128
21.8’de pullu zırhın yapımını ve diğer zırhlara göre üstün yanlarını etraflıca
anlatmaktadır.
LUC ANOS
Lucianos, Kommagene’nin başkenti olan Somasata’da (Samsat) MS.
120 yılında doğmuştur. Başlangıçta Antiokheia’da (Antakya) avukatlık yapmış
daha sonra bir sofist ve hatip olarak yaşamını sürdürmüştür. Felsefeyle
ilgilenmiş, dönemin felsefecileri üzerine yazılar kaleme almıştır. Yaşamı
boyunca bütün Küçük Asia’yı Yunanistan’ı, talya’yı ve Galleia’yı dolaşmış,
böylece hem ün hem de servet kazanmıştır. Yaklaşık MS. 190 yılında
Aleksandria’da öldüğü sanılmaktadır. Lucianos’un 80 kadar eseri vardır. Asıl
başarısını diyalog şeklinde yazdığı eserleriyle kazanmıştır. Diyaloglarından
Toksaris E Filia (Toksaris Yada Dostluk)’da skit ve Sarmatyanın coğrafyası
ve bazı skit gelenekleri hakkında bilgi vermektedir. Hermotimus da skitlerin
ne kadar usta okçular olduğunu anlatmaktadır. Hermotimos’e skitlerin ne
kadar usta okçular olduğunu anlatmaktadır. Ayrıca Skythes E Proksenos Adlı
diyalogda skitlerden ve Sarmatlardan bahsetmektedir. Lucianos’un verdiği
bilgiler daha erken dönem yazarlarının verdiği bilgileri tamamlamaktadır.
D O CHRYSOSTOMOS
Bithynia’daki Prousa’da ( bugünkü Bursa) MS. 40 yılında doğmuştur.
Khrysastomos (altın ağızlı) lakabını hitabet yeteneğine borçludur. yi bir
eğitim görmüş ve çeşitli yolculuklar yaparak bilgisini arttırmıştır. Dio’dan 80
kadar nutuk günümüze gelmiştir. Bu nutuklar siyaset, ahlak, felsefe gibi çeşitli
konularla ilgilidir. Ayrıca yazar bugün kayıp olan Getika (Get Tarihi) adlı bir
eser de yazmıştır. Dio Chrysostomos MS. 95 yılında eski bir Grek koloni kenti
olan Olbia’ya seyahat etmiştir. Burada Kallistratos isminde yerli süvari kıyafeti
giymiş bir gençle karşılaşmıştır. Dio, Olbia’daki izlenimlerini Borysthenitica
129
isimli eserinde toplamıştır. Dio sayesinde bu kentteki yaşam biçimini
detaylarını öğreniyoruz. Herodotos’un IV. Kitabından başka Borysthenitica
skitlerle ilgili bilgi veren kaynaklar içinde yazarının görgü tanıklığı ile yazılmış
tek eserdir.
PR SKOS
MS. 5.yüzyılda yaşamıştır. Pannium’da doğmuştur. Bilahara stanbul’a
gelmiş, burada felsefe ve retorik ile uğraşmıştır. Hun-Türk tarihi bakımından
5. yüzyıla ait en mühim ve en değerli kitap Priskos’un eseridir. Priskos 449
yılında II. Theodosius tarafından Attila’ya gönderilen elçilik heyetinde
Maximus’a eşlik etmiştir. Bu yüzden Hun kralının sarayını birinci elden
gözlemleme fırsatı bulmuştur. 433 yılından 472 yılına kadar geçen olayları
anlatan 7 kitaplık bir Bizans Tarihi yazmıştır. Eser kayıptır ama eserden uzun
fragmentler günümüze kalabilmiştir. Elimizdeki bu parçalar 434 yılı
olaylarından başlamaktadır ve 24-25 senelik olaylar anlatılmaktadır. Eser V.
Yüzyıl Avrupa Türk ve özellikle Hun siyasi hayatına dair bilgi veren ana
kaynaktır. Priskos’un bu değerli eserinde Hunların siyasi tarihi dışında
Attila’nın şahsına, Hunların ahlak ve adetlerine, binalarına,ziyafetlerine vs.
dair bilgi mevcuttur.
MAUR C OS
539 yılında Kapadokya’da doğmuştur. 602’de stanbul’da ölmüştür.
