Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
284 
 
formada  konkret  əhəmiyyət  daşıyaraq,  nitqin  ayrılmaz  parçası  olan  dil 
keyfiyyətlərini  -  informasiyanı  qəbul  etmək  və  ötürmək,  sosial  təcrübə 
toplamaq,  milli  mədəniyyəti  qoruyub-saxlamaq  imkanlarını  əks  etdirir. 
Beləliklə,  dil  insanların  düşüncələrini  ifadə  edən,  iradələrini  bildirən 
işarələr sistemi və ünsiyyəti üçün universal vasitədir  
Bəs  dilin  əsas  funksiyaları  nədir?  İlk  növbədə  informasiya 
mübadiləsidir  -  kommunikativ  funksiya  yerinə  yetirməsi,  başqa  sözlə, 
ünsiyyətə xidmət etməsidir. Biz bir-birimizlə doğma dilimizdə danışırıq, 
müxtəlif  informasiyaları  alır  və  ötürürük.  İkinci  funksiyası  insanın  onu 
əhatə  edən  mühit  haqqında  yeni  biliklər  əldə  etməsidir  (idrak  və 
koqnitiv). Beləliklə, istənilən canlı dil ünsiyyət və gerçəkliyi dərk etmək  
üçündür. Ona görə də nitq mədəniyyətində dil bilikləri sisteminə istinad 
edərək,  nitqin  əsas  funksiyalarını  daha  təsirli,  əhəmiyyətli  etmək  üçün 
dildən necə istifadə etmək qaydaları öyrənilir. Dilin əsas funksiyalarına  
həmçinin  emosionallıq  (hiss  və  həyəcanın  ifadəsi)  və  metadil  (dilin 
tədqiqi və təsviri) aid edilir. Emosional funksiya insan üçün çox vacibdir, 
hər  kəs  məhz  bu  vasitə  ilə  öz  hisslərini,  daxili  aləmini,  düşüncələrini, 
dəyərlərini  və  s.  təqdim  edə  bilir.  Dil  təkcə  məntiqi  deyil,  adekvat  olaraq 
emosional informasiyaları ötürməyə də xidmət edir. Gündəlik həyatımızda 
dilin metadil funksiyası bir o qədər də önəmli olmasa da,  yazılı və şifahi 
mətnlər bu funksiya hesabına yaranır. Bura başqa funksiyaları da əlavə edə 
bilərik:  əlaqə  yaratma,  informasiyanı  mənimsəmə,  təsir  etmə,  kumulyativ 
(informasiyanı  saxlamaq  və  ötürmək)  və  estetik-aksioloji  (dəyərləndirmə). 
Bütün bu funksiyalar dilin bir daha ayrıca fərdə yox,  müəyyən cəmiyyətə, 
insanların bir-birini başa düşməsinə xidmət etməyinin göstəricisidir. Dil bu 
funksiyaları nitq mübadiləsinə ehtiyac duyulduğu zaman icra edir.  
 
ƏDƏBİYYAT: 
 
1. Бахтин М.М. Искусство и ответственность // Бахтин М.М. Работы 
20-х годов. Киев: Next, 1994. 
2.Vilhelm Fon Humboldt. Bəşər dilləri quruluşunun müxtəlifliyi və 
bunun bəşəriyyətin mənəvi inkişafına təsiri haqqında. Bakı, “Nurlan”, 
2008. 
3.Ferdinant de Sössür. Ümumi dilçilik. Bakı, BDU nəşr., 2003. 
4.Z.Verdiyeva, F.Ağayeva, M.Adilov. Dilçilik problemləri. I hissə. Bakı, 
“Maarif”, 1982. 
5.  Ə.Rəcəbli.  Ferdinant  de  Sössürün  dilçilik  görüşləri.  Bakı,  İqtisad 
Universiteti, 2003. 

