Microsoft Word tarix bay doc

 

34 

10 MART 

 

MİLLİ TEATR GÜNÜ 

 

XIX  əsrin 70-ci illərində Azərbaycanda milli teatrın yaranması  mədəniyyətimizin tarixində çox 

böyük hadisə oldu. 1873-cü il martın 10-da Bakı realnı  məktəbinin teatr həvəskarları truppası tərəfindən 

M. F. Axundzadənin "Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran" komediyası tamaşaya qoyuldu. Bu şərəfli işdə 

H. Zərdabi və N. Vəzirov mühüm rol oynamışdılar. Bu tamaşa ilə Azərbaycanda milli teatrın  əsası 

qoyuldu. 

Azərbaycanda teatr sənəti qədim  ənənələrə malikdir. Xalq arasında müxtəlif meydan tamaşaları, 

kukla teatr tamaşaları ("Maral oyunu", "Kilimarası"), bayram tamaşaları ("Kos-Kosa"), dini səciyyəli 

tamaşalar ("Şəbih") və s. geniş yayılmışdı. Hələ XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda olmuş fransız 

səyyahı Şarden, Çuxursəd bəylərbəyisinin İrəvan şəhərindəki iqamətgahında qonaq olarkən burada ona üç 

hissəli bir tamaşa göstərmişdilər. Bu tamaşa  Şardenə o qədər xoş  təsir bağışlamışdı ki, onu "Şərqin 

operası" adlandırmışdı. 

Milli teatrın inkişafında məşhur xeyriyyəçi-mesenat H. Z. Tağıyevin böyük xidməti oldu. O, Bakı 

şəhərində ilk teatr binası inşa etdirdi. Tezliklə Azərbaycan səhnəsinin Cahangir bəy Zeynalov, 

Hüseynqulu Sarabski, Mirzağa Əliyev, Hüseyn Ərəblinski, Ülvi Rəcəb, Abbas Mirzə Şərifzadə, Mustafa 

Mərdanov, Məmmədrza Şeyxzamanov, Ağasadıq Gəraybəyli, Əliağa Ağayev, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə 

xanım Zeynalova, Mərziyə xanım Davudova kimi yüzlərlə simaları yetişdi. Azərbaycanda teatr sənətinin 

inkişafında Hacıbəyov qardaşlarının da böyük əməyi olmuşdur. 

AXC-nin yaranması milli teatrın fəaliyyətində  də canlanmaya səbəb oldu. Dövlətin fəal köməyi 

və müdaxiləsi nəticəsində Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş verdi. 

Teatrın repertuarına Azərbaycan tarixi və milli azadlıq mübarizəsi ilə bağlı yeni əsərlər gəldi. 

Cümhuriyyət hökumətinin bu sahədə  məqsədyönlü addımlarından biri də Azərbaycan Dövlət Teatrının 

təşkili oldu. Bu, Azərbaycan professional teatrının dövlət teatrı statusu alması demək idi. Bu teatrın 

pərdələri ilk dəfə 1918-ci il noyabrın 4-də N. Nərimanovun "Nadir şah" faciəsinin tamaşası ilə açılmışdı. 

Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda teatr sənəti daha da inkişaf etdi. Sovet ideologiyasını 

və rejimini tərənnüm edən  əsərlərlə yanaşı, xalqın həyatı, güzəranı, tarixi keçmişi ilə bağlı  əsərlər də 

repertuarlarda geniş yer almışdı. 

Məhz martın 10-u (köhnə stillə 22-si) - Azərbaycan milli teatrının  əsası qoyulan günü 

teatrsevərlər Milli Teatr Günü kimi qeyd edirlər. 

