Microsoft Word toplamtez doc

 
69 
Egemenlik  Deklarasyonu”  ilan  edilmiştir.  20  Aralık  1991’de  cumhuriyet  tarihinde 
doğrudan  başkanlık  seçimi  yapılmıştır.  Başkanın  göreve  gelir  gelmez  ilk  işi 
cumhuriyetin adını “Saha Cumhuriyeti” olarak ilan etmek olmuştur. Yakutlar Orhun 
Kitabeleri’nde de Kurıkan adıyla geçmektedir. Daha sonra kuzeye çekilen Yakutların 
ana  Türk  kütlesiyle  bağları  kopmuştur.  Bu  yüzden  Saha  Türkçesi  Türkiye 
Türkçesinden  ve  diğer  Türk  lehçelerinden  biraz  uzaktır.  Sahaların  tarihte  10  asra 
yakın bir süre varlıklarını sürdüren İskit (Saka) Türklerinin bir uzantısı oldukları da 
uzmanlarca  belirtilmektedir.  Kendilerine  Saha  demeleri  de,  buna  bir  delil 
sayılmaktadır (www.mykuzenler.com). 
1998  tahminlerine  göre  1.381.000  olan  Yakutistan  nüfusunun  %  50,5’i 
Ruslardan, % 36,9’u Sahalardan oluşmaktadır. Geriye kalan yaklaşık % 13’lük kısım 
ise  Ukraynalı,  Kazak,  Tatar  ve  Azerilerden  oluşmaktadır.  Başkent  Yakutsk’un 
nüfusu  270.000’dir.  Yakutların  %  95’i  Yakutistan  Cumhuriyeti  sınırları  içerisinde 
yaşamaktadır (www.mykuzenler.com). 
Hükümet, 
cumhurbaşkanı 
ve 
onun 
yardımcılarından 
oluşmaktadır. 
Yardımcıların kendi bölümleri vardır ve çeşitli konulardan sorumlu olarak çalışırlar. 
Halen  Saha  cumhuriyetinde  14  bakanlık  vardır.  Bunlardan  12’sinin  başında  Saha 
Türkleri vardır. Ülkenin parlamentosu 200 kişiden oluşmaktadır. Bunların da %83’ü 
Saha Türküdür (www.hunturk.net). 
Halkın geçim kaynakları arasında kürk avcılığı ve balıkçılık önemli yer tutar. 
Ülkede  bulunan  samur,  kutup tilkisi,  sincap,  tilki  ve  nadir  balık  çeşitleri  avcılar  ile 
maceraperestleri  kendine  çeker.  Bu  avcılar  sayesinde  üretilen  kaliteli  kürklerin  ve 
balıkların şöhreti bütün dünyada meşhurdur. Yakutistan’ın en önemli kaynaklarından 
biri  de  yeraltı  zenginlikleridir.  Ülkede  elmas,  altın,  gaz,  kömür,  gümüş  ve  bakır 
çıkarılmaktadır.  Elmas  Saha  yurdunda  çok  önemli  bir  yere  sahiptir.  Bunların  en 
değerlilerinden  biri  de  Moskova’da  müzede  bulunan  ve  342,5  karatlık  pırlantadır. 
Yakutistan’ın hemen her bölgesinde elmas çıkarılmaktadır (www.hunturk.net). 
 
2.2.1.13. Sincan Uygur Özerk Bölgesi 
Sincan  Uygur  Özerk  Bölgesi  (Doğu  Türkistan),  Çin  Halk  Cumhuriyeti 
içerisinde ve ülkenin batı bölgesinde yer almaktadır. Ülke yüzölçümü 1.828.418 km² 
ve nüfusu yaklaşık 30.000.000’dur (www.mykuzenler.com). 

