Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ələsgər Mirzəzadə 194 TARİXİLİKLƏ GERÇƏKLİYİN ÜZVİ VƏHDƏTİ İNSAN öz taleyi ilə tarix yaradır. Hara insan ayağı dəymişsə, insan haradan yol eləyib, karvan sürüb keçmişsə, orada bəşər mədəniyyətinin kiçik bir parçası həkk olunmuş tarix vardır, o yollar və cığırlar tarixin kitabələridir. Bunlarsız bütünlükdə tarix özü olmazdı. Məntiqi olaraq belə bir nəticə hasil olur ki, Muğan zonası da tarixlərin şahididir, Azərbaycanın nadir bir parçası, tarixi proseslərdə yaxından iştirak etmiş bir məkandır. Qədim yaşayış məskənlərinin qalıqları, xalqımızın qədim keçmişinə dair maddi-mədəniyyət nümunələri burada da aşkar edilmişdir, qədim tayfaların və qəbilələrin izləri hər yerdə görünür. Bu mədəniyyətin müxtəlif aspektlərinin öyrənilməsinə, tədqiq olunmasına indiki dövrdə, qloballaş- ma şəraitində çox böyük önəm verilməlidir. Mənbələr və alimlərin araşdırmaları, habelə digər faktlar göstərir ki, bizim eradan əvvəl IV-III minilliklərdə Kür-Araz çayları vadisinin cənub hissəsində, konkret olaraq bu yerlərdə yaşayan əkinçi-maldar tayfalar öz mədəniyyətlərini yaratmış, həmin insanlardan yadigar qalan mədəniyyətlərin qalıqları təpələr, sikkə və miniatürlü saxsı qablar, küp qəbirlər, məişət əşyaları qismində gəlib zəmanəmizə çatmışdır. Herodot, Strabon, şərq salnaməçiləri, digər qədim düha sahibləri bu ərazilərin qədim yaşayış məskənləri olduğunu, burada miladaqədərki dövrdə kadusi, gell, muğ, massaget və digər tayfaların yaşadıqlarını bildirmişlər. Tarixi-coğrafi Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 195 şəraiti araşdırarkən belə bir qənaətə gəlmək olur ki, qədim xalqların həyatında mühüm rol oynamış tarixi «İpək yolu» və ya onun qollarından biri Xəzər dənizinin sahilləri boyunca məhz müasir Muğan ərazisindən keçmişdir. Ərazi VII-X əsrlərdə xəzərlərlə ərəblərin savaş meydanı ol- muş, XII əsrin əvvəllərində monqolların hücumuna məruz qalmış, daha sonralar feodal çəkişmələri, Nadir şahın istilaçılıq yürüşləri nəticəsində bir sıra qədim yaşayış məntəqələri viranəyə çevrilmiş, tamamilə dağıdılaraq yer üzündən silinmişdir. İndi vəzifə tarixin yaddaşında olanları doğru və dürüst şəkildə gələcək nəsillərə ötürməkdən ibarətdir. Bu sahədə isə müasir tarixçilərimizin üzərinə çox çətin bir missiya düşür. Bəzi məqamları nəzərə almasaq, cəsarətlə demək olar ki, xüsusən müstəqillik illərində tarixçilə- rimizin həmin sahədə gördükləri işlər diqqətəlayiqdir. Yerli tarixçilərin, başqa sözlə desək, əyalət tarixçilərinin əcdadların tarixini araşdırmaq cəhdləri isə son vaxtlar daha çox bəhrə verir. Bu cəhətdən Muğan tarixinin yorulmaz tədqiqatçısı, öz araşdırmaları ilə nəinki geniş ictimaiyyətin, hətta elmi dairələrin geniş rəğbətini qazanmış Ələsgər Mirzəzadənin xidmətləri böyükdür, desək, səhv etmərik. Onun bir çox dəyərli məqalələri, xüsusilə ötən il nəşr olunmuş “Muğan: maddi mədəniyyət abidələri” kitabı oxucular arasında böyük rezonanc yaratmış, faydalı diskussiyalara zəmin olmuş, tarixin bir sıra qaranlıq səhifələrinə aydınlıq gətirmişdir. Ələsgər Mirzəzadə 196 Budur, hörmətli tarixçimizin - fədakar el oğlunun yeni