Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 159 çöp dərən еylər Hatəm xan ağanı", "Bu qədər çəkibən azar, ağlarsan?". Vaqif şeirlərində bu şəkilçili feili bağlamaların inkarda olan feilləri açıqlamaq məqsədilə işləndiyinin də şahidi oluruq: "Görüşübən еyləmədik xоş səfa". -ıbam şəkilçisi bizim bu kiçik tədqiqatımızda yalnız Fizuli və Nəsiminin şeirlərində müşahidə olundu. Füzulinin "Mən həm olubam bu işdən agah, Əmma nə deyim, nə söyləyim? Ah! " [6, s. 70] və Nəsiminin "Kəpənək gеymişəm, əndişədən azad olubam, Üşümək müşkülünü еylədi asan kəpənək" [3, s. 117] misralarındakı -ıbam, -ubam I şəxsin təki olan nəqli keçmiş zaman şəkilçisi Xətai, Vidadi və Vaqifin şeirlərində müşahidə olunmur. Vaqif dilinin leksik-semantik və qrammatik aspektlərdə tədqiqi Azərbaycan dilçiliyi üçün olduqca əhəmiyyətli məsələlərdən biridir, çünki müasir Azərbaycan dilinin formalaşmasında və inkişafında böyük rolu olmuş bu dahi sənətkarın bədii irsi sinxron və diaxron aspektdə aparıla biləcək tədqiqatların sanki giriş və çıxış qapısıdır. ƏDƏBİYYAT: 1. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2006-2011. 2. Hacıyev T.İ. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi. I hissə. Bakı: “Elm”, 2012, 476 səh. 3. İmadəddin Nəsimi. Sеçilmiş əsərləri. İki cilddə. I cild. Bakı, “Lidеrnəşriyyat”, 2004, 336 səh. 4. Kazımov Q.Ş. Müasir Azərbaycan dili. Morfologiya. Bakı, "Nurlan", 2010, səh. 400. 5. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988. 265 s. 6. Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 400 səh. 7. Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. II cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2005, 336 səh. 8. Mirzəzadə H. Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası. Bakı: Azərbaycan Dövlət Tədris-pedoqoji Ədəbiyyatı, 1962, 370 s. 9. Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2004, 264 səh. 10. Mоlla Vəli Vidadi. Əsərləri. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, 128 səh. 11. Şah İsmayıl Xətai. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 384 səh. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 160 12. Юсупов А.Ф. Вариативность грамматических форм глагола в языке татарских поэтических произведений XIX века. Ученые записки казанского государственного университета. Том 150, кн. 8, Гуманитарные науки 2008, s. 154-160. Хадиджа Гейдарова Некоторые семантические и грамматические особенности в языке Вагифа Резюме В статье высоко оценивается роль Молла Панах Вагифа в разв- итии азербайджанского языка, в его способности придавать словам новые оттенки значений в процессе создания новых выразительных средств; анализируются лингвистические особенности его поэзии. Автор статьи анализируя глаголы "yanışmaq", "təmənnəşmək" и "hümmət- ləşmək" из гошмы "Ayrıldıq", определяет их как окказионализмы, так как не находит их в "Диване" М.Физули (XVI век), в стихах Ш.И.Хатаи (XV-XVI века) и М.В.Видади (XVIII век). Здесь автор высказывает свои суждения о фразеологизме "könlümün pas əli" (ржавая рука души моей) и слове "havalı" (самодовольная, самонадеянная). В статье автором проведено небольшое расследование по аффиксу прошедшего времени -ıb 4 в произведениях М.П.Вагифа (42 гошма), М.В.Видади (20 гошма), "Лейли и Меджнун" М.Физули (42стр.), Ш.И.