---

 
70 
Uzun tarihi boyunca Doğu Türkistan, iç ve orta Asya’da kurulmuş olan Türk 
devletlerinin  ve  hanlıklarının  merkezi  olmuştur.  M.Ö.  VIII.-III.  yy’larda  İskitlere, 
M.Ö.300-M.S.93 yıllarında Hunlara, 522–744 döneminde Göktürk İmparatorluğu’na, 
744–840  devresinde  Uygur  Devleti’ne,  751–870  Karluk  ve  Karahanlılar 
İmparatorluğu’na  ve 1509–1679  yılları  arasında Saidiye Hanlığı’na  merkez olan  bu 
Türk  yurdu,  tarihte  daima  önemli  olmuş  ve  dikkatleri  üzerine  çekmiştir.  VIII.  ve 
XIII.  yy’lar  arasındaki  bin  yıllık  dönem,  Çin  İmparatorluğu  ile  önemli  derecede 
kültürel ve siyasi  işbirliğinin gerçekleştirildiği bir barış dönemi olmuştur. Ancak bu 
barış  dönemi,  Doğu  Türkistan’ın  1759  yılında  Çin  Mançu  İmparatorluğu’nun  işgali 
ile  son  bulmuştur.  1759’dan  bu  yana  Doğu  Türkistan’da  200’den  fazla  silahlı 
ayaklanma  olmuş  ve  Doğu  Türkistan  halkı  3  defa  bağımsızlığını  elde  etmiştir. 
1863’te bağımsızlığına kavuşan Doğu Türkistan’da Yakup Han başkanlığında “Doğu 
Türkistan  İslam  Devleti”  kurulmuş  ve  bu  devlet,  Osmanlılar,  İngiltere  ve  Rusya 
tarafından resmen tanınmıştır. Ancak bu bağımsız Türk devletinin ömrü kısa sürmüş 
ve 1876 yılında Çin-Mançu devletince yeniden işgal edilmiş ve 1884’te Sincan “Yeni 
Toprak”  adıyla  Çin  İmparatorluğuna  bağlanmıştır.  XX.  yy’ın  başlarında  Orta 
Asya’da  oluşan  milliyetçilik  akımı  neticesinde  1933  yılında  Kaşgar’da  Doğu 
Türkistan  İslam  Cumhuriyeti  kurulmuştur.  Bu  Cumhuriyetin  ömrü  1937’de  sona 
ermiştir.  1944’te  Gulca  şehri  Çinlilerden  temizlenmiş,  “Üç  Vilayet  İnkılabı”  olarak 
bilinen  bu  ayaklanmalar  neticesinde  Doğu  Türkistan  Türkleri,  Ali  Han  Töre 
başkanlığında  Doğu  Türkistan  Cumhuriyeti’ni  kurmuştur.  Çin  kuvvetleri,  1949’da 
Stalin’in de onayı  ile Doğu Türkistan’a girerek  bu tarihi Türk ülkesini resmen  işgal 
etmiştir (www.bilgicik.com). 
Özerk bölge içinde etnik grupların dağılımına göre 8 Ağustos 1952’de 10 ayrı 
muhtar  bölge  tesis  edilmiştir.  Sincan  (Uygur)  Özerk  Bölgesi  bunlardan  biri  ise  de, 
yönetim  hakları,  Pekin  yönetimince  çiğnenmektedir.  Tüm  idarede  bütün  yetkiler 
Çinlilerdedir.  Özerk  yönetim  organlarında  görevlendirilen  etnik  unsurların  siyasi, 
ekonomik ve askeri karar verme, denetleme yetkileri Çin’in kontrolü altındadır. Çin 
hükümeti tarafından bölgeye vali görevlendirilmektedir (www.mykuzenler.com). 
20.000.000 kadar insanın yaşadığı Sincan-Uygur Özerk Bölgesi’nde, nüfusun 
çoğunluğunu  Uygur  Türkleri  oluşturur.  Özbekler,  Tatarlar,  Kazaklar  ve  Kırgızlar 
burada  yaşayan  diğer  Türklerdir.  Bölgenin  dağ  etekleri  ve  vahalar  nüfusun  yoğun 

