Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 248 məqsədyönlülük və unikallıq. Məsələn, M.Törner bunu yuxarıda verilmiş misal əsasında belə izah edir: “...mental şəbəkədə mənim hava limanından qaynımı və onun ailəsini götürməyim Mən-ə (I) uyğun gələn həmin mental məkanların bəzisinin elementi olacaq və həmin mental məkanların hamısındakı bütün elementlər eynilik əlaqələri ilə birləşəcəkdir. Hava limanındakı pikap zamanı Şükran bayramı ilə əlaqələndirir. Belə ki, pikap müvafiq surətdə hamımızın bayram etdiyi mental məkana münasibətdə zamanı qabaqlayır. Bununla belə, pikap danışıq anında danışanın mental məkanına zaman konnektoru vasitəsilə bağlanır. Buradan da pikap, danışıq anına nisbətən daha sonraya aiddir. Hava limanındakı pikapın mental məkanı bayramı qeyd etdiyimiz evə məkan konnektoru vasitəsilə bağlanır. Beləliklə, anlayırıq ki, hava limanı evdən məkani uzaqlıqda yerləşmişdir. B.Densaycer və İ.Svitser başqa nümunələr əsasında həyati əlaqələri interpretasiya etməyə çalışmışlar [41, s.1-2; 43, s. 84-87] . Blend. Viki Li özünün Beyond Behaviorism adlı əsərində struktur və mahiyyətdən [44, s.119-135] bəhs etdiyi bölümdə Van Meysenə istinadən yazır ki, başlanğıc nöqtə o deməkdir ki, heç bir şey əvvəlcə müşahidə olunmadan qabaq konseptuallaşmır və heç bir şey konseptuallaşmadan əvvəl müşahidə olunmur. Beləliklə, elm müşahidə və abstraksiyanın möhkəm inteqrasiyasından başlanır, çünki başlanğıc nöqtənin konkret, yaxud mücərrəd olmasını müəyyənləşdirməyə çalışaraq heç nə əldə etmirik. Deməli, metanəzəriyyə mənasında nəzəriyyə lap başlanğıcdan, hətta iki və daha çox qaydanın konseptual inteqrasiyası kimi nəzəriyyələrin mövcud olmadığı halda, mövcuddur [44, s.124]. Blend mental məkanların mental şəbəkədəki qarışığından meydana gələn mental məkandır. Blend koqnitiv cəhətdən müasir insan ağlının əsasıdır. Buna baxmayaraq, o, nə abstraksiya, nə analogiya, nə də ümumi mənada adlandırılmış və tərif edilmişdir. Blend yeni mental məkandır. O, mental şəbəkə daxilində fərqli mental məkanlardan bəzi elementləri əhatə edir, həmin məkanlardan əxz olunmuş yeni xüsusi mənanı inkişaf etdirir. Yeni məna blenddə təzahür edir. Məsələn, fərz edək ki, mən deyirəm: My brother-in-law, the stockbroker, lives in San Francisco. The stock market opens on the East Coast at 9:30am, but at that moment, it is 6:30am on the West Coast. So my brother-in-law must awaken every day at about 5 in the morning if he is going to be awake enough to start serious and risky work at 6:30am. If I were my brother-in-law, I would be miserable. Bu parça mental məkan qurmağı və bir çox mental məkanı D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 249 və kiçik ideyaları birləşdirməyi tələb edir. Əqli surətdə qurulması tələb olunan məkanlardan biri danışan haqqında, qayın (brother-in-law) barəsində düşündüyümüz bəzi şeylərə nüfuz edən bir insanın olduğu mental məkandır. Blenddəki bu şəxs yeni ideyalara malikdir. Blendin daxilində danışanın şəxsi eyniliyinə (identifikasiyasına) malik, lakin danışanın işinə aid olmayan bir element vardır. O, danışanın emosiyaları, qayının kompetensiyası və əməyi ilə səciyyələnir. Bu element heç də mental şəbəkədə hər hansı başqa məkandan əldə olunmamışdır. O, blend üçün unikaldır. Burada yalnız blenddə təzahür edən yeni bir ideya vardır. I-am-my-brother-in-law yeni bir ideyadır və çox mürəkkəbdir. Blend mental şəbəkədə digər məkanlardan əldə edilməyən bir çox elementlərə və xüsusiyyətlərə malikdir. Qaynı olan (San-Fransiskoda yaşayan, saat 5:00-da yuxudan qalxan və s.) mental məkanlarda o, uğursuz deyildir. Mənə sahib olan mental məkanda mən uğursuz deyiləm. Amma blenddə uğursuz bir insan vardır. Bu insan blenddə meydana çıxır Qarışıq məkanı ehtiva edən mental şəbəkə daha çox “konseptual inteqrasiya şəbəkəsi”, yaxud “blend şəbəkəsi” adlanır [41, s.2]. Proyeksiya. Mental məkanlardan blendə daxil olan element və əlaqələr proyeksiya (projections) adlanır. Blendə doğru bu proyeksiyalar həmişə hissəvi, ya da seçici olur. Məsələn, If I were my brother-in-law, I would be miserable cümləsi üçün biz danışan haqqında bildiklərimizin yalnız kiçik bir hissəsini blenddə əks etdiririk. Biz danışanın hazırkı məşğuliyyətini müzakirə etmirik, çünki həmin vaxt o, birja makleri olmaya bilərdi. O cümlədən danışanın hazırda Klivlenddə yaşamasını da əks etdirə bilmərik. Biz mental məkandan birja maklerinin vasitəsilə birja maklerinin rolunu əks etdiririk. Hətta onun San Fransiskoda yaşaması və hər gün saat 5-də yuxudan durması mümkündür (living inSan Francisco and accordingly rising every weekday at 5am). Əlbəttə, buraya qayının fiziki görünüşü, yaxud onun ailə münasibətləri və s. daxil deyildir (Əks təqdirdə, blenddə mən özümün xüsusi qayınım olmalıydım ki, bu da tabudur) [41, s.2; 45, s.6-10]. Blenddə və mental şəbəkədə emergent struktur. Emergent struktur anlayışı son onilliklər ərzində müxtəlif elm sahələrində mühüm əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Əsas fikir, bəzi təməl konstruksiyaya görə yaradılmış tutarlı bir struktur kimi təzahür edən şeyin, əslində, lokal prinsiplərə müvafiq olaraq işləyən və nəticə qismində yaxşı planlaşdırılmış bir struktur yaradan sadə mexanizmlərin çoxsaylı tətbiqinin və ya qarşılıqlı təsirinin nəticəsi ola bilər. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|