582-602 yılları arasında hüküm süren Bizans mparatorudur. Mauricios’un
ülkesinin etrafında bir güvenlik meselesi oluşturan milletlerin askeri
durumlarından bahseden Strategikon adlı eseri Hunların askeri kültürleriyle
ilgili ana kaynaklardan biridir. Eser 12 kitaptan oluşmaktadır. Mauricios,
eserinde sadece Türkler ve diğer milletlerin savaş tekniklerinden
bahsetmekle kalmayıp aynı zamanda bunlara karşı ne tür harp stratejileri
130
uygulamaları gerektiği hususunda da halkına tavsiyede bulunur. Maurikios
Hunların karakteri, savaş araç gereçleri, taktiklerinden en çok XI. Kitapta
bahseder. Ayrıca IV. Kitapta skitlerin ve Sarmatların pusu tekniğinden, VI.
Kitapta skitlerin ve Sarmatların eğitiminden bahseder.
PROKOP OS
490-507 yılları arasında yaşamıştır.
mparator Justinianos’un
kumandanı Balisarios’un hukuk danışmanlığını yağmıştır. Bu sebeple 527-
531 arasında Balisarios’un çıktığı ilk ran seferinde yer almıştır. Sonra
Vandallar’a karşı Afrika’ya, Gotlara karşı talya’ya, en sonrada tekrar
ranlılara karşı savaşlara gitmiştir. Prokopios’un yazıları üç bölümde
toplanabilir; sekiz kitaptan oluşan Polemoi (Savaşlar), altı kitaptan oluşan
Peri Krismatan (Yapılar Üzerine) ve ölümünden sonra yayımlanan Anekdota
yada Mystike Historia (Gizli Tarih). Polemoi şu bölümlerden oluşur; Pers
Savaşları, Vandal Savaşları ve Got Savaşları. Prokopius bu eserin III. Kitap
ii.1’de, III.Kitap iv.24-36’da, xi.9-14’te, xii.8-11’de, xviii.12-19’da, IV. Kitap 1-
11’de, V. Kitap 2-5’de, xxvii.1-30’da, VIII. Kitap 1-11’de, v.1-31’de, xviii.9-
19’da, xviii.1-25’te, xix.1-22’de Hunlardan bahsetmektedir.
B. LAT N KAYNAKLARI
OV D US
Publius Ovidius Naso, Roma’dan 90 mil uzaklıkta bulunan Sulma
kentinde MÖ.43 yılında doğmuştur. MÖ.31 yılında hitabet ve siyaset eğitimi
almak için Roma’ya gelmiştir. Dönemin şairlerinden Macer ile birlikte
Anadolu’ya ve Sicilya’ya bir seyahat gerçekleştirir. Eğitimini tamamladıktan
sonra bir süre devlet işlerinde çalışır. Ancak, daha eğitimini tamamlamadan
131
bile iyi bir şair olarak bilinen ve ilk yapıtı olan Amores’i (Aşklar) çok genç
yaşında bu eser basılmadan aydınlara okuyan Ovidius’un gölü her zaman
ş
iirden yana olmuştur. Bu yüzden toplumsal görevleri bir yana bırakıp sadece
edebiyata yönelmiştir. MS.8 yılında yazdığı bir eser nedeniyle Augustus
tarafından Tomis’e sürgün edilmiştir. Ovidius sürgündeyken yazdığı
mektupları Epistulae Ex Ponto adlı eserinde aktarır. Bu eser 4 kitaptan
oluşur. Şairin bu yapıtındaki mektuplarının ana konusunu, sürgün yeri
Tomis’in yabanıllığı, halkının ve komşularının savaşçıllığı oluşturur. Ovidius
bu yapıtta skitler’in ve Sarmatlar’ın yaşadığı bölgenin kışını, bu halkların dış
görünüşünü,savaşçılığını ve sık sık şahit olduğu Sarmat akınlarını ve
Sarmatların bu akınlarda kullandığı silahları özellikle zehirli oklarını tarif
etmiştir.
VALER US FLACCUS
MS.1. yy’da yaşamıştır. Yaşamına ilişkin bilgi azdır. Günümüze ulaşan
tek yapıtı Argonautica (Argonautlar destanı)’dır. Eserden bize 8 kitap
kalmıştır, sonuncusu da tam değildir. Valerius Flaccus eserin 6.kitabında
Sarmatlarla ilgili önemli bilgiler vermektedir. Flaccus, Tacitus’tan sonra
mızraklı Sarmat süvarilerini tasvir eden ikinci yazardır. Aynı zamanda yazılı
kaynaklar içerisinde Sarmat at zırhıyla ilgili en detaylı tarifi yapan yazar
Flaccus’tur. Verdiği bilgiler değerlidir çünkü diğer yazarlar tarafından
pekiştirilmektedir.
