Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 331 Digər bir hadisənin nəqlində C. Barbaro qeyd edir ki, “Venne la cosa ad orecchie dil signor el qual lo misse nelle man del cadi laschar”– “Bu söhbət hökmdarın qulağına çatdı və o, həmin bu şəxsi qazi-nin mühakiməsinə verdi” (yenə orada). Ərəb mənşəli “ضﺎﻗ ٍ ” sözündən olan bu leksik vahidin C.Barbaronun hekayəsində yer alması və onun italyan dilinə sırf türk dilindən keçməsi də şübhə doğurmur. M.Viallon qeyd edirdi ki, italyan-venesiya dili ilə türk dilləri o qədər fərqli dil sistemlərinə malikdirlər ki, bu dillərdə heç bir linqvistik kontaminasiya mövcud deyil və dil mübadiləsi anlayışları olduğu kimi mənimsəməklə məhdudlaşır [7, səh.7]. C.Barbaronun yazılarında belə mənimsəmələr az deyil. Məs: “Et questo era vero, conzosia che Buran Taiapietra nostro truzimanno haveva un occhio solo...” - “Və bu doğru idi, çünki, bizim tərcüməçimiz, Buran Tayapyetranın bir gözü var idi...” [6, səh.75]. Gildani mənşəli bu söz yahudilər vasitəsilə ərəblərə (نﺎﻤﺟﺮﺗ -tarǧumān ) keçmiş və orta əsrlərdə Qərb dünyasında türk, ərəb və fars dillərindən “tərcümə edən şəxs”i göstərmək üçün ifadə olunmuşdur. “Truzimanno”- həmin dövrlərdə həm də savadlı, bilikli şəxs anlamında istifadə edilirdi. Lakin venesiyalılar bu sözü “interprete” – dilmanc, vasitəçi, tərcüməçi anlamında işlədirdilər. Bir çox mənbələrdə göstərilir ki, “turzimanno” – “təcüman”, yəni “tərcüməçi” və ya dil “vasitəçi”si olan bu mühüm şəxs həm osmanlı türkçəsini, həm ərəb dilini və bundan savayı ən azı, bir Avropa dilini bilməli idi. Şərqlə Qərb əlaqələrinin vasitəçisi olan bu “tərcüməçi” fiquru mühüm diplomatik mövqeyə malik olmaqla müasir məna tutumundan daha geniş anlayışı ifadə edirdi. C.Barbaronun əsərində “truzimanno” kimi qeydə alınan bu söz müxtəlif mənbələrdə bəzən “turzimanno”, bəzən “torcimanno” formalarını almış və müasir italyan dilində “turcimanno”, “dragomanno” şəklində mövcuddur. Yuxarıda L.Notaras-dan gətirdiyimiz sitatda yer alan “turbante turco” – “türk əmmaməsi” birləşməsindəki turbante sözünün məhz türk dilindən italyan dilinə keçdiyini qeyd etmək istərdik. Fars mənşəli ﺪѧѧѧѧѧѧѧﻨﺒﻟود və ya ﺪѧѧѧѧѧѧѧﻨﺒﻟد anlamını verən bu söz türk dilinə “tülbent” şəklində keçmiş və buradan da “turbante” formasında italyan dilinə daxil olmuşdur. Göründüyü kimi, orta əsr türk-ərəb mənşəli alınmalar əsasən realilər, yad elementlər, yəni fərqli təfəkkür və mental modellərə malik xalqların ətraf mühit və dünyagörüşündən yaranan anlayış və ifadələrin işarələnməsi ilə bağlıdır. Dini, siyasi, bəşəri “forma mentis”lə bağlı bu kimi məfhumları ifadə etməyin çətinliklərindən M.Barbaro (1573), G.Mororosini (1585) və digərlərinin Venesiya Senatına etdikləri məruzələrində rast gəlmək olar. Bu ifadə və anlayışların yaranmasında D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 332 coğrafi məkan, adət-ənənə və ətraf mühit də mühüm rol oynamışdır. Məs: C.Barbaronun qələmində “caviari” formasını alan və müasir italyan dilində “caviale” şəklində leksik fonda daxil olan türk mənşəli “havyar” sözü italyan dilində “h” aspiratının olmaması (səslənməməsi) nəticəsində “c” samiti ilə əvəz olunaraq türk dilindəki səslənmə formasına yaxın “caviaro”- [kaviaro] şəklini almışdır. Qara dəniz və Xəzər dənizinin ən qiymətli məhsulu kimi tanınan nərə balığı və onun kürüsü hələ orta əsrlərdə venesiyalılar arasında qiymətli və ən çox tələb olunan qida məhsulu kimi tanınırdı. Belə ki, öz səyahətlərindən bəhs edərkən Venesiya elçisi C.Barbaro yazırdı: “..ritrovai li pescatori li quali disseno haver pescato la invernata, et haver salate molte morene et caviari..” - “..oradakı balıqçılar qış boyu balıq tutduqlarını və çoxlu nərə balığı və kürü duza qoyduqlarını dedilər..” [yenə orada]. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, türk-ərəb mənşəli alınmaların böyük əksəriyyəti həm də ərzaq və qida ənənələri ilə sıx bağlıdır. Bu baxımdan tədqiqat obyekti olan mənbədə rast gəlinən bir sıra mənimsəmələrə digər mənbələrdə rast gəlinməməsi də maraq doğurur. Belə ki, “Səyahətnamə”də “bossa” kimi qeyd olunan və müvafiq qeydlə əsərin sonunda izah olunan səs təqlidi mənimsəmənin fars və türk dillərində “pivə” içkisini ifadə etmək üçün istifadə olunan “būza” sözündən olduğu bildirilir [6, s.147]. Maraqlıdır ki, XIV əsrin əvvəllərində İbn Battuta adlı ərəb səyyahının adını çəkdiyi bu içki növünün oxşar nominasiyasına dövrün digər italyan mənbələrində rast gəlmədik. İtalyan dilinin öz leksik inventarında yer alan və oxşar tərkibə malik “birra”-nın mövcudluğu, görünür, bu spesifik içki növünün adlanmasının daimi status qazanmasına mane olmuşdur. Oxşar halı digər “müvəqqəti” leksik mənimsəməyə də aid etmək olar. Belə ki, “Mi rispose esser messa per hibuth peres, zoè per i idolatri.” – “Cavab verdi ki, “hibuth peres”, yəni bütpərəstlər üçün qoyulub” [6, səh. 81]. Belə ki, fars mənşəli “bütpərəst” sözünün təhrif olunmuş variantı olan “hibuth peres” eyni mənbədə həm də “burpares” kimi qeydə alınır: “Et io li dissi che era figura de qualchuna de le dee antique che adoravano i burpares, cioè li idolatri” – “Cavab verdim ki, o, burpares-lərin yəni bütpərəstlərin sitayiş etdiyi hansısa qədim ilahələrdən biridir” [6, səh.126]. İtalyan dilində “idolatra” mənasını verən “but parast” anlayışını, görünür, C.Barbaro dəqiqliklə xatırlamadığından əsərin müxtəlif hissələrində bu nominasiya vahidini fərqli şəkildə qeyd etmişdir. M.Viallonun qeyd etdiyi kimi, ərəb qrafik qaydalarına tabe olan türk dillərinin ifadə və anlayışlarının mənimsənilməsində çox vaxt Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|