 

---

 

35 

12 MART 

 

DAXİLİ QOŞUNLAR GÜNÜ 

 

Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini elan etdikdən sonra ölkəmizdə Daxili Qoşunların hərbi 

hissələrinin yaradılması  zərurəti meydana çıxdı. Bir tərəfdən Ermənistan ordusunun Qarabağa və  sərhəd 

bölgələrimizə  təcavüzünün getdikcə geniş miqyas alması, digər tərəfdən ölkə daxilində Azərbaycanın 

müstəqilliyinə  qənim kəsilmiş qüvvələrin fəallaşması bunu tələb edirdi. Ona görə  də 1992-ci il mart 

ayının 12-də Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının hərbi hissələrinin yaradılmasına başlandı. 

Azərbaycanın  ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə bu hərbi hissələr yüksək döyüş 

qabiliyyəti nümayiş etdirdilər və möhkəmləndilər. Daxili Qoşunların sıralarından yüzlərlə  vətən oğlu 

şəhid oldu. Onlardan 9 nəfərinə (8-inə ölümündən sonra) ölkəmizin  ən yüksək adı olan "Azərbaycanın 

Milli Qəhrəmanı" adı verilmişdir. Daxili Qoşunların 1738 nəfər döyüşçüsü göstərdikləri döyüş  şü-

caətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə  təltif olunmuşlar. Sonrakı dövrlərdə 

Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı yönəlmiş  qəsdlərin qarşısının alınmasında Daxili Qoşunların böyük 

rolu olmuşdur. 

Bütün bunları nəzərə alaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1995-ci il 

9 mart tarixli fərmanı ilə martın 12-si Daxili Qoşunlar Günü elan edilmişdir. 

 

---

 

36 

2. BEYNƏLXALQ BAYRAMLAR  

VƏ  

TARİXİ GÜNLƏR 

 

 

1 YANVAR 

 

YENİ İL BAYRAMI 

 

Dünya xalqlarının böyük əksəriyyəti yeni ilin başlanğıcını dekabrın 31-dən yanvarın 1-nə keçən 

gecə qeyd edirlər. Yeni il Yer kürəsinin bütün guşələrində dini etiqadlarından asılı olmayaraq müxtəlif 

xalqlar tərəfindən geniş qeyd olunan ən məşhur bayramlardandır. Yeni ili bayram etməklə insanlar belə 

hesab edirlər ki, bütün uğursuzluq və kədərli anlar köhnə ildə qalır, yeni il yeni arzular və ümidlər gətirir. 

Yeni ilin yanvarın 1-dən hesab olunması xristianlığın tarixi ilə bağlıdır. Rəvayətə görə, xristian 

dininin yaradıcısı  İsa peyğəmbər dekabrın 24-də anadan olmuşdur. Ona görə  də xristianlar bu günü İsa 

peyğəmbərin doğulması şərəfinə Milad bayramı kimi qeyd edirlər. Milad bayramının ilkin mənbəyi hər il 

qış günəş duruşu zamanı (21-25 dekabr) "xilaskar allahın doğulması" ilə  əlaqədar keçirilən qədim 

bütpərəst mərasimi olmuşdur. Milad bayramını ilk dəfə Roma xristian icmaları keçirmişdir. Bu bayram 

431-ci ildə qanuniləşdirilmişdir. Bizim istifadə etdiyimiz təqvim də  məhz miladi təqvim adlanır. Bu 

təqvimə əsasən yeni il yanvarın 1-dən başlanır. 

Yeni ilin rəmzlərindən biri də  Şaxta babadır.  Şaxta babanı müxtəlif ölkələrdə müxtəlif cür 

adlandırırlar. Məsələn, ABŞ-da və Avstraliyada o, Santa Klaus, Rusiyada - Ded Moroz, Türkiyədə - 

Noyel baba, Avstriyada - Sivestr, Britaniyada - Miladi baba, Yunanıstanda Müqəddəs Vasili adlanır. 

Bütün hallarda Şaxta baba uşaqların sevimlisidir. Yeni il gecəsində onlar evlərə heç vaxt əliboş 

gəlmirlər. Torbalarındakı müxtəlif hədiyyələrlə uşaqları sevindirirlər. 