BÜYÜK PL N US
Gaius Plinius Secundus (MS.23-79) Comum’da doğmuş ve erken
yaşta Roma’ya gelmiştir. Yaşamı askeri veya sivil yüksek hizmetlerle
geçmiştir. Bu hizmetleri yaparken neredeyse Roma imparatorluğunun bütün
eyaletlerini dolaşmıştır. Germania’da Tuna eyaletlerinde, spanya’da,
132
Galya’da, Afrika’da ve belki de Suriye’de hizmet görmüştür. Plinius bütün
Resmi görevlerine şaşılacak bir öğrenme hırsı ve olağanüstü bir çalışkanlık
eklemişti. Askerlik, hitabet,dilbilgisi,biyografi ve tarih konularında yazdığı
eserler ne yazık ki kayıptır. En büyük eseri 37 kitaptan oluşan Naturalis
Historia (Doğa Tarihi) elimizde bulunuyor. Birinci kitap eserin “içindekiler”
bölümünü oluşturduğu gibi aynı zamanda yazarın yararlandığı kaynakların
listesini de verir. Büyük bir ansiklopedi niteliğindeki eser, konularına göre
ş
öyle düzenlenmiştir. 2. kitap evrenin matematiksel ve fiziksel anlatımı; 3-6.
Avrupa, Asya ve Afrika’nın coğrafya ve etnoğrafyası; 7. antropoloji ve insan
fizyolojisi, 8-11. zooloji; 12-19. botanik; 20-27. bitkilerden yapılan ilaçlar; 28-
32. hayvansal orjinli ilaçlar;33-37. mineraller ve metalurji. Plinius, IV. Kitap
75-92’de ve VI. Kitap 30-53’de skitya’nın coğrafyası ve burada yaşayan
kavimler hakkında bilgi vermektedir. Genel olarak düşünüldüğünde verdiği
bilgiler kıymetlidir ancak skit ve Sarmatların askeri kültürleri söz konusu
olduğunda zayıf kalmaktadır.
TAC TUS
Publius Cornelius Tacitus, Roma tarih yazarlarının en büyüklerinden
biridir. M.S. 55 yıllarında doğduğu M.S. 117 yıllarında öldüğü sanılıyor.
Tacitus iyi bir retorik eğitimi görmüş ve hatip ve avukat olarak ün kazanmıştır.
Tacitus ilk eseri olan Dialogus De Oratoribus’u (Hatipler Üzerine Diyalog)
aşağı yukarı 81 yılında, 26 yaşındayken yazmıştır. Traianus’un
imparatorluğunun ilk yıllarında kayınpederinin biyografisi olan Agricola’yı ve
Orta Avrupa’daki Germen boyları hakkında Germania eserini kaleme almıştır.
Daha önemli olan eserleri Historiae (Araştırmalar (Tarihler)) ve Annales
(Yıllıklar) Tacitus’a en büyük Roma tarihçileri arasında yerini kazandıran
eserleridir. Historiae’da kendi yaşadığı zamanın tarihini yazmıştır. Bu eserin I.
Kitap 79. bölümünde Sarmat savaş araç ve gereçlerini anlatmıştır. Historiae
Tacitus’un dönemini kapsadığı için yazar kendisinin yada başkalarının
anılarına ve başından geçenlere, Senatus’tan elde ettiği kayıtlara komutan ve
133
valilerin raporlarına vb. dayanarak yazmıştır. Ayrıca Sarmat silahları ile ilgili
verdiği bilgiler arkeolojik verilerle de doğrulanmaktadır. Tacitus Annales de
ise daha önceki çağı, Tiberius’un tahta çıkmasından Nero’nun ölümüne
kadar geçen dönemi anlatır.Annales VI.33-35 mızraklı Sarmat süvarilerinden
bahseden ilk eser olması bakımından önemlidir.