kitabı qarşımdadır və fürsətdən istifadə edərək fikirlərimi, eyni zamanda indiyədək demədiklərimi oxucularla paylaşmaq istərdim. Ələsgər Mirzəzadənin yeni "Tarix və zaman" kitabı ölkəmizin hüdudlarında ən qədim yaşayış məskənlə- rindən biri olan Muğan elinə həsr olunmuş əhatəli əsərdir. Məlumdur ki, Muğan problemi indiyədək lazımi həllini tapmamışdır, Azərbaycan tarixşünaslığında mövcud konsepsiya bitgin deyildir. Bunun səbəbi isə, fikrimcə, alimlərimizin, eləcə də digər müstəqil tədqiqatçıların problemdə yekdil olmamaları, ona müxtəlif mövqedən yanaşmalarıdır. İnsanlar isə öz əcdadlarının hansı məkanda nə vaxt, hansı şəraitdə yaşamış olduğunu bütün aydınlığı ilə bilməlidirlər, bu ərazilərin keçmişini işıqlandıran bütün tarixi faktlar nəzərə alınmalıdır. Elə etmək lazımdır ki, bu problemin hərtərəfli həlli zamanı indiki tədqiqatçı gələcək nəsillər qarşısında gözükölgəli qalmasın. Bu baxımdan Ələsgər müəllimin yeni əsəri xüsusi maraq doğurur. Əsərdə Muğan problemi ən qədim dövr- lərdən siyasi və mədəni tariximizin fonunda araşdırılmışdır. Kitabda belə bir fikir var: "Muğan muğ etnonimi kimi bəzi tarixi mənbələrdə 4 min il, bəzi mənbələrdə isə 5 min il bundan əvvələ aid edilir. Bəzi qaynaqlarda Muğan türk soykökündə dayanan toponim kimi, bəzi fars mənbələrində isə, səhvən Midiya ərazisində olan fars mənşəli bir xalq hesab edilir". Muğanın tarixi haqqında müəllifin nöqteyi-nəzərinin ana xəttini məhz bu funda- mental mülahizə təşkil edir, yəni sözü gedən tarixi-coğrafi Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 197 məkan bilavasitə azərbaycanlıların ulu əcdadlarının məskənidir. Məsələnin bu cür qoyuluşu tamamilə düzgündür və obyektiv həqiqətdir, bir sıra yeni müddəa- lar isə diqqəti öz orijinallığı ilə cəlb edir, bəzi uydurma və saxta konsepsiyalar isə cəarətlə rədd edilir. Biz kitabın içindəkiləri şərh etməyə ehtiyac duy- muruq, bunu tamamilə oxucunun ixtiyarına buraxırıq. Ancaq bir mülahizəmizi deməyə borcluyuq ki, Muğan probleminin kitabda verilmiş həlli əksər koordinatlarda etiraz doğurmur, çünki irəli sürülən müddəalar əvvəlcə deyilmiş fikirlərdən keyfiyyətcə fərqlənir. Ələsgər Mirzəzadənin faktları şərh etmək üslubu yaxşı və bitgin nümunələrin timsalında tarixi həqiqətlərə uyğundur. Onun ən cazibəli fərdi fikirləri özünə məx- susluğu ilə fərqlənir, qələmə aldığı müddəalarda idraki ifadə, qoyulmuş məsələyə müstəqil münasibət hakimdir. Ümumiyyətlə, bu fikirlərin müəllifi kimi, o, qaldırdığı problemlərə sadiqdir, burada polemik ehtiras olduqca güclüdür, məhz buna görə də həmin fikirlər cəlbedicidir, oxucunun düşüncələrini fəth edir. Yəni, Ələsgər müəllimin bütün müddəaları tarixilik cəhətdən geniş auditoriyaya dərhal təsir edir. Onu da xüsusilə qeyd etmək istərdik ki, müəllif nədən danışırsa danışsın, onun mərkəzində həqiqət dayanır, tədqiqata cəlb olunmuş dövrün problemləri fonunda xalqın mübarizəsi öz bariz təcəssümünü tapır. Əsərin ən başlıca cəhətlərindən biri budur ki, müəllifin fikirləri ehkamdan, metafizikadan uzaqdır, bəzən ritorik ifadələrə rast gəlinsə də, bu, keçicidir, yəni Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|