Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 153 словам суффиксов, основывались, в основном, на лексическое произношение, и спорные вопросы в связи с заменой согласных звуков в конце слов не смогли найти своего разрешения. Потому что отдельно взятое слово соотносится в предложении с другими словами и при выражении определенной мысли суффиксы влияют на это слово и могут изменить его. В статье представлено достаточно примеров из отдельных фильмов согласно произношению согласных, упомянуты различные источники и литература. Fizuli Mustafayev Pronunciation of consonants in the language of cinema Summary The article is devoted to the pronunciation of consonants in the language of cinema and problems arising during their use. Speaking about literary pronunciation, as well as the conversation of Azerbaijani film actors, the article focuses on the observation of phonetic events, especially stress, intonation, pause and tone, the rules for dividing sentences into the right semantic groups in the language of individual films, phonetic changes in sounds during pronunciation depending on the place of use: the studies conducted so far in Azerbaijani linguistics with a separate pronunciation of sounds in the sentence and adding suffixes to the words based mainly on lexical pronunciation, and the controversial issues in connection with the replacement of consonant sounds at the end of words could not find their solution. Because a single word is correlated in a sentence with other words and when expressing a certain thought, suffixes affect this word and can change it. The article presents enough examples from certain films according to the pronunciation of consonants, various sources and literature are mentioned. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 154 Xədicə Heydərova AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru heyderova73@mail.ru Vaqifin dilinin bəzi semantik və qrammatik xüsusiyyətləri Açar sözlər: qoşma, frazeologizm, okkazionalizm, -ib 4 keçmiş zaman və feili bağlama şəkilçisi, -ıban 4 feili bağlama şəkilçisi Ключевые слова: Гошма, фразеологизм, окказионализм, аффикс прошедшего времени и деепричастии -ıb 4 , аффикс деепричастии -ıban 4 . Keywords: Goshma, phraseologism, occasionalism, affix of the past and gerunds -ıb 4 , affix of the gerunds -ıban 4 . Dahi Hippokrat demişdir ki, təbabət üç nəhəngin çiyinləri üzərində dayanır: bitki, bıçaq və söz! Suyun molekulyar quruluşunu, insan taleyinin gərdişini dəyişmə qüdrətinə malik olan söz – söz xiridarları, söz ustadlarının bir aləti olmuşdur: onlar gözəlləri, təbiəti tərənnüm etməklə bu gözəlliyi əbədiləşdirəcəklərinə inanmış, haqsızlıqlara şeirlərində etiraz etməklə ictimai-siyasi vəziyyətə təsir edə biləcəklrinə ümid etmişlər. Bu baxımdan bədii söz qüdrətli ideya vasitəsi, əvəzsiz tərbiyə üsuludur. İncə hisslər, dərin və nikbin duyğular şairi olan Molla Pənah Vaqifin Azərbaycan dilinin inkişafında, sözün müxtəlif məqamlara salınaraq semantik çalarlar qazandırmasında, dilimizin söz-ifadə yaradıcılığı prose- sindəki rolu danılmazdır və o, dil tariximizdə seçilən sənətkarlardandır. Vaqifin yaradıcılığı xalq şeirinin gələcək inkişafı üçün ciddi zəmin olmuşdur. Onun poeziyasındakı sözlərin etimoloji baxımdan rəngarəngliyi adamı heyran qoyur. Bir tərəfdən ərəb və fars mənşəli sözlərlə zəngin qəzəl, müxəmməs, müstəzad və müəşşərləri, digər tərəfdən sadə, şirin heca vəznində yazdığı təcnis və qoşmaları şairin fitri istedadından əlavə, ərəb və fars dillərini gözəl bilməsi, dərin savad sahibi olmasından xəbər verir. Gülnəfəs, bixarü xəs, məhbubi-növrəs, еyşbaz, Xоşliqa, bürqigüşa əbrunüma, xatirnəvaz, Aşinadil, dоsta mail, nazü istiğnası az, Qəddi nazik, cismi fərbеh, üzü gеn, zülfü diraz, Çеşmi şux, müjganı оx, qaşı kaman sеvmək gərək. Bu cür qəliz ərəb və fars tərkibləri ilə yazmağı bacaran şairin "Ayrıldıq" qoşmasının dili müasir Azərbaycan dili ilə eyniyyət təşkil D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 155 etməsi baxımından heyrət doğurur. Sanki müasirimiz olan bir şairin şeiridir: Xеyli vaxtdır ayrılmışıq yar ilən, Gördük, amma tanışmadıq, ayrıldıq, Qaldı canda gizli-gizli dərdimiz, Bircə kəlmə danışmadıq, ayrıldıq! Yarım saat bir arada qalmadıq, Еşq atəşin canımıza salmadıq. Yalvarıban yarın könlün almadıq, Еlə gеtdi, barışmadıq, ayrıldıq! Bu qoşmada dilçi kimi diqqətimizi cəlb edən məqamlardan biri şeirin hər bəndində qarşılıq növünə aid feillərin işlənməsidir: tanışmamaq, danışmamaq, yanışmamaq, barışmamaq, qоnuşmamaq, sarışmamaq, qucaqlaşmaq, halallaşmaq, hümmətləşmək, təmənnəşmək. "Yanışmaq", "təmənnəşmək" və "hümmətləşmək" feilləri çox güman ki, Vaqif tərəfindən yaradılmış okkazionalizmlərdir. Texniki inkişafın verdiyi imkanlaradan yararlanaraq Fizulinin "Divanı"nın pdf variantına müraciət etdik və bu sözləri axtarışa verdik, lakin heç bir müsbət cavab ala bilmədik. Düşündük ki, şeirlərində xəlqilik olan Şah İsmayıl Xətainin əsərlərində bəlkə tapa bilərik, amma burda da yox idi. O zaman qərara gəldik ki, Vaqifin müasiri və dostu olmuş Molla Vəli Vidadinin yenə pdf variantlı əsərlərinə müraciət edək, amma burda da həmin sözlər tapılmadı. Dialektizm kimi işlənə bilməsi ehtimalı təsdiq olunmadı. Bu o deməkdir ki, həqiqətən də, "yanışmamaq", "təmənnəşmək", "hümmətləşmək" feilləri Vaqif tərəfindən yaradılmış okkazionalizmlərdir. "Yanışmamaq" "yanmaq" feilindən əmələ gətirilmiş qarşılıq növünün inkarıdır və şair "pərvanələrin eşq odunda yanması" semantikasına birgəlik anlamını qatır: "Dönmədik başına pərvanələr tək, Еşq оduna yanışmadıq, ayrıldıq!" "Təmənnəşib" "arzu, istək, xahiş" ifadə edən ərəb mənşəli təmənna sözünə, "hümmətləşib" "əl-ələ verib çalışma" bildirən yenə ərəb mənşəli hümmət leksik vahidinə qarşılıq semantikası əlavə edilən düzəltmə feildən yaradılmış feili bağlamalardır: "Halallaşıb, hümmətləşib dоst ilən, Təmənnəşib görüşmədik, ayrıldıq." "Ayrıldıq" qoşmasının sonuncu bəndində şair çox maraqlı metoforik məcazlar yaradır: Vaqifəm, üstümə gəlməz xas əli Silinmədi hеç könlümün pas əli. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|