Microsoft Word xosrov v? Sirin-nizami g?NC?VI. doc
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________ Milli Kitabxana _______________
_______________ Milli Kitabxana _______________
10 təbii nemətlərdən bacardıqca səmərəli faydalanmağa çalışan bu Azərbaycan gözəlini şair həm də elmə, biliyə rəğbət bəsləyən, ilk məhəbbətinə son nəfəsinə qədər sadiq olan fədakar bir sevgili kimi təsvir edir. Biz at oynadan, qılınc vuran, ox atan, çövkan oynayan şən və qəhrəman bir qızın qiyabi bir məhəbbətin ardınca getdiyini görürük. Yaratdığı bu ideal qadın obrazı ilə çox tez itirdiyi sevimli qadını Afaqa əbədi abidə ucaltdığını qeyd edən şair onu vətən qızlarına xas cəsarət, qürur, ismət, mənəvi yüksəklik, mərdlik kimi gözəl sifətlərlə səciyyələndirmiş, öz qəhrəmanını hər cür yaramaz, alçaq hərəkətlərdən uzaq, zəhmət və hünəri qiymətləndirməyi bacaran həssas bir adam, yaxşı dost, vəfalı ömür yoldaşı kimi əbədiləşdirmişdir. Qadını həmişə cəmiyyətin tam ləyaqətli bir üzvu kimi görməyi arzulayan böyük şair tarixdən aldığı bu obrazı öz humanist ideyaları baxımından işləyib, qadınlıq haqqında yüksək fikirlərini onun vasitəsilə ifadə etmişdir. Şair tükənməz bir məhəbbətlə sevən Şirini saf mənəviyyata malik, ismətli qadınlıq qürurunu yüksək tutan bir adam kimi oxucularına sevdirir. Şirin nəhayətsiz dərəcədə sevdiyi Xosrovla kəbinsiz evlənmir. Ona Xosrovun gizlicə saraya gəlmək təklifini yetirən Şapura acıqlanaraq:
Mən gövhərəm, neçin gərək əksiləm, Çağrılmamış gedəm, məgər mən yeləm?
- deyərək öz şərəfini alçaltmayacağını qəti bildirir. Şair xarici görkəmcə çox gözəl təsvir etdiyi sevimli qəhrəmanının daxili aləmini də olduqca zəngin, onun gözəl hüsnü ilə səsləşəcək səviyyədə göstərir. O, sərxoş halda qəsrə gələn Xosrova qapı açmır, onu rədd edir, kəbinsiz evlənməyəcəyini söyləyir. Nəhayət, kəbin kəsildikdən sonra evlənir və sevgilisindən əli üzüldüyü zaman isə özünü öldürür. Şirinin öz sevgilisinin məzarı üstündə intihar etdiyini təsvir edərkən də şair onun bu fədakarlığını alqışlamaqla bərabər qadınlıq haqqında danışmış, qadını ülvi bir varlıq kimi tərifləmişdir:
Alqış bu ölümə, əhsən Şirinə, Öldürən Şirinə, ölən Şirinə. Məhəbbət yolunda ölüm budur, bax,
_______________ Milli Kitabxana _______________
11 Canana belədir canı tapşırmaq... Çox gözəl arvad var mərdlikdə bir şir, Çox ipək içində şirlər gizlənir.
Şirin dahi Nizami tərəfindən son dərəcə məharətlə, hərtərəfli işlənmiş, dünya ədəbiyyatı tarixində xüsusi yeri olan bir obrazdır. Belə yüksək, ağıllı və hərtərəfli müsbət təsvir edilən qadın obrazlarına Qərbi Avropada sonrakı əsrlərdə Şekspirdə təsadüf edirik. Dantenin Beatriçesi də bir çox xüsusiyyətləri ilə Şirinlə müqayisə edilə bilər. Şirin öz sevgilisi Xosrovu ata yurdunu düşmənlərdən qorumağa vadar edir, onun mənasız, kefcil həyatını dəyişdirir, elmə, fəlsəfəyə cəlb edir. Beatriçe də öz sevgilisinə düzgün istiqamət verir, onu yüksəldir, əbədi səadətə çatdırır. Lakin Şirin həyat qızıdır, həqiqət rəmzidir, məhəbbət mücəssəməsidir. Beatriçe isə ilahiyyatın, teologiyanın mücəssəməsidir. Dantenin "İlahi komediyası"nda olan mistika, xristian görüşləri Nizami poemasındakı dərin həyat fəlsəfəsi ilə müqayisə edilə bilməz. Bu cəhətdən Şirin surəti Beatriçedən fərqlənir. Biz Şekspirin qadın surətlərini Şirinlə daha yaxşı müqayisə edə bilərik. Bu cəhətdən Cülyetta surəti daha səciyyəvidir. Cülyetta Qərbi Avropa ədəbiyyatının Leylisidir. Lakin bir çox cəhətdən onun Şirin surətinə də yaxınlığı vardır. İdeal məhəbbətin qarşısına çıxan əngəllərlə mübarizə