---

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
285 
 
6. Панова М.Н. Русский язык и культура речи: учеб. пособие / 
М.Н. Па-нова, А.Ю. Иванова, Ж.В. Ларионова. – М.: Изд-во РА Г С , 
2008.  
Надир Мамедли 
Культура речи: язык и речь 
Резюме 
 
Речь,  отражая  специфические  особенности  человеческой 
деятельности  используется  в  двух  значениях:  речевой  процесс 
(письменный  или  устный)  и  звуки  в  этом  процессе.  Язык  и  речь 
взаимосвязаны.  Связь  между  поколениями,  интеллектуальность  и 
культурное наследие передается с помощью языка. Речь -это форма 
языковой  деятельности  и  именно  за  счет  речь  эта  деятельность 
переходит  в  конкретный  языковой  акт;  речь,  в  первую  очередь, 
выявляет  ее  коммуникативные  возможности  и  в  отличие  от  языка 
служит определенной цели. Речь материальна – используется в устной 
форме,  а  в  письменной  форме  реализуется  в  знаках  и  средствах.  В 
зависимости  от  конкретной  ситуации,  оба  функционируют  в  рамках 
времени и пространства.  
Речь  является  психологическим  механизмом,  дающим  возмож-
ность объективации языковых кодексов с целью выражения собствен-
ного  мнения  субъекта.  Речь  –  это  сумма  речей  людей,  этой  речевые 
акты,  служающие  для  реализации  индивидуальных  комбинаций 
индивида, зависимых от воли говорящих. И поэтому в речи нет ничего 
коллективного,  ее  отражение  индивидуально  и  мгновенно.  Для 
понимания речи язык важен – язык является и средством, и продуктом 
речи. Основная функция языка – это обмен информацией, выполнение 
коммуникативной функции, другими словами служение общению. Мы 
говорим  друг  с  другом  на  родном  языке,  получаем  и  передаем 
различную  информацию.  Вторая  функция  –  это  знание  человека  об 
окружающей среде (мыслительная и когнитивная). Таким образом, лю-
бой живой язык служит для общения и восприятия действительности. 
Поэтому культура речи, опираясь на знание языка учит как с помощью 
языка  сделать  его  функции  более  действенными.  К  функциям  языка 
также относят эмоциональность (чувства и выражение беспокойства) и 
метаязык (описание и исследование языка). 
 

---

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
286 
 
 
  Nadir Mammadli 
 
Speech culture: language and speech 
Summary 
 
Speech,  reflecting the specific characteristics  of human  activity is 
used in two ways: the speech process (written or oral) and sounds in the 
process.  Language  and  speech  are  interrelated.  Intergenerational 
communication,  intellectuality  and  cultural  heritage  are  transmitted 
through language. Speech is a form of linguistic activity, and precisely at 
the  expense  of  speech  this  activity passes  into a  specific  linguistic  act; 
speech,  first  of  all,  reveals  its  communicative  capabilities  and,  unlike 
language, serves a certain purpose. Speech is material – it is used orally, 
and in writing is realized in signs and means. Depending on the specific 
situation, both of them function within the time and space. 
Speech  is  a  psychological  mechanism  which  makes  it  possible  to 
objectify  language  codes  in  order  to  express  your  own  opinion  of  the 
subject.  Speech  is  the  sum  of  people's  sayings  and  acts  serving  to 
implement  individual  combinations  of  the  individual,  dependent  on  the 
will of the speakers. And therefore there is nothing collective in speech; 
its reflection is individual and instant. To understand speech, language is 
important - language is both a means and a product of speech. 
The main function of the language is the exchange of information, 
the performance of a communicative function, in other words, the service 
of  communication.  We  speak  to  each  other  in  our  native  language,  we 
receive  and  transmit  various  information.  The  second  function  is  a 
person's knowledge of the environment (mental and cognitive). Thus, any 
living  language  serves  to  communicate  and  perceive  reality.  Therefore, 
the culture of speech, based on the knowledge of the language, teaches 
how, with the help of the language, to make its functions more effective. 
Emotionality  is  also  the  function  of  language  (feelings  and 
expression  of  anxiety)  and  met  language  (description  and  study  of  the 
language). 
 
 
 
 
 

---