Dekabrın 31-i gecəsi insanlar bayram süfrəsi  ətrafında toplaşırlar. Artıq həmişəlik vidalaşdıqları 

ilin son anlarında musiqini dayandıraraq sükut içərisində saat 12.00-ı gözləyirlər.  İlin başa çatdığını 

göstərən saat zənginin təntənəli sədaları altında sağlıqlar söyləyir, sonra isə  şampan  şərabı ilə dolu 

qədəhləri toqquşdurur, yeni ildə bir-birinə xoş günlər və sağlamlıq arzulayırlar. 

Böyük Britaniyada ənənəyə uyğun olaraq əllərini yuxarı qaldırır və "Mərhəmətli köhnə il" 

mahnısını oxuyurlar. 

ABŞ-da da ilin son gecəsində  şənlənir, ayağa duraraq sağlıqlar söyləyirlər.  İtaliyada köhnə ili 

yola salarkən pəncərələri açır, evdəki köhnə əşyaları çölə atırlar. Bunun mənası isə köhnədən xilas olmaq, 

onu yenisi ilə əvəz etməkdən ibarətdir. 

Çində yeni il yanvarın ortalarında və fevralda qeyd olunur. Bu, Çin bayramlarından  ən 

əlamətdarıdır. Yeni ilə bir həftə qalmış bütün evlər səliqə ilə yığışdırılır. Guya bununla ailə ocağının ilahı 

(yəni allahı) Tszao-van digər allahlara mənzilin qaydada olması haqqında məlumat verir. Sonra isə onun 

təsvirini yandırırlar. Onun yerinə Tszao-vanın yeni təsvirini qoyurlar. Bu hadisəni atəşfəşanlıq keçirmək 

və ətirli maddələr yandırmaqla qeyd edirlər. 

Yaponiyada yeni il O-seqaytsu adlanır və yanvarın 1-dən başlayaraq üç gün davam edir. Ailə 

ibadətgahının önünə çiçək dəstələri və hikmətli sözlər yazılmış lövhəciklər qoyurlar. Bayram ərəfəsində 

evləri yeni il atributları ilə bəzəyirlər: şam budaqlarından hörülmüş çələng, xüsusi formalı yeməli moti və 

danqo, quru xurma, xərçəng və s. Yeni ili qarşılayarkən paqodalarda (buddist məbədlərində) 108 dəfə 

zəng çalınır. Yaponların inamına görə insanın çəkdiyi 108 əziyyət son zəng ilə keçmişdə qalır. Bundan 

sonra yaponlar dağa və ya dəniz sahillərinə gedərək təzə doğan günəşi alqışlamaq ayinini icra edirlər. 

Heç də bütün ölkələrdə yeni il yanvar ayında qeyd olunmur. Hindistanda yeni il bayramı elm və 

bilik ilahı (yəni allahı) Sarasvatinin şərəfinə Sarasvatipudca bayramı keçirilməsi ilə qeyd olunur. Bayram 

günlərində küçələrdə ilahın (yəni allahın) təsvirləri gəzdirilir, uşaqlar bu təsvirləri gül-çiçək dəstələri ilə 

bəzəyirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, ilaha (yəni allaha) ibadət etməklə dərslərini yaxşı oxumaqda onun 

köməyini qazanacaqlar. 

Yəhudilərin bayramı Tu Be-Svat və ya yeni il yanvarda və ya fevralda qeyd olunur. İsti və quru 

iqlimi olan ölkələrdə, xüsusilə  İsraildə  ağac insanları  və bitkiləri yandırıcı günəş  şüalarından qoruyur. 

Buna görə də bu ölkələrdə ağaca böyük ehtiram vardır. Bütün dünyada yəhudi uşaqları Tu Be-Svat günü 

anadan olan uşaqların  şərəfinə  ağac  əkirlər.  Əgər yeni doğulan uşaq oğlan olarsa sidr ağacı, qız olarsa 

sərv ağacı əkirlər. Ağac əkilərkən uşaqlar xüsusi ayin də icra edirlər. 

---