Хатаи ( 34 гошмы, варсаги, герайлы и баяты) и Насими (33 газел) и на основе статисти- ческих данных составлена таблица, отражающая его использование. Khadija Heydarova Some semantic and grammatical features in the language of Vagif Summary The article investigates the role of Moll Panah Vagif in the development of the Azerbaijani language, his ability to impart new meanings to the words in the process of creating new expressive means and other linguistic features of his poetry. The verbs "yanışmaq", "təmənnəşmək" and "hümmətləşmək" from the goshma "Ayrıldıq", the author of the article choosing defines them as occasionalisms, as she does not find them in M. Fizuli's "Diwan" (XVI century), in the poems of Sh.I.Khatai (XV-XVI century) and M.V.Vidadi (XVIII century). Here the author expresses her judgments about the phraseology "könlümün pas D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 161 əli" (rusty hand of my soul) and the word "havalı" (self-satisfied, cool, swanky). In the article, the author carried out a small investigation into the affix of the past tense -ıb 4 in the works of M.P.Vagif (42 goshmas), M.V.Vidadi (20 goshmas), "Leyli and Majnun" of M.Fizuli (42 pg.), Sh.I.Khatai (34 goshmas, varsagis, geyraylies and bayatis) and Nasimi (33 gazels) and based according to the researches, results are presented in the table form. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 162 Qasımova Şəlalə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru tahmina-ismayilova@mail.ru Müasir tərcümə lüğətləri və onların xüsusiyyətləri Açar sözlər: lüğətlər, tərcümə lüğətləri, sözlər, tərcümə, ana dili, məna Ключевые слова: словарный запас, переводческие словари, слова, перевод, родной язык, значение Key words: vocabulary, translation dictionaries, words, translation, native language, meaning Məlumdur ki, dilin ümumi mənzərəsini, sözün rəngarəngliyini lüğətdən öyrənmək olar. Lüğətlər, hər şeydən əvvəl, dil faktlarının üzərində müşahidə aparmaq və əldə edilmiş təcrübəni ümumiləşdirmək üçün əlverişli vasitədir. Onlar dilin lüğət tərkibindəki sözlərin siyahısını, bir növ, qoruyub saxlayan kitablardır. D. Dudronun təbirincə desək “Lüğət xalqın bütün biliyini kifayət qədər əks etdirən bir reyestr olmalıdır” (7, s. 145). Lüğətlər, sadəcə olaraq, sözün sadalanması ilə məhdudlaşmır, sözlərin mənasını izah və müəyyən edir, ya izah olunan sözün arxasında hansı əşya və hadisənin durmasından danışır, ya da əmələ gəlməsi, tələffüzü və yazılışı haqqında məlumat verir və s. Lüğətləri xarakterizə edən bu fikirləri ümumiləşdirsək, onlara belə tərif vermək olar: “Təsvir, izahetmə və ya başqa dilə tərcümə olunma yolu ilə seçilmiş sözlərin əlifba sırası ilə düzülərək izah olunmasına və onların məqsədəuyğun şəkildə verilməsinə lüğət deyilir”. F. Volter lüğəti belə mənalandırır: “Sözlər obrazlardır. Lüğət əlifba sırası ilə düzülmüş sözlərdir. Əslində lüğət ən geniş mənada kitabdır. Bütün başqa kitablar onda öz əksini tapır. Əsil məsələ lüğətlərdə nəyin əks olunmasıdır”(6, s.152). Sözün ifadəliliyi və dəqiqliyi ilə maraqlanan hər bir şəxs lüğətə müraciət etməli olur. Beləliklə, leksikoqrafiyanın əsas məqsədi və vəzifəsi bu və ya başqa bir dilin sözlərini və ifadələrini yazıb sistemə salmaqdan, lüğətə daxil edilən sözlərin xüsusiyyətlərini, leksik – qrammatik mənalarını dəqiqləşdirib izah etməkdən, dilin lüğət tərkibindəki sözlərin lüğətin müəyyən tipində verilməsinin mümkün və vacib olmasını təyin etməkdən ibarətdir. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|