bacarığı, sədaqət və həyatilik dünya ədəbiyyatının bu füsunkar qadın surətlərinin müştərək cəhətləridir. Cülyetta da ilk gündən Romeoya məhəbbəti kəbinlə möhkəmlətməyi təklif edir. O da bütün əzablara dözür və nəhayət, Şirin kimi sevgilisinin cənazəsi üzərində intihar edir. Poemanın əsas qəhrəmanlarından olan Xosrov da şairin ictimai-siyasi görüşlərini ifadə edən obrazdır. Nizami hələ ilk poemasında qoyduğu "pisliklərdən qayıtmağın mümkünlüyü və zəruriliyi" kimi mühüm bəşəri fikrini bu əsərində daha aydın və olduqca maraqlı hadisələr fonunda oxuculara çatdırır. Bu baxımdan Xosrov obrazının mənəvi təkamülə doğru inkişafı daha səciyyəvidir. Şair həyatın mənasını ancaq əyləncələrdə axtaran, kef məclislərində əylənməyə alışmış qayğısız bir şahzadəni mənəvi inkişaf prosesində alaraq yüksək insani keyfiyyətlər əxz etmiş müsbət obraza çevirir. Şair Xosrovun mənəvi təkamülə doğru inkişafını təsvir etməklə həm də dövrünün şahzadələrinə təsir etmək istəmiş, onları tərbiyələndirmək məqsədi izləmişdir. _______________ Milli Kitabxana _______________
12
Şair söz sənətinin öyrədici təsir qüvvəsinə inanaraq naz-nemət içərisində böyümüş, hələ ilk gənclik illərindən atasının ədalət naminə verdiyi qanunları pozan, daha sonralar isə Şirinin saf məhəbbətini dəfələrlə təhqir edən, ölkə və xalq qeydindən uzaq, Fərhad kimi əzəmətli sənətkarın ölümünə bais olan və dəfələrlə düşüncəsiz hərəkətlərə yol verən Xosrovun şahlıq qürurundan, mənəvi boşluqdan birdən-birə deyil, tədricən yaxa qurtara bildiyini göstərir. O, sevgini əsl mənada dərk etməyə başlayaraq, əsərin sonlarına doğru alicənab bir insan səviyyəsinə yüksəlir. Uzun müddət keçirdiyi ruhi iztirablar Xosrova təsir edir. Məğrur şah məhəbbətin bütün mənəvi təkmilləşdirici təsiri ilə yüksəlir, Şirinin iradəsi, saf eşqin qüdrəti onu məğlub edir. O, Şirinlə evləndikdən sonra əxlaqi cəhətdən yüksək bir insan olaraq həyatı anlayır. Əsərin sonunda Xosrovun dünya, həyat, ölüm məsələləri ilə maraqlandığını, alim və bilicilərin məsləhətlərini dinlədiyini, artıq dövlət işlərində də ədalətli bir şah olduğunu görürük. Xosrov Şiruyənin göndərdiyi qatil tərəfindən ölümcül yaralandığı zaman da susuz can verərək həyatla əbədi vidalaşır, ancaq yenicə yuxuya getmiş yorğun Şirini narahat etmək istəmir. Bu səhnə məğrur şahın necə dəyişdiyini daha aydın göstərir. Nizami Xosrov surətini belə inkişafda verməklə dövrünün şahzadələrinə ibrət dərsi vermiş, insanların tərbiyə vasitəsilə əxlaqi cəhətdən yüksək səviyyəyə qalxa biləcəyinə inamını ifadə etmişdir. "Xosrov və Şirin" poeması əməyin tərənnümü, insan hünərinə, insan zəkasına inam, zəhmətə, əməkçi xalqa məhəbbət kimi misilsiz keyfiyyətlərilə seçilməkdədir. Bu baxımdan əsərdə çox gec görünüb tez də səhnədən çıxan Fərhad obrazı xususilə səciyyəvidir. Nizaminin əməkçi insanlar içərisindən seçərək böyük məhəbbətlə təsvir etdiyi bu obraz sənətkar vüqarı, insan hünəri, ləkəsiz mənəviyyat, saf, ülvi bir məhəbbət təcəssümü olub şair tərəfindən bədii yaradıcılığa gətirilən idealları aydınlaşdırır. Nizami mahir bir sənətkar, fədakar aşiq kimi təsvir etdiyi bu qəhrəmanını əsərin əsas obrazı olan Xosrova qarşı qoyur, əsərinin bir yerində bu iki aşiqi qarşılaşdırır. Xosrovla Fərhadın üz-üzə gəldiyi bu səhnə poemanın ən maraqlı, dramatik hissələrindəndir. Burada iki məvəviyyat, biri-birindən kəskin fərqli məhəbbətlə sevən iki aşiq üzləşir: bunlardan birisi tacidar, ikincisi isə sadə xalq nümayəndəsidir. Lakin bütün həşəmət və cahü-calalına Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|