Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
369
Bu qonunun ardından bir neç  söz. 
 
Azadlıq,  özgürlük  v   ulusal  inancın  s rgil ndiyi  yerd   t slimçilik 
olmaz!  “Qoy m nim yazımdan  r b, rus, Fars qarda ların acı ı tutmasın! 
El  yazım ki, n   i  yansın, n  K bab! M n bir alim olaraq elm  qar ı g l  
bilm r m!”  
Bu  hvalat, b zi yazar soyda ların acı g rç yidir. 
 
Türk Yazarının üz rin  qara buludlar g zdir n a a ılıq kompleksin 
aradan qalxmasının Türk ulusuna bir qurtulu  q d r ön mli oldu unu h r 
k s vur ulur. Ancaq, bu nec  ola bil r sorusuna yanıt ver n c surlarımızin 
sayı  h l   azdır.  Bir  Az rbaycanlı  yazarın  q l minin    Fars  olmasıyla  bir 
Türkm n  yazarının  q l minin  r b  olması  eyni  köl liyin  anlamıdır.  Bu 
q l m n  q d r d  k sgin, ulusçu v  v t nçi olsa bel , öz ana dilini  zib 
ba qa  dild   yazılması,  k sinlikl   köl lik  izidir.  Sözsüz  ki,  burada  bir 
yazarın  ba qa  dild   yazmasından  söz  getm yir.  B lk   yazarın  özdilini 
bilm m sind n,  onu  öyr nm y   qeyr t  göst rm m sind n,  hayat 
f s f sini, dü ünc  alanını dü m n dild  axtarmasından söz gedir.  
 
Dünya bizim mill tin d rdinin d rin boyudlarını anlamaq üçün dil 
kontaktına möhtacdır. Onu önc  biz verm liyik, sonra maraqlanan biziml  
ilgil n c kdir.  Bel   olan  halda  lb td   ki,  dünya  dilind   yazmaya, 
köçürm y   böyük  d y r  verm yimiz  g r kir.  Ancaq,  bu  öz  ana  dilini 
unudub yabancı dild , öz llikl   r b, Fars  v  rus dilind  yazma anlamına 
g lm m lidir. Çoxlu duy usal v  ür k yaxıcı söhb tl rl  tanı  oluruq.  st r 
Az rbaycanlı,  ist r  Türkm n  alimi  özg   dilin  basqısı  altında  boya-ba a 
çatdı ını, bu acı taleyin g tirdiyi t hqird n nec  qurtulaca ını dil  g tirir. 
O,  h tta    artıq  ayıldı ını,  bundan  sonra  h r  hansı  a a ılayıcı  amill rl  
sava aca ını  v `d  edir.  Lakin,  bunlar  hamısı  sözd   qalır.  Çünkü,  ski 
alı qanlıqdan  qurtula  bilm y n  dü ünürümüzün  özgür  devrim   ehtiyacı 
vardır. O, ba dan-dib  d yi m li, özn l v  n sn l olaraq özgür dü ünm y  
yiy l nm lidir.  Onun  beyin  axı ı,  dünya  görü ü,  ya am  ba lantısı 
d yi m lidir.  H m danlılar  demi k n:  “h m  xudanı,  h m  xurmanı” 
ist m k olmaz!  “Bir t r fd n öz ulusumu sevec y m, ba qa yandan is , 
ulusumu qara gün  oturdan dü m n zehniyy til  ya am sür c y m!” kimi 
qorxunc  davranı larla  ulusa  hizm t  deyil,  xiyan t  yolu  daha  da  geni   acı 

---

ver c kdir.  Qırıcı  dü m n  qar ısında  qırıcı  olmaq  g r kir.  Bu,  h m 
T brizin, h m is  K rkükün böyük ist yidir.   
 
25.  Türk  S lcuqlu  mperatorlu unun
401
   do al  uzantısı  olan 
Mosul
402
   v   Az rbaycan
403
Atab ylil ri  Dövl tl rind n  öyr n c k  çox 
eyl r var. 
 
Adını  O uz  Türkü  S lcuq  b yd n  almı   S lcuqlu  Xanlı ının  adı-
sanı  bütün  tarix  kitablarına  dü mü dür.  Güc  alanına  girm sil   bütün 
Asiya,  Afriqa  v   Avrupanın  siyasal-sosial  durumunu  d yi dir n  bu  Türk 
elinin  gücünün  sirri  n deydi?  S lcuqlu  varlı ı  bir  t r fd n  ordu  v   sava  
gücü, ba qa yandan is , insanlı a v  insanlara do ru ortaya qoydu u yeni 
baxı   açısıyla  ortaya  çıxmı dır.  Uzun  zaman  r b  saya ı 
ir tçilik  v  
quldarlıq sistemi altında inl y n insan toplumları s lcuqluların  r bl rd n 
daha d yi ik olduqlarını görünc  onlara sarı ç kilirdil r. S lcuq b yin ilk 
addımlarından ortaya qoydu u d yi ik davranı  tipi bölg  xanları üz rind  
çox  olumlu  sonuc  vermi dir.  O,  aldı ı  h r  bölg nin  idar sini  haman 
bölg nin  n nüfuzlu xanına tap ırmı dır.  
 
