Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ekoloji-hüquqi mexanizmin əsas məqsədi ekoloji-hüquqi normaların reallaşdırılmasıdır. Həmin mexanizmin strukturunun ədəbiyyatda 4 hissədən ibarət olduğu göstərilir: 1) hüququn təbiətqoruyucu normaları - bu normaların əsas funksiyası ekoloji imperativin («imperativ»-qeyd-şərtsiz icra, məcburi icra və s.) bazasını möhkəmləndirməkdir; 2) ekologiyaya uyğunlaşdırılmış hüquqi normalar və normativlər - bu hissənin ə sas funksiyası ekoloji imperativ normaları konkretləşdirib, ətraf mühitə təsir edən konkret tə-sərrüfat və ya digər sahənin fəaliyyəti ilə əlaqələndirmək; 3) zəmanət (qarantıya) - funksiyası əsas baza (ilkin) və ekolojiyaya uyğunlaşdırılmış hüquqi normalar və normativlərin yerinə yetirilməsini təmin etməkdir; 4) ekoloji-hüquqi münasibətlər - ekoloji-hüquqi mexanizmin yekunlaşdırıcı mərhələsi olub, ətraf mühitin qorun-ması üçün bütün fəaliyyət sahələrinə (təsərrüfat, inzibati və s.) tətbiq olunur. Təbiətqoruyucu hüquqi normalar, ekoloji hüququn ilkin bazası hesab olunur və bütövlükdə ekologiya sahəsində əsas qanun sayılan - «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azər-baycan Respublikası Qanununda göstərilmişdir. Bu qanunda aşağıdakı ekoloji-hüquqi normalar öz əksini tapmışdır: - prinsip normaları; - prioritet (öncül) normaları; - imperativ (məcburi) normalan; - zəmanət (qarantiya) normaları. Prinsip normaları təbiətqoruyucu münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsinin ə sasını müəyyən edir. «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 3-cü maddəsində gösətrilir ki, ətraf mühitin mühafızəsi aşağıdakı prinsiplərə ə saslanır: - sosial-iqtisadi, mənəvi-estetik problemlərin qarşılıqh həlh; - ərazilərdə ekoloji tarazlığın təmin edilməsi və pozulmuş təbii ekoloji sistemlərin bərpası; - təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunması və onların bərpası, təbiətdən istifadənin və ətraf mühitin mühafızəsinin iqtisadi stimullaşdırılmasımn tətbiq edilməsi; - ətraf mühitin bioloji müxtəlifliyinin qorunmasının təmin edilməsi; - dövlət nəzarəti, ətraf mühitin mühafızəsi haqqında qanunvericiliyin pozulmasına görə məsuliyyət; - ətraf mühitə zərər vurulmasının qarşısının alınması ve vurulan zərərin qiymətləndirilməsi; - ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində əhalinin və ictimai birliklərin iştirakı; - ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq. Sadalanan bu prinsiplər qanunun bütün maddələrində öz əksini tapmışdır. Prioritet normaları ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində bir təbii obyektin qorunmasmm digərində üstünlüyündə öz əksini tapmışdır. Əgər təbiəti mühafızə haqqmda əsas qanunda ətraf mühitin qorunmasının ümumi hüquqi normaları öz ə ksini tapmışdırsa, təbii obyektlər üzrə olan qanunvericilik aktlarında («Meşə Məcəlləsi», «Torpaq Məcəlləsi», «Su Məcəlləsi» və s.) isə bu hüquqi normalar sahəvi xarakter daşıyır. Məsələn, «Torpaq Məcəlləsi» öncül təbii obyekt kimi torpağı əsas götürür. Bu məcəllədə kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar prioritet kimi qəbul olunur, onlardan səmərəli istifadə olunması və qorunması üçün lazım olan hüquqi normalar göstərilir. Əsas qanunun isə ekoloji hüquqi prioriteti, insan yaşayışının və sağlamlığının qorunması, onun sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququnun təminatıdır. mperativ normaları ətraf mühitə və insan sağlamlığına təsir edən bütün mənbələrə qarşı yönəlmiş ekoloji tədbirlərdir. «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda imperativ normalar 14-15-ci (təbiətdən istifadə ilə əlaqədar xüsusi icazə tələb olunan fəaliyyət növləri və təbii ehtiyatlardan istifadə müqavilələrinin bağlanması) və 35-48-ci maddələrdə (təbii ehtiyatlardan istifadə zamanı; layihələşdirməyə; müəssisələrin, qurğularuı və istehsal obyektlərinin yer-ləşdirilməsinə; müəssisələrin, qurğuların və başqa obyektlərin tikintisinə və yenidən qurulmasına; müəssisələr, qurğular və başqa obyektlər istismara verildikdə və istismar müddətində; sənaye, energetika, nəqliyyat və rabitə obyektlərinin, kənd təsərrüfatı təyinatlı və meliorasiya obyektlərinin istismarına; şəhərsalma və başqa yaşayış məntəqələrinin tikintisinə; radioaktiv maddələrlə iş zamanı; hərbi və müdafıə obyektlərinə və sairə olan ekoloji tələblər), habelə «Ekoloji Təhlükəsizlik haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 9-cu maddəsində (ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi məqsədi ilə təsərrüfat və digər fəaliyyətə dair məhdudiyyətlər) nəzərdə tutulmuşdur. Zəmanət (qarantiya) normaları imperativ ekoloji normaların icrasuıın təminatı sistemini müəyyən edir. Bu zəmanət iqtisadi, təşkilati, sanitar-gigiyenik, ekoloji-nəzarət, hüquqi, mədəni-maarifləndirici və s. təsir vasitələri ilə həyata keçirilir. Ə traf mühitin mühafızəsinin ekoloji-hüquqi mexanizmi-nin səmərəliliyi görülən işin keyfıyyəti ilə ölçülür. Ekoloji-hüquqi mexanizm səmərəlilik nöqteyi-nəzərdən, şə rti olaraq 3 mərhələyə ayrılır: sabitlik, dinamiklik və nəticəlik. Səmərəliliyin sabitlik mərhələsi təbiətqoruyucu norma-ların sosial-iqtisadi cəhətdən əsaslı olmasmdan və hərtərəfliyindən asılıdır. Normanın hərtərəfliliyi (əhatəli olması) ictimai münasibətləri tənzimləmək üçün kifayət qədər hüquqi sənəd-lərin olması deməkdir. Əgər qanunda boşluq (probel) olarsa, onda normalar da yarımçıq olacaqdır. Bu boşluq isə ya cə-miyyətin sürətli inkişafı ilə hüquqi normaların vaxtında uzlaşmaması, ya da qanunvericiliyin təkmilləşdirilməməsi ilə ə la-qədardır. Çox təəssüf ki, bizim respublikada ikinci hal daha qabarıq nəzərə çarpır. kinci mərhələ dinamik mərhələdir. Əgər hüquqi norma-nın ideyası ilə onun həyata keçirilməsi reallığı arasmda birbaşa əlaqə qursaq, onda ekoloji-hüquqi normanın icrası üçün iqtisadi təminat tələbləri ortaya çıxır. Bu iqtisadi tələblər iki qrupa ay-rılır: maliyyə mənbəyi və material-texniki baza. Dinamik mərhələnin səmərəliliyinin digər mühüm səbəbi ekoloji hüquq mədəniyyətinin səviyyəsidir. Ekoloji hüquq mədəniyyəti - bu sahədə olan qanunları bilmək, onlara hörmət etmək və onları düzgün həyata keçirmək deməkdir. Adətən, baş verən ekoloji Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|