   dayanaraq  m nims mi   v   bütün 
basqılara  r m n  onu  qoruyub  saxlamı dırlar.”    raq  S lcuqlarının  çox 
ön m  verdiyi  Mosul, 
rbil  v   K rkük  bölg l rinin  durumu  11-12-ci 
srl rd   çox  parlaq  olmu dur.  S cuqluların  dü üsüyl   is ,  Mosul  böyük 
Atab ylik dövl ti olaraq m rk zi  raq S lcuqlularla birlikd   r b adalarına 
q d r  ç kil n  böyük  h nd v rin  hakim  dövl ti  olmu dur.  rbil  bütün 
h nd v ril   birlikd   rbil  Xanlı ı  (Kiçik  atab ylik)  sistemind   özgür 
dövl t  qurmu ,  K rkük  is   öz l  xanlıq  olaraq  idar sini  l   almı dır. 
Monqulların bölg ni tutduqlarından sonra da, bölg  öz ön mliliyini  ld n 
verm mi dir.  
 
K rkük  m rk zli  Türkm n  eli,  ist r  rk n  Ortaça ,
395
 ist r  s , 
Ortaça    
396
 ill ri  arasındaki  bütün  tarixil   Az rbaycanla  iç-iç   girmi dir. 
Yalnız  Son  Ortaça
397
 ba lanmasıyla  Sultan  S lim  v   ah  smail 
c hal tind n  do an  m rk z  çökü ünd n
398
 sonra  Türkm n  elinin  taleyi 
Az rbaycandan  qoparaq  Osmanlı  imperatorlu una  ba lanır.  Burada,  söz 
qonusu  Türkm n  elinin  n d n  Az rbaycandan  qopup  da,  Osmanlıya 
ba lanması  deyildir.  Bu  üzd n  bu  qonuya  girm k  ist mir m.  Amma  bu 
ld n- l   keçm kl rin  sonucunda  Türkm n  elinin  v   Az rbaycan 
                                                 
395
 M.S. 3-10 yüzillikl r – qulçuluqdan feodalçılı a keçid ill ri 
396
 11-15- ci  srl r – klasik feodalçılıq dövrü 
397
 15-18, -feodalçılı ın sonu 
398
 Çaldıran yenilgisil  Az rbaycanın siyasal m rk zlikd n dü m si olayı ba layır.  slam-
r b basqısının bitimil  Az rbaycan – Öz l olaraq T briz, bölg nin siyasal m rk zi 
olmu dur. T brizin m rk zi Az rbaycanda yerl ir. Bu s b bd n, bütün bölg l r   n 
yaxın il ti im güc m rk zi sayılır. Bu v  bir çox n d nl r üzünd n T briz m rk zli 
Az rbaycanın siyasal v  ulusal mövqeyi bölg nin bütün qalması üçün  n g r k n  rt 
sayılırdı. Ancaq, çaldırandan sonra h r  ey  ld n getdi. N yinki T briz, h m d  
Az rbaycan öz üyks k yerini itirdi. Az rbaycanın m rk zlikd n dü m sil  Türk dili, 
kültürü v  varlı ı da böyük anlamda d y rini itirm y  ba ladı. Bu üzd n d  Az rbaycanla 
raq Türkl rinin il gisin  son verildi. 

---

 
367
Türklüyünün bel  acınacaqlı duruma dü m sinin üz rind n d  qolay-qolay 
vaz keçilm z.  
 
18-ci  yüzilliyin  sonlarından  ba layaraq,  Avrupa  gücl rinin  gözü 
Mosul,  rbil v  K rkük bölg l rind n  skik olmadı.  ngilt r  v  Almanı 
d rind n  maraqlandıran  bölg nin  petrol  v   stratejik  durumu  Osmanlı 
dövl tinin tavansızla masıyla böyüm y  ba lamı dır. 19-ci  srin sonlarına 
do ru  gizli  maraqların  aydına  çıxmasıyla  Osmanlı  dövl tinin 
sıxı dırılması  günd lik  xarakter  da ımaqdaydı.  Birinci  dünya  sava ı 
bahanasıyla  ba da  ngilt r   olmaqla  Birl ik
399
   ölk l r  Osmanlı 
imperatorlu una  qar ı  sava a  girdil r.  ngilt r nin  b ri  ba dan  amacının 
K rkük  oldu u  bütün  davranı larından  b lli  idi.  Sava ın  ikinci  ilind  
K rkük  üz rind   böyük  dir ni   üz  verinc   ngilt r   gücl rinin  bölg y  
girm si  mümkün  olmadı.  Ancaq,  1918-ci  ilin  may  ayında  Ba dadın 
ardından K rkükd  ingilisl rin  lin  keçdi. Artıq K rkük v  Türkm n eli 
üçün  yolda  olan  bir  sonun  ba lan ıcı  idi.  Türkm n  eli  Türk  lind n 
çıxmı dır.  1918-10-30  tarixind   adlım  Mondros  anla ması  Osmanlı 
imperatorlu unun  m lubiyy tini  t sdiql di.  Türekm n  eli  bütünlükl  
ngilt r nin  idar si  altına  verildi.  Bu  anla maya  gör ,  birl ik  qüvv l r 
ist diyi  zaman  Osmanlı  torpaqlarına  ng lsiz  girm   iznin   yiy l ndil r. 
H min  anla ma  sasından  1918-11-03  -d   ingilisl r  sakin  v   yumu aq 
formada  Mosulu  i al  etdil r.  ngilt r nin  Kürdl r   qar ı  göst rdiyi 
dostluq  v   dövl t  v di  qar ısında  K rkük, 
rbil  v   Mosulda  etiraz 
aksiyaları  ba ladı.  Bu  aksiyalarda  çoxlu  Türkman  soyda ımız  h lak 
olundu.  Etirazlara  qar ı  ngilt r   v   birl ik  qüvv l rin  s rt  davranı ı 
Türkiy ni d  aya a qaldırdı. Osmanlı hakimiyy tind n ümidi üzül n sivil 
toplumlar  ingilisl rin  kürdl r   verdiyi  v idi  d   etgisiz  hal   g tir  bildil r. 
1922-ci iyun ayında M.K.AtaTürkün ba çılı ındaki Türkiy  Böyük Mill t 
M clisi
400
Türkm n  elinin  i al  altındaki  torpaqlarının  qurtulu u  üçün 
yüks k  komit   yaratdı.  Ancaq,  Anadoluda,  Eged ,  A d nizd   sür n 
Qurtulu   Sava ları  Qüvaye  Millinin  ra a  ir lil m sin   imkan  vermirdi. 
raqda  is ,  ittifaq  qüvv l ri  qar ısında  li  yalın  Türkl rin  sava ı  yalnız 
dir ni  xarekteri da ımaqda idi. Osmanlı dövl tinin sona  rm sil  TBMM 
                                                 