POMPON US MELA
Eskiçağda coğrafya üzerine klasik Latinceyle yazılmış tek inceleme
olan De Situ Orbis (Dünyanın Konumu) adlı eseriyle tanınır. MS. 43’de
yazılan Chorographia adıyla da bilinen eser üç kitap olarak yazılmış ve
günümüze kadar gelmiştir. Eser Asya,Avrupa ve Afrika ile ilgili bilgi verdikten
sonra Akdeniz kıyısındaki ülkeleri daha ayrıntılı olarak anlatır. Aynı zamanda
burada yaşayan insanlara, ulusların değişik niteliklerine, doğa manzaralarına,
garip doğa olaylarına ve bazı yerlerle ilgili tarihi olaylara ve efsanelere ilişkin
bilgi verir. Mela, II. Kitap 1-15’de skitya’nın coğrafyası, skitler’in ve
Sarmatların özellikleri, adetleri,inanışları, gelenek ve görenekleri hakkında
bilgi verir. I. kitap 21-5’de Sarmatların bir savaş aracı olarak kement
kullandığını, 3. kitap 3’de Sarmatların hem adetleri hem de silahlarını
Parthlarla karşılaştırır.
FRONT NUS
Frontinus (MS. 40 –103) Romalı asker ve Britanya valisidir.
Strategemata adlı 3 kitaplık eserinde Roma’nın ve başka ülkelerin askeri
tarihlerinden yararlanarak savaştan önce, savaş sırasında ve kuşatmalarda
kullanılan değişik taktik ve teknikleri anlatır. Frontinus Strategemata I. Kitap
V.25’de Darius’un skit seferi sırasında başvurduğu hileden bahseder. II.kitap
IV.20’de skit karalı Atheas’ın Triballi kabilesine karşı uyguladığı hileyi
134
anlatmaktadır. II. Kitap V.5’de ise skit kraliçesi Thamyris’in Pers kralı
Cyrus’la savaşını pusu kurarak kazandığını anlatmaktadır.
QU NTUS CURT US RUFUS
Quintus Curtius’un imparator Claudius devrinde yaşamış olduğu
tahmin edilir, eserini M.S. 1.yy’da verdiği kesin olarak bilinir. Büyük skender
adlı tarih eseri 10 bölümde toplanır. lk iki bölüm kaybolmuştur. Curtius Rufus
VII. Kitapta skitleri anlatır. Büyük skender’in MÖ. 330/328’deki skitya seferi
bu eserden öğrenilmektedir.Quintus Curtius Rufus’un yaptığı tasvirler canlıdır
ancak eser savaş taktikleri ve usulleri bakımından oldukça zayıftır.
JUST NUS
M.Junianus Justinus’yn uslubuna bakılarak 2. yüzyılda yaşadığı
tahmin edilmektedir. Justinus pompeius Trogus’un, Historiae Philippicae adlı
eserinin epitomos’unu (özetini) yazmıştır. Pompeius Trogus bu eseri
yazarken kendinden önceki Yunanlı yazarlardan yararlanmıştır. 44 kitaptan
oluşan bu eser Asur kralı Ninus’dan başlayarak Roma dışındaki ulusların
tarihini anlatmaktadır. Bu tarih eseri çok ilginçtir. Başka hiçbir yerde
rastlanılmayan bilgileri içermektedir. Özellikle, Yunanistan’ın artık önemini
yitirdiği Hellenistik çağda Doğu Akdeniz ve yöresindeki ülkelerle ilgili bilgi
veren çok az kaynaktan birisidir. Doğu topluluklarının tarihi için önemli bir
kaynak teşkil etmektedir. Eserin 2. kitabı skitlerin kökeni ve hayat tarzı ile
ilgili bilgiler vermektedir. Ayrıca IX. kitap, 1-3’de, XXXVII. kitap 3’de ve
XXXVIII. 3 ve 7’de skitlerle ilgili bilgiler vermektedir.
135
VEGET US RENATUS
Tam adı Flavius Vegetius Renatus’tus. Romalı savaş uzmanıdır.
MS.3. yüzyılın sonlarıyla 4. yüzyılın başlarında yaşamıştır. Epitoma Rei
Militaris (Askerlik Sanat Kitabı) olarak da bilinen Rei Militaris nstituta
(askerlik Kurumu) adlı yapıtında geç dönem Roma ordusunun çöküşünü
tasvir ederek ordu reformuna gidilmesi gerektiğini anlatmaktadır. Ayrıca geç
dönem roma ordusunun savaş araç-gereçlerini ve eğitimini de anlatmaktadır.
Eserin III. Kitabında Hun ve Alan atlılarıyla ilgili yorum yapmaktadır. Yazar
Hun ve Sarmat atlılarını örnek alınması gereken ideal bir ordu olarak
görmektedir. Hun atını en iyi tarif yazar Vegetius’tur. Diegesta Artis
Mulomedicinae (Veterinerlik Sanatı) adlı eserinin II. Ve III. Kitabında Hun
atlarının özelliklerini tasvir eder ve Roma atlarıyla karşılaştırarak Hun
atlarının üstün yanlarını ortaya koyar.
