Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 305 hansı səbəbdən tarix səhifələrindən silinmişdir?! Ant (and) sözünün etimologiyasını slavyan dillərində axtarmaq mənasızdır. Bu slavyan mənşəli söz deyildir. A.A.Şaxmatov “ant” sözünün etimologiyasının slavyan mənşəli olduğunu sübut etməyə çalışmışdısa da, buna nail olmamışdı. A.A.Şaxmatov antları kelt əsilli saymışdır. Alimin fikrincə, ant qədim kelt dilində antano (ulduz) sözündəndir. Satarik isə belə bir fikir irəli sürür ki, tarixdə Yafəs qəbiləsi mövcud olmuşdur və bu qəbilənin totemi antas (qartal) olmuşdur (5, 83-90). Lakin A.A. Şaxmatovun və Satarikin fərziyyələri həqiqətə uyğun deyildir. Tarixdə heç bir zaman keltlərin slavyanlarla əlaqəsi olmamışdır. Müəyyən dövrdən sonra antların adı yunan-latın yazılı abidələrindən itir. Çünki Balkan yarımadasını işğal edən bolqarlar antları Bizansdan uzaqlaşdırmışdılar. Antlar artıq Bizans imperiyasının maraq dairəsində deyildilər. Fikrimizcə, antların türk əsilli olması daha çox həqiqətə uyğundur. VI əsrdə türkdilli avarlar slavyanlarla hərbi ittifaqa girmişlər. Avarlardan “ant” sözünü mənimsəyən slavyanlar onlarla ittifaqa girmiş qəbilələri “antlar” adlandırmışlar. Bu qəbilələr Bizans imperiyasına qarşı hücumlarda iştirak edir, qotlarla və hunlarla ittifaq bağlayırlar (8, 71-80). Antların qəbilə başçılarından birinin adı Boj-Boz olmuşdur. A.A.Şaxmatov, V.N.Perets və başqaları antları slavyan əsilli sayır, lakin bu sözün etimologiyasının slavyan dillərinin materialları əsasında izah olunmadığını unudurlar. Bu alimlər öz yazılışına, ifadə tərzinə, mənasına görə əsl türk sözü olan Boz sözünü qəbul etmək istəmirlər. ƏDƏBİYYAT: 1. Р.Н.Безертинов. Татары, тюрки – потрясатели вселенной. (История великих империй). Том. I. Баку. 1991. 2. О.Н.Трубачёв. О племенном названии славян. М., 1961. 3. А.Х. Востоков. Рассуждение о славянском языке. М., 1930. 4. И.И.Срезневский. Мысли об истории русского языка, М., 1950. 5. П.Шафарик. Славянские древности. М., 1947. 6. А.А.Шахматов. К вопросу об образовании русских наречий. СПб, 1915. 7. А.И.Соболевский. Русско-скифские этюды. СПб., 1914. 8. И.Перволф. Славянская взаимность с древнейших времён до XVIII века. М., 1974. 9. В.А.Богородитский. Общий курс русской грамматики. М., 1923. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 306 10. С.Б.Бернштейн. Очерк сравнительной грамматики славянских языков. М., 1954. 11. Л.Нидерле. Славянские древности. М., 1956. Земфира Алиева Теоретические проблемы тюрко-славянских языковых контактов Резюме Славяне и тюркоязычные племена являются одним из древней- ших народов Евразии, внесшие огромный вклад в культурное, цивилизованное и военное развитие этого региона. С появлением вышеуказанных народов в этом регионе начинается уникальный процесс интеграции мирового политического пространства. Говоры тюркоязычных народов имели огромное влияние на общеславянс- кий язык. Многие ученые считают, что в этногенезисе древних сла- вян участвовали тюркоязычные племена. Zemfira Alieva The theoretical problems of the turkic-slav language relations Summary The Slavs and the Turkic-speaking tribes are one of the ancient people of the Eurasia, who made great contribution in the cultural, civilized and military development of this region. By the appearance of the above mentioned peoples in this region starts the unique process of the integration of the words political space. The dialects of the Turkic- speaking peoples had great influence to common Slavic language. Many scientists consider that in the ethnogenesis of the ancient Slavs took part Turkic-speaking tribes. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 307 Baba Məhərrəmli AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent baba_magerramli@mail.ru *Su “şəffaf maye, çay, göl, dəniz, rütubət” nostratik kökünün dünya dillərində derivatları və allomorfları Açar sözlər: su, nostratik, kök, dil, allomorf Ключевые слова: вода, ностратический, корень, язык, алломорф Keywords: water, Nostratic, root, language, allomorph Dünya dillərində ən qədim söz köklərindən biri su morfemidir. Müasir türk dillərində su sözü fərqli fonovariantlardadır: Azərb., türk. su, xak.dial. su “çay”, yak. suy, qar.-balk.dial. suq. Adətən, türkoloqlar su sözünün arxetipini *suγ şəklində bərpa edirlər. Əski türk yazılı qay- naqlarında suq // suğ // sub // suv (“su, rütubət, çay, içki”) formalarında iş- lənmişdir (ДТС, 515): anï subuγ baralïm “An çayına tərəf gedək” (ДТС, 512); er suv sagurdı “Adam su içdi” (DLTT, II, 80). Hazırda Azərbaycan dilində işlənən suva- feili həmin relikti əks etdirir. Müqayisə edək: sansk. sâvin-î “çay” (SED, 349), gür. swell “nəm, yaş” (ЭСКЯ, 174). Su kökü həm bəzi türk dillərində, həm də digər Altay dillərində metatezaya uğramışdır: xak. uus “çay”, s.uyğ. husun, xamn. usu, ş.yuq. husun, duns. usu, daq. oso, mon.dial. usan // uasan, mon. us // usun “su” (MTS, II, 1368), sol. oso, bury. usan “su” (СНГТ, 423). Azərbaycan di- linin şivələrində ussu “su” (Salyan) variantı var (ADDL, 520). Qədim türk abidələrində usu- “içmək”, usmak “susamaq”, usağ- “susamaq, su istə- mək” sözlərinə rast gəlinir (QTAS, 117). Su kökü digər dillərdə də fonosemantik və morfonoloji diferensial- laşmaya məruz qalmışdır: av. şhim, sax. şhan, tab. şid, lak.dial. ssin, darg. şin “su” (СССДЯ, 74), çin. şue “su”, kor. su “su, çay” (СНГТ, 528), liv. suo “bataqlıq”, ing. sea (si) “dəniz”, udm. sin “bulaq”, kom.-zır. son “göl”, yap. suiho “su qabarcığı”, qəd.yap. susuk “yumaq”, indonez. sunqai “çay”, urar. sue “göl” (АСУЯ, 262), ər. surb “su kanalı”, udm. sum “çay yanında kiçik göl” (КЭСКЯ, 253), kom.-perm. syon “su çuxuru, nohur”, est. salm “iki ada arasında kiçik su keçidi” (КЭСКЯ, 252), ing. sop “islatmaq”, şum. suq “göl” (SL, 27), alm. see “dəniz, göl”, ing. soak (souk) “sulu, islatmaq, is- Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|