Microsoft Word td\335d I b\334T\334N. doc

Burhan Baran 
46 
 
 
Eski Türkçede at sürüsü anlamında kullanılmış olan kelime,  hem aynı şekil ve anlamıyla (yıl ı-
I)
; hem de  >g/h/ħ değişmeleriyle yılgı (I), yılhı, yılħı varyantlarıyla yirmiden fazla yöreden (DerS: 4271) 
derlenmiştir.    
 
yunt  
 
“ta ı yemä kördi ämäri tınlı -lar yunt ud ço ar.” ( KPÖ III.1.): Bundan başka çok sayıda insanın 
at
 ve sığırları öldürdüklerini gördü.          
 
Eski Türkçede at  anlamında kullanılmış olan yunt, kelime sonu t>d değişmesiyle yund şeklinde 
Erzurum-Yörüler ağzında (DerS: 4320) varlığını sürdürmektedir. 
 
 
Sonuç 
 
Eski  Türkçeden  Orta  Türkçeye  geçişte  kelime  başında  k>g  ve  t>d  değişiminin  olduğunu 
biliyoruz. Ancak bu kuralın dışında kalan örnekler de vardır. Tespit ettiğimiz bu örneklerden kemi, kör-, 
köz,  kün;  tik-,  tört
  örnekleri  kelime  başında  görülen  bu  ses  değişmelerini  geçirmeden  bazı  yörelerden 
derlenmiştir.   
 
Bun, eçi, eki, koy, öd, ötün-, sı-, tez-, ur-, yay 
örnekleri Eski Türkçedeki şekilleriyle; ırak, üçün, 
yağı,  yılkı
  örnekleri  hem  aynı  sesleri  koruyarak,  hem  de  yakın  varyantlarıyla  ağızlarda  yaşamaktadır. 
Tespit ettiğimiz şu örnekler ise varyantlarıyla bazı yörelerde varlığını sürdürmektedir: çıkan, kötür-, öl, 
sab, sub, ulayı, 
yegräk, yund .  
 
 
 
Kaynaklar 
 
ATA  Aysu (), “Derleme Sözlüğü’nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler I” Türkoloji, C.XII, Nu. 1, Dil ve Edebiyat 
Derneği Yayınları, Ankara 2000, s. 67-97.  
 
BAYRAKTAR  Nesrin,  “Artzamanlı  Anlambilim  Açısından  Orhon  Yazıtlarında  Geçen  Toplumsal  Yaşamla  lgili 
Sözcüklerin Anlambilimsel Değerleri”  Türkbilig, Türkoloji Araştırmaları 2000 / 1, Ankara, s. 209-218.   
 
Derleme Sözlüğü, C. I-XI, TDK Yayınları, Ankara 1993.  
 
ERTEN Münir, Diyarbakır Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1994. 
 
GABA N A. Von, Eski Türkçenin Grameri (Çeviren: Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 2000.  
 
GÜLENSOY Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1988. 
 
GÜLSEREN Cemil, Malatya  li Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000. 
 
GÜLSEV N Gürer, Uşak  li Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002. 
 
GÜNŞEN Ahmet, Kırşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000. 
 
HAM LTON J.R.,  yi ve Kötü Prens Öyküsü (Çeviren: Vedat Köken), TDK Yayınları, Ankara 1998.  
 
HAM LTON  J.R.,  Budacı  yi  ve  Kötü  Kalpli  Prens  Masalının  Uygurcası,  (Çeviren:  Ece  Korkut,  smet    Berkan), 
Simurg Yayınları,  stanbul 1998. 
 
OLCAY Selahattin, Doğu Trakya Yerli Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1995. 
 
OLCAY Selahattin, Erzurum Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1995. 
 
OLCAY Selahattin ve diğerleri, Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara 1998. 
 
ORKUN Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara 1994.  
 
ÖNLER  Zafer,  “Tarihsel  Süreçte  Anlam  Değişmeleri”  Yüzüncü  Yıl  Üniversitesi,  Kur’an  ve  Dil    Sempozyumu, 
2001, s.369-375. 
 
Örnekleriyle Türkçe Sözlük, MEB Yayınları,  stanbul 2000. 
 
ÖZÇEL K Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1997. 
 
ÖZÇEL K  Sadettin,  “Orhun  Yazıtları’nda  Geçen  Ulayu  Kelimesi  ve  Başlayu  Ulayu  kilemesi  Üzerine”  lmi 
Araştırmalar, Gökkube Yayınları,  stanbul 2004/18, s.71-78.  

---

Eski Türkçeden Anadolu Ağızlarına Ulaşan Bazı kelimeler 
47 
 
 
ÖZÇEL K Sadettin ve Boz Erdoğan, Diyarbakır  li Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2001. 
 
ÖZÇEL K Sadettin ve Erten Münir, Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Diyarbakır 2005. 
 
Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2005. 
 
TEK N Talat, Orhon Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara 1988. 
 
 
Kısaltmalar  
BKB   
: Bilge Kağan, Batı Yüzü. 
BKD 
: Bilge Kağan, Doğu Yüzü. 
BKG 
: Bilge Kağan, Güney Yüzü. 
DerS 
: Derleme Sözlüğü. 
KTG 
: Kül Tigin, Güney Yüzü. 
KTK 
: Kül Tigin, Kuzey Yüzü. 
KTD 
: Kül Tigin, Doğu Yüzü. 
TS    
: Türkçe Sözlük 
KPÖ 
:  yi ve Kötü Prens Öyküsü. 
 