---

 
71 
olduğu yerlerdir. Buraları gerçek bir Türk yurdudur. Burada yaşayan Türkler, çeşitli 
etkilere  rağmen  kültürlerini,  dillerini,  örf  ve  adetlerini  korumuşlardır.  Konuştukları 
dil Uygurcadır (www.sosyaldersleri.com). 
Doğu  Türkistan  petrol,  wolfram,  altın,  kömür,  uranyum  gibi  stratejik 
hammaddelere ve sayısız yeraltı ve yerüstü zenginliklerine sahip bir ülkedir. Çin’de 
mevcut  148  madenin  118  çeşidi  Doğu  Türkistan’dan  çıkarılmaktadır.  Doğu 
Türkistan’da şimdiye kadar 5000 yerde maden ocağı işletmeye açılmış olup Çin’deki 
toplam  maden  ocaklarının  %  85’ini  teşkil  eder.  Yaklaşık  500  bölgeden  petrol,  30 
bölgeden  doğalgaz  çıkarılmaktadır.  Petrol  rezervi  8  milyar  ton  olarak  tespit 
edilmiştir. Her yıl 10 milyon ton petrol Çin’e taşınmaktadır. Çin’in kömür rezervinin 
yarısı  Doğu  Türkistan’dadır.  Yıllık  altın  üretimi  360  kg.  civarındadır.  Uranyum, 
wolfram  gibi  stratejik  madenlerle  tuz  ve  renkli  kristal  taşları  Doğu  Türkistan’ın 
başlıca  yeraltı  ürünlerindendir.150.000  km²  tarım  arazisine,  bir  o  kadar  ekilebilen 
toprağa  ve  12.000  km²    genişliğinde  ormanlık  alana  sahip  Doğu  Türkistan 
yaylalarında  60  milyona  yakın  küçük  ve  büyükbaş  hayvan  beslenmektedir.  Sanayi 
kuruluşlarında  çalışanların  %  90’ını  ve  petrol  tesislerinde  çalışanların  %  99’unu 
bölgeye yerleştirilen Çinliler oluşturmaktadır (www.mykuzenler.com).  
Sincan  Uygur  Özerk  Bölgesi’nde  halkın  %  50’si  Uygur  Türkçesi  ile 
konuşmaktadır.  1000  seneden  beri  kullandıkları  Arap  Alfabesi  Çin  hükümeti 
tarafından  23  Ekim  1969  tarihinde  tamamen  yasaklanmıştır.  Onun  yerine  Çin 
fonetiğine uygun olarak hazırlanan Latin Alfabesi kabul ettirilmiştir 1980’li yıllarda 
Uygur  aydınlarının  hazırlamış  oldukları,  Uygur  fonetiğine  uygun  Kiril  Alfabesi 
projesi Pekin tarafından reddedilmiştir. Bunun  yanında  halkın  büyük çoğunluğunun 
Türk olması sebebiyle Doğu Türkistan’da her şeye rağmen Türkçe konuşulmaktadır. 
Eski  bir  Türk  yurdu  olan  Doğu  Türkistan,  Türklerin  ilk  yerleşik  hayata  başladığı 
yurtlardan  biridir,  Uygur  mimarisi  ise  dünyaca  meşhurdur  ve  Türk-İslam  mimarisi 
özelliklerini  ihtiva  eder.  XIX.  yy  Uygur  edebiyatı  Doğu  Türkistan’daki  Çin  istila 
ordularını,  Çin  hakimiyetini  ve  onlara  karşı  yapılan  mücadeleleri  işleyen  eserlerin 
çok  olduğu  bir  dönemdir.  Ortaya  çıkan  edebi  eserler,  Uygur  Türklerinde  meydana 
gelen yeni milli edebiyatın temelini oluşturmuştur. Doğu Türkistan’da okuma-yazma 
bilmeyenlerin  oranı  %  58–60  civarındadır.  Yayınların  ise  ancak  %  16’sı  Uygur 
Türkçesiyledir.  Doğu  Türkistan  bölgesinin  tarihi,  kültürü  ve  etnik  geçmişine  dair 

---