Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 250 Coan Baybi və Paul Hopper Mak Vinniyə (Mac Whinney) istinadən emergentist nəzəriyyələrin fizika və bilogiya elmlərinin təkmilləşdirilməsindəki xüsusi rolunu qeyd edirlər. Mak Vinni emer- gensin dil tədqiqinə tətbiq olunma yollarını nəzərdən keçirir. Onun təlimi dilin öyrənilməsində neyrological modellərin üzərində dayanır. Burada dil vahidləri arasındakı çaxsaylı assosiasiyalardan, fiziki və sosial sahələrdən bəhs olunur [46, s.10]. M.Törner yuxarıda gətirdiyi misal əsasında göstərir ki, blenddə birja makleri və uğursuz bir şəxs vardır. Heç bir başqa məkanda kiminsə uğursuz hesab olunması doğru deyildir. Uğursuzluq blenddə ortaya çıxır. Blendin hüdudları xaricində mental şəbəkədə yeni struktur təzahür edir. “Mental blendi yaratdıqdan sonra biz anlayırıq ki, danışan reallıqda erkən yuxudan qalxmağı xoşlamır. Bu, danışan üçün bizim qurduğumuz yeni strukturdur. Danışanın ilk mental məkanında danışanla birja maklerinin ilk məkanındakı birja makleri arasında, yəni dispozisiya ilə əlaqədar olaraq onlar arasında bu kontekstdə disanaloji əlaqə və emergent struktur mövcuddur” [41, s.3]. Bəşəri miqyas. (Bəşəri miqyas insan bədənini, onun mühərrik, həssas, yaxud əqli bacarıqlarını və sosial institutları səciyyələndirən fiziki keyfiyyət və informasiya kəmiyyətlərinin məcmusudur). Bəzi fikir bağları insan təfəkkürü tərəfindən idarə oluna bilir. Onlar bəşəri miqyas adlanır. Digər fikir bağları da vardır ki, onlar insan təfəkkürünə tabe olmur. “Çünki onları qavraya bilmirik, yaxud onlar bizim mental limitimizin fövqündə yerləşir. Siyasi karikaturalar kostyum geyimində Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidentinin ac bir uşaqdan düyü kasasını aldığı multiplikasiya filmində olduğu kimi böyük mental şəbəkələrin insan miqyaslı təzyiqlərini təmin etməkdə ixtisaslaşmışdır. Biz bu bəşəri təzyiqdən situasiyanı anlamaq üçün istifadə edirik. Çünki bu situasiyada ABŞ Prezidentinin qanunvericilik üzərində veto qoymaq hüququ ucqar ərazilərdə qida təchizatına zərər vura bilərdi. Haqqında düşündüyümüz mental şəbəkələrin əksəriyyəti, məlum şəbəkədə müxtəlif mental məkanlar üzərində bəşəri miqyas blendini qura bilməyimiz istisna olmaqla, bizim üçün olduqca çətin ola bilərdi. Sonra blend bizə haqqında düşünə biləcəyimiz rahat, faydalı bir şey verir. Bu, hazırda yerləşdiyi intellektual şəbəkəyə çatmaqda, onu təşkil etməkdə, kökləməkdə və idarə etməkdə bizə yardımçı olur. Məsələn, həyat və ehtimallar haqqında geniş intellektual şəbəkədə əslində mənim içərisində birja makleri olduğum bir blendim ola bilər: qarışdırma, hərəkət etmə və səfil olma yolu ilə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 251 meydana çıxan bir simulyasiya. Bu halda blend bəşəri miqyasda intellektual modelləşdirməni təqdim edir” [41, s.3].. Kompressiya və ekspansiya. M.Törner blendi mental məkanların kiçik abstarksiyası hesab etmir. Yəni, blend “kəsib-yapışdırma” əməliyyatının bir hissəsi də ola bilməz, çünki o, emergent ideyaları ehtiva edir. Blend sıxılmış bir təzyiqdir (kompressiyadır) və onun xidmət etdiyi tam intellektual şəbəkəyə nisbətən daha az informasiyaya malik olur. Daha geniş mental şəbəkələr haqqında düşünmək üçün “sıxılmış, kompakt, elastiki blendlərdən istifadə edirik. Düşünməmiz lazım olan şeyləri əlaqələndirmək üçün biz kiçik, sıxılmış blendləri açır, yaxud genişləndiririk. Məsələın, faydalı, sıxılmış blend uğursuz birja makleri ilə birgə, şərq zaman qurşağı (GMT-5) istisna olmaqla, zaman qurşağında danışana köməklik məqsədilə istənilən iş haqqında fikir yürütmək üçün istifadə oluna bilər. J.Fokonye və M.Törner (2002) diqqəti blendə aid klassik bir misala cəlb edərək öz fikirlərinin qısa təsvirini verirlər - mental məkan, mental şəbəkə, məkanlar arasındakı konnektorlar, emergent struktur, proyeksiya, kompressiya, ekspansiya, antropoloji miqyas, blend: Buddist rahib səhər açılmamış bir dağın ətəyinə gəlir. Hava işıqlananda o, dağa çıxmağa başlayır və gün batanda zirvəyə çatır. Rahib bütün gecəni dağın zirvəsində ibadətlə keçirir və dan yeri ağaranda o, qürub vaxtı gəlib çatdığı dağın ətəyinə doğru geri dönməyə başlayır. Səfər zamanı onun getməyə başlaması, dayanması, yaxud sürəti haqqında düşünməyin. Tapmaca: Səfər zamanı onun getməyə başlaması, dayanması, yaxud sürəti haqqında düşünməyin. Tapmaca: günün eyni saatında iki ayrı-ayrı səyahətdə rahibin getdiyi yolun üzərində hər hansı bir yer vardırmı? Tapmacanın çözülməsinin bir yolu rahibin qalxmasını onun enməsi ilə inteqrasiya etməkdir (to blend). Belə ki, blenddə (blend yanaşmasında) dan yeri ağararkən biri dağın ətəyində və digəri dağın zirvəsində olmaqla iki rahib vardır. Onlar öz yollarına davam edir və qürub vaxtı hər biri yolun qarşı tərəfinə gəlib çıxırlar. Rahiblər haradasa görüşməlidirlər və beləliklə, onların görüşdükləri yer günün eyni saatında iki ayrı-ayrı səfərdə getdikləri yolun üstündəki kiçik bir sahədir. Deməli, bu, inteqrasiya (blending) yolu ilə qurulan bir simulyasiyadır (virtual reallıqdır). Tapmacanın cavabını tapmaq üçün əlaqədar ideyalar məcmusu mental şəbəkədədir.Mental şəbəkə minimum üç mental məkanı əhatə edir. Orada mental məkanlar arasında konnektorlar vardır. Bunlar qalxmaq üçün mental məkandakı yol ilə enmək üçün mental məkandakı yol arasında identik konnektorlar kimidir. Sözügedən iki mental Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|