399
 mütt fiq 
400
 TBMM 

---

r smi  olaraq  Türkiy nin  yeni  dövl tçilik  forması  kimi  dünya  t r find n 
q bul  olundu.  8-ölk nin  Türkiy   üz rind   yırtıcılıq  arzuları  AtaTürkün 
önd rliyind   olan  Qurtulu   Sava ları  qar ısında  x yal  qırıqlı ına 
u ramı dır.  Milyonlar  qan  bahası  olan  TBMM-i  Türk  ulusunun  ayaqda 
qalmasını  sa lamı dır.  ngilt r nin  a ır  h zin l rl   Türkiy d n  m lub 
ayrılması  qoca  tilkil r  üçün  a ır  g lirdi.  Bu  üzd n  n  azından  quzey 
ra ın,  öz llikl   Mosulun,  ld n  verilm m si  arzu  olunurdu.  1922-ci  ilin 
noyabr  ayında  svecr nin  Lozan  h rind   barı   anla ması  konfransı  i  
ba ladı.  
 
TBMM-i  t r find n  Dı i l r  bakanı  sm t  Pa a  nümay nd lik 
edirdi.  8-ay  sür n  bu  uzun  maraton  dartı malardan  sonra  Mosul  qonusu 
sonucsuz  ortada  qaldı.  ngilt r   yen   tilkilik  ed r k  Mosul  sorununun 
çözüm sini  öz  etgisi  altında  olan  Mill tl r  Birliyi  T kilatına  buraxdı. 
1924-cü  ild   BMT-nin  s s  çoxunlu uyla  Mosul,  K rkük,  rbil  ngilis 
himay sind   olan  raq  dövl tin   verildi.  Türkiy nin  dir ni i  bir  sonuca 
varmadı.  S ddamın  H s n. l.B krd n  sonra  B` s  Hizbinin  ba çısı 
seçilm si v   raq diktakoru olmasıyla Türkm n elinin daha da qara günl ri 
ba ladı.  K rkük, 
rbil,  Mosul,  Tüzxumatı,  T ll f r,  Altınköprü  ardı-
ardına soyqırıma u radı. Türkm nl r öz ev-obalarından sürgün salındılar. 
Yerl ri  bo alan  Türkl r  yerin   sistemli  olaraq  r bl r,  deymi  olaraq  is  
kürdl r  yerl di.  Bu  diktator  z manında  sil  Türk  trajedisi  ya andı. 
Türkl r min ill rc  ya adı ı torpaqlardan deportasiya olundular. S ddamın 
ölümünd n  sonra  bu  gör v  kürdl r   verildi.  H r  gün  Türkm n  evl rinin 
partlamasıyla yeni can bahası verilm kd dir. Öz ana torpaqlarında azınlı a 
dü n Türkm n eli ya am mücadil si verm kd dir. Sanki bu taleyin uzun 
quyru u  sonsuzlu a  u ramı dır.  Lakin,  birlik  olarsa  diriliy   n   var  ki! 
Dü m n  umud  qırmaqla  u ra ırsa  ulu  ulusumuz  da  h r  gün  umud 
verimliliyini  dahada  k sgin  göst rm kd dir. 
g r,  aydın  Türkl r  öz 
aydınlıq  gör vl rini  düzgün  ba a  dü s l r. 
g r,  Türk  aydınları  öz 
büny sini  özg likd n,  kül likd n  qurtara  bils l r! 
g r  Türk  yazarı, 
tarixçisi dostluq duza ından nicat taparsa...!!!   
 
 
 

---