Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 325 TaLK [ToK] (ing.) = danışıq - ToLKovat (rus) oKuLuS (lat.) = /oKuList (lat.- göz həkimi), oKo (rus), oKno (rus) – oKolo (rus) oÇi (rus.- gözlər = QLaZ = GöZ Hər bir otaq /ev/ yalnız divarlardan ibarət olsa, o, qazamata bənzəyər. Belə olmasın deyə, həmin otaqda bayırı nəzarət etmək məqsədilə oyuq – göz yeri qoyurlar ki, bunu ruslar gözə bənzədib okodan törəmə okno sözü işlədirlər. Digər maraqlı fakt da ondan ibarətdir ki, azərbaycanlılar “mənim yanımda dur” dedikdə yan sözündən istifadə etdiyi halda, ruslar sanki gözümün qabağında ol/dur demək istədiklərinə görə “postoy okolo menya” ifadəsini işlədirlər. E.ə. Ylll əsrdə Qədim Romada ilin başlanğıcını (Novus annus) mart ayından qeyd ediblər. Bu bizim Novruz bayramımıza uygun gəlir. Sadəcə fərq ondan ibarətdir ki, il Mart (Müharibə allahı Mars) ayının 1-dən başlayıb. Həmin dövrdə cəmi on ay mövcud olub və bunların əksəriyyətinin adı allahlarla bağlı idi. İyul və Avqust ayları iki sezarın - Yuli Sezar və Oktavian Avqustun şərəfinə qoyulub. Son dörd ay isə latın miqdar sayları ilə verilib: 7 - septem - sentyabr 8 - okto - oktyabr 9 - novem - noyabr 10 - decem - dekabr Aydınca görünür ki, bu dörd ay Mart ayına münasibətdə sıralanıb.Novruz bayramı da məhz ilin başlanğıcını təsdiqləmirmi? Çinlilər də ayı (月[yue] –“yüe”), hətta ili miqdar sayı ilə göstərirlər və bu bizə görə belə anlaşılır: 一月 i yüe = 1 (-ci) ay – Yanvar 二月 ar yüe = 2 (-ci) ay – Fevral 三月 san yüe = 3 (-cü) ay – Mart və i.a. Bu xüsusiyyət türklərin illəri miqdar sayı ilə verdiyi kimidir: 1951- de və s. Çinlilərdə həftələrin də adı yoxdur. Onlar 星期 (xingqi) [sintsi] “həftə” sözünə 1- 6 miqdar saylarını artırırlar. Bircə bazar gününə 日 (rı) – [jı] və ya (tian) [tyən] – “gün” mənası verən söz artırırlar: 星期 一sintsi i (sətri tərcümədə: həftə bir) Bazar ertəsi 星期二sintsi ar (həftə iki) Çərşənbə axşamı 星期 三sintsi san (həftə üç) Çərşənbə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 326 星期 四sintsi sı (həftə dörd) Cümə axşamı 星期 五sintsi vü (həftə beş) Cümə 星期 六sintsi liu (həftə altı) Şənbə 星期日sintsi jı /星期天 sintsi tyən / (həftə gün) Bazar İngilislərin təqvimində həftə günləri bir başqa sistem üzrə qurulub. Burada bir sıra günlər planetlər – göy cisimləri olan Günəş (Sunday), Ay (Monday), Saturn (Saturday) ... ilə bağlı olduğu halda, Cümə günü Friday[ Fraydi] – “boş, azad gün” mənası verir. Belə çıxır ki, həmin günü ingilislər, ümumən xristiuanlar istirahət edirmişlər. Qəribə də olsa, belə təqvim müsəlman aləminə daha uyğun gəlir, çünki Şərqdə Cümə azad, istirahət günüdür. Maraqlıdır ki, belə istirahət günlərindən biri yəhudilər üçün תבש םוי “yom Şabat” (ibri) - Şənbə günü - Суббота - Subbota (rus) – Saturday (ing.) günüdür. Astroloji cəhətdən həmin gün Saturn planetinə bağlıdır və o planetin enerjisi ağır olduğu səbəbdən yəhudilər o gün heç bir iş görmürlər. Amma farslarda tam tərsinədir. Onlarda həftə günləri Şənbəyə köklənir və Cüməyə qədər miqdar sayı ilə sıralanır : ﮫﺒﻨﺷ Şənbe Şənbə ﮫﺒﻨﺸﮑﯾ Yekşənbe Bazar ﮫﺒﻨﺷود Doşənbe Bazar ertəsi ﮫﺒﻨﺸﮭﺳ Seşənbe Çərşənbə axşamı ﮫﺒﻨﺷ رﺎﮭﭼÇaharşənbe Çərşənbə ﮫﺒﻨﺷ ﺞﻨﭘPəncşənbe Cümə axşamı ﮫﻌﻤﺟ Come Cümə Türklər ilin fəsillərinə Azərbaycan türklərindən fərqli yanaşırlar: ilkbahar - yaz - sonbahar - kış bahar/yaz/ - yay - payız - qış Türklərin nəyə görə ilkbahar və sonbahar deməsinə aydınlıq gətir- mək “payız” sözündən asılıdır. Bu söz iki hissədən ibarətdir: pa (farsca “ayaq”) və yaz . Nəticədə, pa+yaz = payız alınır. Doğrudan da, ilin başında və sonunda isti-soyuq fəsillərə keçiddə havalar çox qarışıq olur və bu cəhətdən bahar və payız bir-birinə bənzəyir. Maraqlıdır ki, qədim rusların işlətdiyi “roVeSNik” sözü əsl mənasına görə “VeSNa” /bahar/ sözünə bağlı olub, “eyni bahar qədər yaşı olan”, yəni “yaşıd” deməkdir. Belə bir fakt onu göstərir ki, bir sıra xalqlarda yeni il baharın gəlişi təbiətin oyanışı – yenidən “dünyaya göz açması” ilə başlanırdı. Bu da onu göstərir ki, Novruz bayramı heç bir dinə əsaslanmayaraq, təbiətin D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 327 özünü əks etdirir və artıq BMT onu Azərbaycan dövlətinin səyi nəticəsində beynəlxalq bayram kimi təsdiqləyib. Фикрет Ализаде Лингвистические палитры (историко-лингвистический, этимологический подход) Резюме Язык огромный и ценный материал каждого народа. В нём много разнообразий в определении чего-то. В словообразовании особую роль играют корневые согласные, невзирая на разносистемность языков. Можно придти к такому мнению, что это - остатки праязыка. У каждого народа своё понимание в отношении названия чисел, времён года, календарных месяцев и прочих. Fikrat Alizada Linguistic boards (historical-linguistic, etymological approach) Summary Language is a huge and valuable material for every people. There are many varieties in the definition of something. In the word formation, root consonants play a special role, despite the diversity of languages. One can come to the opinion that these are the remnants of the pralanguage. Each nation has its own understanding with respect to the name of numbers, the seasons, calendar months, etc. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|