JORDANES
6. yüzyıl kaynaklarından Jordanes bilim adamı olmamasına karşın
Latince yazıyordu. Günümüzde genellikle Getika adıyla bilinen De Origine
Actibusque Getarum’u (Getlerin Kökeni ve Eylemleri Üzerine) 551’de
tamamlamıştır. Jordanes’in günümüze ulaşan bir başka yapıtı yine 551’de
tamamlanan ve Romana adıyla bilinen De Summa Temporum Vel Origine
Actibusque Gentis Romanorum (Tarihin Doruk Noktası yada Roma Halkının
Kökeni ve Eylemleri) başlıklı vakanınamesidir. Getika gerek Hunlar gerekse
Gotlarla ilgili günümüzde en temel kaynak olması nedeniyle Jordanes’in
çalışmalarının en değerlisidir. Eser gerçekte 6. yüzyıl yazarlarından Magnus
Avrelius Cassidorus’un 12 ciltlik Gotlar tarihinin tek ciltlik bir özetidir. Getika
Hun tarihine ilişkin çok kıymetli açıklamalar içermektedir. Eserde Hunların
aslı ve kökeni ile Maotis’i geçişleri ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Ayrıca
Attila’nın şeceresi, Bleda’nın öldürülüşü, Attila’nın kılıcının bulunması
hakkındaki efsane, Attila’nın savaşları, batı seferi, talya üzerine yürüyüşü,
136
ölümü ve defin merasimi, Attila’nın oğullarının mücadeleleri eserde yer
almaktadır.
137
ÖZET
ÖZTÜRK, Rukiye. Grek ve Latin Kaynaklarına Göre skit, Sarmat Ve
Avrupa Hunlarında Askeri Kültür (M.Ö. V.yy- M.S. VI. yy), Ankara, 2007. skit,
Sarmat ve Avrupa Hunları atlı medeniyetler kültürü içerisinde önemli bir yere
sahiptir. Bu kavimler savaş araç- gereçleri, taktikleri ve savaşma biçimleri ile
kendilerine has bir askeri teşkilatlanma meydana getirmişlerdir. Bunların
askeri kültürleri yay ve ok eskeni etrafında oluşmuştur. Bu kavimler at ile yay
gibi iki önemli savaş araç – gerecini özel bir şekilde birleştirmiş ve aynı
zamanda bunları mükemmel bir şekilde kullanmıştır. Bu sayede yerleşik
kavimler üzerinde üstünlük kurabilmişlerdir.
Bu çalışmada skit, Sarmat ve Avrupa Hunlarının askeri kültürlerinin
Grek ve Latin kaynaklarına göre detaylı bir şekilde incelenmesi
amaçlanmıştır. Adı geçen kavimlere ait hiçbir yazılı kaynak elimizde
bulunmamaktadır. Bu yüzden çağdaşı kavimlere ait yazılı kaynakların verdiği
bilgiler son derece önem taşımaktadır. lgili kavimlerden bahseden Grekçe ve
Latince kaynaklardan yararlanılarak bu tez çalışması oluşturulmuştur. Bu
bilgiler ikinci elden kaynaklardan yararlanılarak tahlil ve tenkid edilmiştir.
Anahtar Sözcükler
1. skitler
2.Sarmatlar
3.Avrupa Hunları
4.Grek kaynakları
5.Latin kaynakları
138
ABSTRACT
ÖZTÜRK, Rukiye. According To Greek And Latin Sources, Military
Culture Of The Scythians, Sarmatians And European Huns (5th century B.C.
- 6th century A.D.), Master Thesis, Ankara, 2007. Scythians, Sarmatians and
European Huns are very important in “mounted civilizations culture”. These
peoples with their equipments, tactics and ways of war formed a military
organization special to themselves. Their military culture consisted on the
axis of bow and arrow. These people combined two important war equipment
like horse an bow with a special way and also they udes them wonderfully.
Due to that they could have superiority upon habitated peoples.
In that study it is purposed that military culture of the Scythians,
Sarmatians And European Huns is examined detail. We have no written
sources belonging to mentioned peoples. So, informations that synchronous
peoples with them gaved, is very important. Using Greek and Latin sources
between V.th century B.C and VI.th century A.D. which mentions related
peoples, this thesis was complated. Informations in these sources were
analysed and criticized by using second hand sources.
Key Words
1.Scythians
2.Sarmatians
3.European Huns
4.Greek sources
5.Latin sources
Dostları ilə paylaş: |