Örn yin  Mosulun  bütünlükd   xanlı ının  bir  ahzad   lind  
olmasına  baxmayaraq,  K rkük,  Süleymaniy ,  rbil  kimi  ön mli  Türk 
torpaqları yerli Türk xanlarına verilmi , onların Mosula tabeçilikl ri vergi 
v   qo un  hiss l rinin  m rk z   gönd rm sil   t `min  olurdu.  Bu  yeni  tip 
idar çilik  h m  d ,  qar ılıqlı  qoruma  sistemi  olaraq  netl irdi.  Qon u 
xanların  iç  hakimligi  ba qası  v rind   basqıya  u rark n  imperatorluq 
sistemi  onu  savunma  g r yind   qalırdı.  Bu  siyas t  bir  yandan  S lcuqlu 
dövl tin  qar ısında  böyüm kd   olan  yerli  xanların  t hlük sini  artırsada, 
v zind  h r hansı tab`e xalqın özün  dayalı ya amasına imkan verirdi. V  
bölg l rd   olan  yet n kl rin  pöhr nm sin   n d n  olur,  imperatorluq 
üy l rin  öz  kültüründ ,  dilind ,  kimliyind   ya amasına  olumlu 
rtl r 
yaradırdı.  G l n ks l  olaraq  Türk  Elatlıq  sistemin   ba lı  olan  S lcuqlu 
dövl tin  S lcuq  B yd n  sonrakı  durumu  da  çox  d yi m d n  öz  yoluna 
                                                 
401
 (1038-1157) 
402
 (1127-1233) 
403
 (1136-1225) 

---

 
371
d vam edir. S lcuq B yd n sonra böyük xan olan n v si To rul B y d , 
öz  atasının  gedi atını  sürdürm y   ba lark n  daha  da  böyük  dövl t  olma 
yolunda  ir lil yir.  H r  xan  g linc   bu  imperatorlu un  alanı  böyüyürdü. 
razinin  böyüm sil   imperatorlu un  da  ömrü  azalma a  ba layırdı.  Bu 
gedi l ,  13.cü  yüzilliyin  ba lanqıcıyla  böyük  xanlıq  öz  içind  
ba qaldırmalara  tanıq  olur.  Afriqadan,  bugünkü  Avrasiyanı,  Hindistanı, 
f anistanı,  böyük  Xorasanı,  bütün  raqı
404
bir  yerd   tutaraq  idar   etm  
sistemi  sözsüz  ki  sonsuza  q d r  sür m z  idi.  T b`i  ki,  bu  böyüklükd  
imperatorlu un  yaranmasının  ba lıca  s b bi  sava   v   torpaq  basqısı 
olmalıydı.  Sava   meydanında  ya  yenilib  yox  olmalı,  ya  yenib 
yiy l nm lis n.  S lcuqlar  bu  yolda  bütün  yenib  yiy l ndil r.  Ancaq,  bu 
sava ların  üçü  imperatorluq  yolunu  S lcuqlulara  açan  açar  olmu dur. 
S lcuqlu ordusu ilk önc  r qibi olan soyda  sülal ni – Q zn vi ordusunu 
yen r k  bölg nin  a ası  olmaq  üçün  ir lil m y   ba lamı dır.  Bu  olay, 
1040-ci ilin yayında, Orta asiyanın gözd si  p k yolu keçidi M rv  hrinin 
yaxınlı ında g rç kl nir. Bu yenm nin sonucunda M rv  h ri S lçuqların 
ba k ndi olur. Elat sistemind  durmaq yoxdur görü ünd n yola çıxan yeni 
güc  ir liy   do ru  d vam  edir.  Bir  çox  ölk l r  alınandan  sonra,  ça ın  n 
böyük  dövl ti  sayılan 
r b- slam  imperatorlu u  vardır.  1055-ci  il, 
b
riyy ti  islam  adıyla  r b  irqçılı ına  tutan  r bl rin  sırasıydı.  To rul 
B y,  raqa yola dü m d n önc  B ni Abbasil rin tab`e olmalarını ist yir. 
Bayb kin  okundan  h l   d   çıxa  bilm y n  r b  abbasil rin  t slim 
olmayacaqları, t rsin  To rulun ba ına talib olduqları öyr nilir. Çox az bir 
zamanda B dad bütün ululu uyla t slim olur. S lcuqlar, Türk anlamının 
insanlıq  anlamıyla  yana ı  olmasını  islam  x lif sin   göst rir.  To rul  B y, 
t slim  olmu   x lif nin  bütün  sarayını,  x lif liyini  özün   ba ı layır.  Bu 
tarixd n  sonra, 
slam- r b 
mperatorlu u  Böyük  Sultan  To rul 
S lcuqlunun vassalı ına
405
 çevrilir.  
 
r bl r,  Türkl r  adına  sikk   vurmaq  zorunda  qalırlar.  slam  v  
r b x zan darlı ı Türk xanlı ının gözü altına keçir.  ki böyük q l b d n 
sonra,  bir  üçüncü  Türklük  ng li  d   qar ını  k smi dir.  Türk  kök nli 
                                                 
404
   raqi  c m v   raqi  r b 
405
 Ba lı dövl t,  mperator dövl t  vergi ver n yer n dövl t. 

---