Microsoft Word xosrov v? Sirin-nizami g?NC?VI. doc
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________ Milli Kitabxana _______________
_______________ Milli Kitabxana _______________
7 Həqiqətdə də Mədain xərabələri yaxınlığında Bisütun dağında həkk olunmuş əsrarəngiz xətlər və şəkillər vardır ki, xalq içərisində də bunlara dair bir çox əfsanələr yaranmışdır; Fərhad və Şirin macərası o zaman xalq arasında müxtəlif şəkillərdə söylənilərək bir sıra rəvayət və dastanların yaranmasına səbəb olmuşdu. Fərhad və onun yaratdığı sənət abidələri haqqında Azərbaycan ərazisində, xüsusilə, daha rəngarəng rəvayətlər mövcud idi. Nizami də öz əsərini yazarkən belə rəvayətlərdən faydalanmışdır. Nizami bu mövzunu ilk dəfə yazılı ədəbiyyata gətirən Firdovsini xatırlayır, sələfindən fərqləndiyini, qədim tarixlə bağlı olan bu məşhur mövzunu tamamilə yeni bir tərzdə işlədiyini bildirir:
Söylərkən o həkim bu xoş dastanı, Çıxarıb içindən eşqi, fəğanı. Altmış yaşındaydı yazanda bunu, Saxlaya bilmirdi yayda oxunu. Altmışda sevginin, eşqin həycanı Titrədə bilməzdi yorğun qocanı.
Doğrudan da, Firdovsi "Şahnamə"də bu mövzuya həsr etdiyi bəhsdə əsasən Xosrovun şahlıq dövründən geniş danışmış, onun cah-calalını, apardığı müharibələri və s. özünəməxsus şahnaməçilik üslubunda canlandırıb onun Şirinlə evlənməsini təsvir etmişdir. Firdovsi öz qəhrəmanının daxili aləmi, onların təbii hiss, həyati meyl və duyğularını, mənəvi təkamül yolunu işıqlandırmağı əsas məqsəd götürməmiş, Fərhadın adıın belə çəkməmiş, Şirini isə Məryəmin qatili kimi qələmə almışdır. Nizami isə məhəbbəti əsas götürərək, təmiz eşqin saflaşdırıcı təsirindən danışmış, onun insan taleyində oynadığı mühüm rolu aydınlaşdırmış, bir sıra canlı, dərin psixoloji surətlər yaradaraq insanın mənəvi təkmilləşmə prosesini göstərmişdir. O, tarixi əsası olan rəvayətləri də yaradıcılıq məqsədinə uyğun hala salaraq şair xəyalının məhsulu olan əlavələrlə zənginləşdirmiş, xalq ədəbiyyatı və Firdovsi əsərindən fərqlənən orijinal sənət nümunəsi yaratmışdır. Qeyd edildiyi kimi, şair əsərini əsasən məhəbbət üzərində qurmuşdur. Əsərin müqəddiməsində də o, bu məsələyə xüsusi yer ayırmış, eşq haqqında maraqlı mülahizələr söyləmişdir:
_______________ Milli Kitabxana _______________
8 Eşqdir mehrabı uca göylərin, Eşqsiz, ey dünya, nədir dəyərin?! Eşqin qulu ol ki, doğru yol budur, Ariflər yanında, bil, eşq uludur. ...Eşqsiz olsaydı xilqətin canı Dirilik sarmazdı böyük cahanı. Eşqsiz bir adam bir neydir - qırıq, Yüz canı olsa da, ölüdür artıq.
