Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 335 lazımdır. “Pascià” – paşa, “visir”- vəzir, “sultano”-sultan, “gabella”- vergi kimi anlayışlar dilin aktiv fondunda işləklik qazanmasalar da, bəzi ifadə və anlayışlar daxilində, nitqdə istifadə olunur. Məs: İtalyan dilinin frazeoloji lüğətinə daxil olan “vivere come un pascià”- ifadəsi bir çox hallarda kontekst daxilində ironik məna çaları qazanaraq “kef çəkmək” (hərfi anlamda –“paşa kimi yaşamaq”, yəni, gözəl, qayğısız həyat sürmək) mənasında işləklik nümayiş etdirir. Sonuncu nümunə, yəni “gabella” ilə bağlı bir məsələni aydınlaşdırmaq istərdik. Sadalanan digər alınmalardan fərqli olaraq ərəb mənşəli “ﺔﻟﺎﺒﻗ َ َ َ ” – “ qabāla”/ “al- qabāla” – “zəmanət”, “girov”, “müqavilə” mənalarından əmələ gələn və vergi növünü göstərən “gabella” sözünün italyan dilinə ilkin olaraq fərqli anlamda daxil olmasını güman edirik. Belə ki, araşdırılan tarixi mənbələrdə rast gəlinən fikrə nəzər yetirək: “Essendo in questa terra in un fontego con quelli de la caravana, colui da la gabella (el quale era lì) andava sopravedendo chi erano quelli che dovevan pagar...” – “Bu şəhərdə karvandan olan adamlarla birgə bir anbarda olarkən vergi yığan (orada olan şəxs) gələrək kimin vergi ödəməli olduğunu yoxlayırdı...”. Göründüyü kimi, orta əsr əlyazmasında rast gəlinən “colui da la gabella”- “vergi ilə məşğul olan”, yəni “vergiyığan” ifadəsi müasir italyan dilinin lüğət fondunda yer alan “gabella”= “tassa”/ “imposta” – vergi, rüsum – anlayışlar- ından əlavə həm də bu növ vergini yığan şəxsin özünün adlandırılması üçün də istifadə edilmişdir [12]. Göstərilən nümunədə digər bir sözün – “fondaco”-nun da ərəb mənşəli “ قﺪﻨﻓ ”- funduk sözündən olub, hərfi mənada “ev-anbar” anlayışını ifadə etdiyini bildirmək istərdik. Müasir ərəb ədəbi dilində “mehmanxana” mənasını verən bu söz orta əsrlərdə, əsasən, dəniz şəhərlərinə xas olaraq malların saxlanıldığı “tikili” mənasını ifadə etmişdir [13]. Qeyd edək ki, təhlil olunan mənbələrdən gətirdiyimiz iqtibaslar bir çox hallarda italyan dilinin lüğət fondunda bu və ya digər dərəcədə yer almış ifadələr olduğu təqdirdə digərləri haqqında bunu demək mümkün deyildir. Sözügedən səyahətnamələrdə rast gəlinən Türk-Azərbaycan mənşəli “Bosagaz” - [bozaqadz] (bos agaz) adlı yerdən danışarkən müəllif özü də izah edir. O, bu barədə yazır ki, “...bu adın mənası boz ağac” deməkdir [6, səh.74]. Digər bu növ leksik mənimsəmə: “Li homini di fatti sonno valentissimi et animosissimi, in tanto che alcun di loro per excellentia fi chiamato talubagater, che vuol dir matto valente...”- “Hərbiçilər çox təcrübəli və cəsur idilər və hətta bəzilərinə cəsurluğuna görə dəliqanlı mənasını verən talubagater (talubaqater) adı verilirdi...”- burada ifadə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 336 olunan “talubagater” sözünün türk-fars mənşəli “ulu-bahadır”-dan mənimsənilmə olduğu güman edilir (bax: Səyahətnamə, qeyd, s.249). Nümunədən də göründüyü kimi, müəllif bu anlayışın izahını verməyə cəhd etmiş və həmin sözün “dəliqanlı” mənasını verdiyini qeyd etmişdir. C.Barbaro hətta venesiyalılarda “gözəl”, “müdrik” anlamını verən “Pietro el savio” (müdrik Pyetro) , “Paulo el bello” (gözəl Paulo) ilə müqayisələr də aparmışdır. Qeyd etmək istərdik ki, bu nümunələrdə yer alan ifadələr iki fərqli xalqın etik-mənəvi priotetlərinin üzə çıxarılmasında xüsusi önəm daşıyır. Bir məsələni də diqqətdən qaçırmaq olmaz ki, M.Viallon Venesiya- Türk diplomatik-ticari əlaqələrinin sıx olmasına baxmayaraq, XV-XVI əsrlərdə türk dilinin italyan dilinə təsirinin səthi olduğunu iddia edir. Müəllif, bu “səthi təsirin” səbəbini Osmanlı imperiyasının mütləq hakimiyyət quruluşu və müstəbid idarə üsulu ilə izah edir və onu Venesiyanın azad zadəgan zümrəsinə qarşı qoyur. Lakin müəllif özü də bir qədər əvvəldə dini-fəlsəfi inqilablar əsrində İnkvizisiya məhkəməsinin türk dünyasından gələ biləcək təhlükələri nəzarət altında saxladığını və buna baxmayaraq “..mentre la Venezia ufficiale conserva un disprezzo distante per una società disordinata e per una politica dominata dalla figura despotica del sultano, lo stesso patriziato sviluppa, in privato, un interesse sempre maggiore per un mondo nuovo e raffinato.”- “..rəsmi Venesiya sultanın müstəbid idarəsinə və qaydasız cəmiyyətə qarşı uzaqdan nifrət bəsləsə də, patrisilər ayrılıqda bu yeni və gözəl mədəniyyətə getdikcə daha çox maraq göstərirdilər” – deyə əks fikir də bildirmişdir. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd edək ki, ərəb əlifbası ilə ilk çap olunan Quranın məhz Venesiyada 1537-1538-ci illərdə nəşr edilməsi faktı məlumdur. 1987-ci ildə Venesiya kitabxanasında tapılan həmin nüsxə Alessandro Paqanini tərəfindən nəşr olunmuş və hal hazırda Marçiano kitabxanasında qorunub saxlanılır[14]. Biz isə düşünürük ki, istər qeyd edilən dövrlərdə, istərsə də ondan əvvəlki və sonrakı dövrlərdə kifayət qədər çoxlu sayda türk-ərəb mənşəli anlayış və ifadələr italyan dilinin və xüsusilə də Venesiya respublikası dövründə Venesiya dialektinin leksik inventarına daxil olaraq bu xalqın təfəkkür modelini zənginləşdirmişdir. Bunu istər Venesiya mənbələrinin özündə mövcud olan qədim əlyazmalarda rast gəlinən anlayış və ifadələr, istərsə də ümumilikdə italyan dilinin lüğət tərkibində yer alan müxtəlif söz və terminlər sübut edir. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|