Microsoft Word tarix bay doc

 

40 

İkinci Dünya müharibəsindən sonra gender hüquqları problemi (cinslərin bərabərliyi) aktual 

əhəmiyyət kəsb etdi. Qadınlarla kişilərin hüquq bərabərliyi BMT-nin Nizamnaməsində  təsbit olunmaqla 

beynəlxalq hüquqi normaya çevrildi. 1948-ci ildə  İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamədə cinsi 

bərabərlik bir daha əsaslandırılırdı. Lakin bu bəyannamə qadınların həyatına nəzərə çarpacaq bir 

dəyişiklik gətirmədiyi üçün BMT Baş  Məclisi 1967-ci ildə Qadınlar barəsində Ayrı-seçkiliyin Bütün 

formalarının Ləğv edilməsi Bəyannaməsini qəbul etdi. BMT-yə üzv dövlətlər bəyannamələrin yerinə 

yetirilməsi ilə bağlı öhdəlik daşımadıqlarından bu bəyannamə də cinslər arasında qarşılıqlı münasibətlərin 

yeni, daha ədalətli modelini yarada bilmədi. Nəticədə BMT Baş  Məclisi 1979-cu ildə "Qadın 

Konvensiyası" adlı sənəd qəbul etdi. Azərbaycan 1995-ci ildə bu sənədi ratifikasiya etdi. 

 

---

 

41 

15 MART 

 

ÜMUMDÜNYA İSTEHLAKÇILAR GÜNÜ 

 

İnsanlar istənilən mal alarkən və ya pullu xidmət növlərindən istifadə edərkən istehlakçı qismində 

çıxış edirlər. 

Qanun istehlakçı anlayışını dəqiq müəyyənləşdirir. İstehlakçı gəlir əldə etmək məqsədi güdmədən 

əmtəələri alan və istifadə edən, xidmət və iş sifariş verən vətəndaşdır. İstehlakçı aldığı əşyanın, məhsulun, 

ona göstərilən xidmətin keyfiyyətli olmasında maraqlıdır. Bu, istehlakçının keyfiyyət hüququdur. Biz 

əmin olmalıyıq ki, aldığımız qida məhsulları ekoloji və gigiyenik cəhətdən sağlamlığımız üçün heç bir 

təhlükə törətmir. Yaxud hər hansı bir elektrik cihazı  mənzildə yanğına səbəb olmayacaqdır. Bu, isteh-

lakçının təhlükəsizlik hüququdur. Əmtəə, xidmətlər və s. haqqında məlumat almaq informasiya hüququnu 

özündə əks etdirir. İstehlakçı dəymiş ziyanın ödənilməsi hüququna malikdir. Belə ki, aldığımız hər hansı 

bir əşya sağlamlığımıza və yaxud əmlakımıza ziyan vurarsa, onda onun əvəzini bərpa etməyi tələb etmək 

hüququmuz vardır. Beləliklə, istehlakçının hüququnun qorunması zəruridir. 

Hər birimizin istehlakçı kimi hüquqlarımızın pozulduğu hallar azmı olub? 

Ümumdünya  İstehlakçılar  İttifaqı dünyada istehlakçıların hüquqlarını qorumaqla məşğuldur. Hər 

bir ölkədə olduğu kimi Azərbaycanda da "İstehlakçıların hüquqlarının qorunması haqqında Qanun" qəbul 

olunmuşdur. Bu qanunla vətəndaşların istehlakçılıq hüququ qorunur, eyni zamanda ticarət təşkilatlarının 

və xidmətlə məşğul olan sistemin hüquq və vəzifələri müəyyənləşdirilir. 

Ümumdünya  İstehlakçılar Gününün elan edilməsi ABŞ prezidenti Con Kennedinin 1961-ci il 

martın 15-də Konqresdə etdiyi çıxışla bağlıdır. Kennedi çıxışında yuxarıda göstərilən məşhur dörd 

hüququ sadalamış, onu istehlakçının hüququ adlandırmışdır. Kennedi demişdir: "İstehlakçılar biz 

hamımızıq. İstehlakçılar böyük iqtisadi gücdür və demək olar ki, istənilən özəl və dövlət iqtisadiyyatında 

həlledici rol oynayırlar. Lakin belə bir yekdil səs təəssüf ki, həmişə eşidilmir". Ümumdünya İstehlakçılar 

İttifaqı Təşkilatı həmin sözləri özünün manifestinə çevirmişdir. 

İstehlakçıların Hüquqlarını Müdafiə Günü ilk dəfə 1983-cü il martın 15-də qeyd olunmuşdur. İki 

il sonra - 1985-ci il aprelin 9-da BMT Baş  Məclisi istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi üçün rəhbər 

prinsipləri müəyyənləşdirdi. Bu prinsiplərin qəbul olunması  nəticəsində istehlakçı hüquqları beynəlxalq 

səviyyədə tanınaraq qanuniləşdirildi. 

15 martın Ümumdünya İstehlakçılar Günü kimi qeyd edilməsi beynəlxalq ictimaiyyəti 

istehlakçıların hüquqlarının qorunması problemlərinin həllinə yönəldir. Ümumdünya İstehlakçılar  İttifaqı 

müstəqil, qeyri-kommersiya, gəlirsiz, qeyri-siyasi təşkilat kimi 1961-ci ildə Niderlandda qeydiyyatdan 

keçmişdir. Bu təşkilat özündə 72 ölkədən istehlakçıların hüquqları problemləri ilə  məşğul olan 180 

ictimai və dövlət təşkilatını birləşdirir. Azərbaycanda da belə bir qeyri-hökumət təşkilatı XX əsrin 90-cı 

illərinin ortalarından fəaliyyət göstərir. 