 

---

---

 
Türk Dünyası  ncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies,  
Cilt: VIII, Sayı 1, Sayfa: 49-53,  ZM R 2008. 
 
49 
 
ORTAQ LEKS YKALIQ M N MUM SÖZD G N Ñ QURILIMDIQ EREKŞEL KTER  
 
The Constructional Pecularity of The Minimal Lexical Dictionary 
 
Ayabek BAYN YAZOV
∗
∗
∗
∗
 
Canar BAYN YAZOVA
**
 
Özet 
Konuşma  ve  yazmada  en  önemli  kelimeleri  içeren  “Minimum  Sözlük”ü  hazırlarken 
kelimelerin  metinlerdeki  kullanım  sıklığını  gösteren  istatistik  bir  inceleme  türü  olan  “Sıklık 
Sözlüğü”  önemli  bir  yer  tutmaktadır.  Bu  makalede;    “Minimum  Sözlük”e  kelime  seçme 
yöntemlerinin  ana  prensipleri  ve  bu  konu  üzerinde  Kazak  dilbiliminde  yapılan  bilimsel 
çalışmalar  tartışılmıştır. 
Anahtar Kelimeler: Minimum sözlük, sıklık sözlüğü, kullanım sıklığı. 
 
Abstract 
“Frequency Dictionary” which  describes how often the certain words are used through 
the  texts  is  important  to  prepare  “Minimum    Dictionary”    that  is  type  statistic  research  and 
composed  of  essential  words  in  speaking  and  writing.  The  main  principles  of  words  choosing 
methods and other scientific researches on Kazakh language are also discussed in this article. 
Keywords: Minimum Dictionary, Frequency Dictionary, Words Use Frequency.  
 
Leksiykalıq  materiyaldı  surıptav  qajettigi,  eñ  aldımen,  qazaq  tilin  oqıtuvdıñ  maqsattarı  men 
mindetterinen,  sonday-aq,  “tildik  materiyaldı  sol  tildi  üyrenüvge  bölingen  vaqıt  işinde  eske  saqtav 
mümkindikteriniñ  şektevliliginen”  kelip  şığadı.  Qazirgi  kezde  orıs  tilinde  jasalğan  minimum  sözdikter 
jetkilikti. Al, qazaq tilindegi jağday olay emes. 
Leksiykalıq  minimum  sözdiginiñ  alğaşqı  ülgileri  bolıp  esepteletin  Qazan  töñkerisine  deyingi 
jasalğan sözdikter de, odan keyingi kezde jasalğan minimum sözdikterdi qurastıruvşılar negizinen sözdiñ 
praktiykalıq  turğıdan  qajettiligine,  onıñ  ulttıq  mektep  oquvşıları  üşin  mañızdılığına  qaraytın.  Minimum 
sözdikter  qazaq  tili  oquvlıqtarınıñ,  sınıptan  tıs  oquv  quraldarınıñ,  ulttıq  mektepterge  arnalğan 
bağdarlamalardıñ  leksikası  negizinde  jasalatın.  Oquvlıqtar  mätinderiniñ  kemşilikteri,  ol  mätinderdi 
oquvlıq  üşin  dayarlavdağı  subyektivtilik  minimumdarğa  kezdeysoq  leksiykalıq  birlikterdiñ  enüvine  jol 
berdi. Minimum sözdikterdi tüzüvde ülken qos tildi sözdikter de paydalanıldı. Alayda, sözderdi surıptav, 
negizinen, qurastıruvşılardıñ jeke özderiniñ ğılımıy-pedagogikalıq täjiriybeleri negizinde jasaldı. Jetkilikti 
därejedegi ğılımıy negizi bolmağan minimumdar belgili bir leksiykalıq jüye quray almadı. 
Orıs til biliminde de 1960 jıldarğa deyingi şıqqan sözdikterde osınday kemşilikterge jol berildi. 
60-jıldardan keyingi sözdikterdiñ bastı erekşeligi - sözderdiñ  leksiykalıq statistikasın paydalanuv boldı
1
. 
Sonımen, bul kezdegi bastı ustanımdardıñ biri – qoldanım jiyiligi . 
Alayda,  qazaq  tiliniñ  Qazaqstanda  memlekettik  til  jäne  ultaralıq  qatınas  tili  retinde  tolıqqandı 
qızmet  jasavına  jetkizetin  joldardıñ  biri  -  türli  ult  mektepteriniñ  oquvşılarına  qazaq  tilin  bir,  ortaq 
leksiykalıq materiyal negizinde üyretüv. Tek osınday jağdayda ğana olardıñ bärinde barşağa ortaq sözdik 
baza  jasaluvı  mümkin.  Osı  mindetti  şeşüvge  qazaq  tiliniñ  ulttıq  orta  mektepterge  arnalğan  ortaq 
leksiykalıq  minimumı  mümkindik  jasaydı.  Munday  sözdiktiñ  kölemine  keler  bolsaq,  ädistemeşilerdiñ 
                                                 
∗
 Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Kazak-Türk Üniversitesi Öğretim görevlisi Türk Dili Bölümü Başkanı – Kazakistan. 
**
 
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Kazak-Türk Üniversitesi Öğretim görevlisi Türk Dili Bölümü – Kazakistan.
 
1
  Z.P.  Danene,  Spetsiyfiyka  Ediynogo  Leksiyçeskogo  Minimuma  Russkogo  Yazıka  Dlya  Natsıyonalnoy  Sredney  Şkolı, 
Problemı uçebnoy leksikografiy iy obüçeniya leksike, Moskova 1978, s.132. 

---