Dünya ədəbiyyatının məhəbbət mövzusunda yazılmış əsərləri içərisində müstəsna yer tutan bu dastanda şair insanlara yüksək hisslər aşılayan, onları qabaqcıl ideyalar uğrunda mübarizəyə səsləyən ülvi məhəbbətdən söz açmışdır. Şairin tərənnüm etdiyi bu məhəbbət oxucuya ilham verir, onu daim irəliyə, qəhrəmanlığa, fədakarlığa sövq edir. Nizami bu əsərində yeri gəldikcə dövrünün aktual məsələlərinə toxunmuş, ədalətli hökmdar, dövlətin idarəsi, rəiyyətə qayğı kimi ictimai-siyasi əhəmiyyətli fikirlər söyləmişdir. Şairi bütün yaradıcılığı boyu düşündürən ədalətli şah arzusu bu poemada da aydın şəkildə öz əksini tapmışdır. O, özünün mütərəqqi ideyalarını poemada yaratdığı Hürmüz şah, Məhin Banu və nəhayət, Şirin kimi ədalətli şah obrazları vasitəsilə ifadə etmiş, Hürmüz şahın rəiyyətin rahatlığı naminə gördüyü işləri, Məhin Banunun xalqla ədalətli rəftarını, Şirinin hökmdarlıq illərindəki firavan yaşayışı və s. təsvir etmişdir. Nizami Hürmüz şahın rəiyyətin xeyrinə qoyulmuş qanunları pozan doğma övladını amansız cəzalandırdığını göstərməklə qanun qarşısında hamının bərabər olması kimi dövrü üçün çox aktual, həm də qabaqcıl bir ideya irəli sürür. Axı orta əsrlərdə qoyulan qanunlar feodal əyanları tərəfindən pozula bilir və onlar məsuliyyətə cəlb olunmurdular. Nizami isə qanunu pozanların, xalqa zərər yetirənlərin, şahzadə olsa belə, amansız cəzalandırılmasını zəruri hesab edirdi. Odur ki, şair Hürmüzün bu ədalətli hökmünü ürəkdən alqışlayır, təsvir etdiyi hadisəni dövrü ilə bağlamağa cəhd edərək ötəri şəkildə dövrünün ədalətsizliklərindən şikayətlənir:
Hanı o ədalət, o insaf hanı? Verə öz oğluna belə cəzanı. İndi yüz yoxsulun tökülsə qanı, Durub tərəf çıxan bir adam hanı?
_______________ Milli Kitabxana _______________
9 Yaxud Şirinin hökmdarlıq dövrünü götürək. Nizami öz qəhrəmanını həm də ədalətli hökmdar kimi təsvir edərək yenə də müasirlərinə örnək göstərmişdir. Xalqla məhəbbətlə rəftar edən Şirin zülmü büsbütün ölkədən götürür, xalq bacdan azad edilir, kəndlidən xərac alınmır. Şair belə bir ədalət sayəsində hər tərəfdə bolluq olduğunu, xalqın firavan yaşadığını qeyd edərək ölkə başçısının xalqa qayğısı haqqındakı şəxsi qənaətlərini söyləyir:
Şahın niyyətləri xoş olsa əgər Otdan gül yerinə min gövhər bitər. Ölkədə rahatlıq, bolluq olurkən O yerin şahından verəcək nişan...
Nizami ədalət haqqındakı mütərəqqi görüşlərini əsərinin əsas mövzusu olan məhəbbətlə məharətlə əlaqələndirmişdir. Xosrovu mənən ucaldan, onun alicənab təbiətli bir insan olmasına kömək edən məhəbbət həm də onu ədalətli bir şah səviyyəsinə qədər yüksəldir. Əsərin sonlarına yaxın oxucu onu elmi məclislərdə, bilicilərin əhatəsində, elmə, fəlsəfəyə dair mübahisələrdə iştirak edən görür. Nizami Şirinin diliylə Xosrova ədalət dərsi verən zaman da sanki dövrünün ixtiyar sahiblərinə üz tutur, onları ədalətə, düzlüyə, elmə çağırır:
Bəd duadan saqın, mehriban danış, Pusquda durmasın yolunda qarğış. Birdən qoca qarı, cavan ah çəkər, Hədəfə ox vurar erkən bir səhər... Şahların əlində çox ayna, baxsan, Qaralıb getmişdir məzlum ahından... Dünyada zülm etmək qoçaqlıq deyil, Rəiyyət bəsləmək çox yaxşıdır, bil.
Qadınlığa yüksək münasibət bəsləyən şair Şirinin simasında qadınlığın ən gözəl sifətlərini toplayaraq Yaxın Şərq ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq hərtərəfli işlənmiş müsbət qadın obrazı yaratmışdır. Əsərin əvvəlində Şapurun dili ilə təqdim edilən Şirin öz yüksək mənəviyyatı, sədaqəti, qoçaqlığı ilə elə ilk görüşdən oxucuların rəğbətini qazanır. Şirin poemanın əsas qəhrəmanıdır. Həyati gözəllikləri sevən,
Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|