 

 

---

 

42 

21 MART

 

 

İRQİ AYRI-SEÇKİLİYİN (DİSKRİMİNASİYANIN)  

LƏĞV EDİLMƏSİ UĞRUNDA  

BEYNƏLXALQ MÜBARİZƏ GÜNÜ 

 

Etnik hökmranlıq nəticəsində irqi ayrı-seçkilik (diskriminasiya) əhalinin müəyyən qrupunun 

hüquq və azadlıqlarının məhdudlaşdırılmasına və ya onlardan məhrum edilməsinə  gətirib çıxarır. 

Gündəlik həyatda bu, həmin qrupun restoranlara, çimərliklərə, kinoteatrlara və ya şəhərin bəzi rayonlarına 

getməyinə qadağa qoyulmasında, istehsal sahəsində  bəzi peşələrlə  məşğuliyyətin məhdud-

laşdırılmasında, hamı kimi təhsil almaq, uğurlu karyera yaratmaq imkanının olmamasında, psixoloji 

planda - lağ-lağı ləqəblərdə, "geridə qalmış" xalqlar haqqındakı lətifələrdə və s. özünü göstərir. 

Diskriminasiyanın bir forması da aparteiddir. Aparteid yerli əhalinin bir-birilə  əlaqəsini kəsmək 

məqsədilə onların müstəmləkəçilər tərəfindən insan həyatı üçün yararsız yerlərə köçürülməsidir. Bu cür 

sistem uzun müddət ABŞ-da hindulara qarşı, Cənubi Afrika Respublikasında (CAR) isə  zəncilərə qarşı 

hökm sürmüşdür. 

Bu siyasətin  əsasında rasizm (rasa irq deməkdir) - insan irqlərinin qeyri-bərabərliyi  şəraitinə 

əsaslanan ideologiya və siyasət durur. Rasistlər (irqçilər) iddia edirlər ki, "tam dəyərli" və "natamam 

dəyərli" irqlər vardır. Onlar bununla öz ölkələri daxilində irqi diskriminasiyaya və başqa ölkələrə 

münasibətdə işğalçı müstəmləkə siyasətinə haqq qazandırmağa çalışırlar. 

Diskriminasiyanın insanlığa sığmayan forması - hər hansı millətin və ya etnik qrupun 

nümayəndələrinin yararsız, dəyərsiz və ya düşmən kimi elan olunaraq məhv edilməsidir ki, bu da 

soyqırımı (genosid) və holokost adlanır. XX əsr milli zəmində ehtirasların coşması və bunun nəticəsində 

baş verən faciəvi hadisələrlə doludur. Nasist Almaniyası insanların bir qrupunun başqaları üzərində 

hakimiyyətə malik olması  və xüsusi ali irqin - bütün dünyanı idarə etməli olan ayrıca seçilmiş millətin 

mövcudluğu haqqında nasist ideya ilə silahlanaraq dünyaya ən dəhşətli soyqırımı nümunəsi göstərmişdir. 

Bu ideyanın həyata keçirilməsi ona gətirib çıxarmışdır ki, faşistlər yəhudiləri, qaraçıları tamamilə  məhv 

etməyə (holokost), digər xalqları (məsələn, slavyanları) "əsil arilərə" tabe etməyə cəhd göstərmişlər. 

XX  əsr tarixində Azərbaycan xalqına qarşı  ən dəhşətli soyqırımları ermənilər törətmişlər. Ter-

rorçu erməni təşkilatı olan "Daşnaksutyun" partiyasının rəhbərliyi ilə 1905-1907, 1918-1920, 1937-1940, 

1948-1953 və nəhayət, 1988-1994-cü illərdə erməni vəhşiləri azərbaycanlılara qarşı misilsiz soyqırımları 

törətmişlər. Məhz onların bu qanlı etnik təmizləmə siyasətinin nəticəsidir ki, indi Ermənistan adlandırılan, 

əslində Azərbaycanın qərb torpaqları olan ərazilərdə bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmamışdır. 

Bəs BMT-ni irqi ayrı-seçkiliyin (diskriminasiyanın) ləğv edilməsi uğrunda Beynəlxalq mübarizə 

Günü təsis etməyə vadar edən nə olmuşdur? Cənubi Afrika Respublikasının hakim dairələri tərəfindən 

Afrikanın yerli əhalisi və Hindistandan köçürülmüşlərə qarşı dözülməz irqi diskriminasiya siyasəti 

bəşəriyyəti narahat etmişdi. 1960-cı il oktyabrın 26-da Cənubi Afrikanın Şarpevil şəhərində polis aparteid 

rejiminin afrikalı  əhalinin məcburi pasportlaşdırılması haqqında qanununa qarşı dinc etiraz nümayişinə 

divan tutmuşdu. Nəticədə 69 nəfər öldürülmüşdü. 

1966-cı il oktyabrın 26-da BMT Baş  Məclisinin XXI sessiyası  İrqi Diskriminasiyanın Ləğvi 

Uğrunda Beynəlxalq Mübarizə Gününün təsis edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. BMT Baş  Məclisi 

bununla beynəlxalq ictimaiyyəti irqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvi uğrunda səyləri 

birləşdirməyə çağırdı. 1979-cu ildə Baş  Məclis rasizmə  və irqi diskriminasiyaya qarşı mübarizə onilliyi 

elan etdi. Baş  Məclis bütün dövlətlərə müraciət edərək hər il martın 21-dən başlayaraq rasizmə  və 

diskriminasiyaya qarşı mübarizə aparan xalqlarla həmrəylik həftəsi keçirməyə çağırdı. İndi Cənubi Afrika 

Respublikasında 21 mart İnsan Hüquqları Günü kimi qeyd olunur. 

---