Microsoft Word YasayanSosyalizm

27    Y

AŞAYAN 

S

OSYALİZM

 

 

* Raporda, “sınıflar arasındaki farklılıkların silinmesi, toplumsal siyasete yeni görevler yük-

lüyor” dendikten sonra bu görevler şöyle sıralanmaktadır: Coğrafyasal düzeyde var olan top-

lumsal farklılıkları ortadan kaldırmak; son yıllarda iyice keskinleşen nüfus sorunlarını çözmek 

için etkin bir demografik (nüfus) siyaseti izlemek; Sovyet ülkesinde yaşayan ulusların kardeşli-

ğini ve kaynaşmasını geliştirerek ulusal farklılıkları gidermek. 

* Raporda şöyle bir paragraf yer alıyor: 

“Bizde işsizlik yoktur. Çalışma hakkı anayasamızda yazılı olup, gerçekte de 

sağlanmıştır. Ancak, toplumsal olarak yararlı işten kaytarmanın sosyalizmin il-

keleriyle bağdaşmadığı da, pek çok kişinin önerisi üstüne anayasamıza yazıl-

mıştır. Bu, asalaklığa, rüşvete, vurgunculuğa, çalışmadan kazanılmış gelire ve 

sosyalist mülkiyete tecavüze açık kalmış tüm kapıları bir daha açılmamak üzere 

kapamak için her türlü örgütsel, parasal ve yasal kaldıracın kullanılması gerek-

tiğini anlatır.” 

Sosyalizmde işsizlik olup olamayacağı ayrı bir konudur ama Sovyetler Birliği’nde, işgücü 

azlığından, nüfusun yeterli hızda artmadığından şikâyet edilen bir toplumda açık işsizlik olma-

yacaktır. Ancak, gizli işsizliğin yaygınlığı bilinen bir gerçektir. 

Sosyalizmde herkes toplumsal olarak yararlı bir işte çalışmak zorundadır. Asalaklığa sosya-

lizmde yer yoktur. Marks’ın, sosyalizmin belgisini, “herkesten yeteneği kadar, herkese çalışma-

sı kadar” diye belirtmesi bu zorunluluğu anlatır. Nedense rapor bu gerçeği özür diler gibi öne 

sürüyor. 

2. SOSYALİZM DÖNEMİ İÇİNDE “SINIFSIZ TOPLUM” 

Brejniyef yoldaş, okuduğu raporda sınıfların birbirlerine yaklaştığını, kırla kent arasındaki 

“önemli ayrımlar”ın hızla kalkmakta olduğunu, kafa ve kol emeğinin hızla kaynaştığını, bir 

cümleyle sınıfsız toplumun yaklaşmakta olduğunu anlattıktan sonra şöyle diyor: 

“Toplumumuzun gelişmesinin geçtiğimiz birkaç on yıldaki deneyimlerini de-

ğerlendirirsek, sanıyorum, sınıfsız toplumun ağırlığıyla olgun sosyalizmin tarih-

sel çerçevesi içinde biçimleneceğini varsayabiliriz.” 

Stalin’den bu yana böyle fikirler sürekli yinelendiğinden artık dünya komünist hareketinde 

görmesi gerekli, hatta zorunlu tepkiyi görmüyor. Alışmışlık doğruluğa ölçü olmayacağı ve bu 

fikri hem teorik, hem pratik açıdan yanlış bulduğumuz için bu konuda görüşlerimizi biraz 

uzunca belirteceğiz. 

Bunun için önce sınıfsız toplumun ne olduğuna bakmak, sonra geri dönüp sosyalist toplumu 

ele almak ve sonra da sosyalizmden sınıfsız topluma geçişin ne anlama geldiğini ve bunun nasıl 

gerçekleşeceğini görmek gerekir. 

---

S

OVYET 

T

OPLUMUNUN 

T

OPLUMSAL

-S

İYASAL 

G

ELİŞİMİ

    28 

 

SINIFSIZ TOPLUM – KOMÜNİZM 

S

INIFSIZ 

T

OPLUM

-T

ÜRDEŞ 

T

OPLUM 

F

ARKI

 

“Sovyetler Birliği’nde sınıfsız toplum doğuyor”, ya da “sınıfsız topluma sosyalizm döneminde 

ulaşacağız” gibi savlara pek çok Sovyet ekonomi kitabında rastlanıyor. Bunlar şöyle bir görüşe 

dayanıyor: “Sınıfsız toplum” ile “türdeş toplum” (homojen toplum) aynı şeyler değildir. 

Bu anlayışa göre sınıflar esas olarak üretim araçları üzerinde özel mülkiyetin kalkmasıyla 

kalkar. Sınıfsız toplum olabilmesi için kafa ve kol emeği arasındaki çelişkinin yok olması ge-

rekmez. Türdeş topluma ise işbölümünün kalkmasıyla varılır. 

Böyle bir görüş çarpıtma olur. Tarihsel olarak işbölümünün, artık-ürünün ve üretim araçları 

üzerinde özel mülkiyetin belirmesiyle ortaya çıkan sınıfların tanımında mülkiyet doğal olarak 

çok önemli bir yer tutar. Ama tek ölçüt değildir. Lenin, Büyük Başlangıç adlı makalesinde, sını-

fı tanımlamada şu dört unsuru belirtmiştir: Bir, üretim sisteminde tuttuğu yer; İki, üretim araç-

larına olan ilişki; Üç, emeğin toplumsal örgütlenmesinde oynanan rol; Üç, toplumsal zenginlik-

ten alınan payın miktarı ve alış yöntemi. Bu dört ölçütü birlikte değerlendirmeyen, sınıfın tanı-

mını tek bir mülkiyet unsuruna indirgeyen düşünce, bu anlamda legal-hukuksal bir çerçeveye 

hapsolmuş demektir. Tek başına ele alındığında mülkiyet hukuksal bir sorundur. 

Üretim aracına sahipliği toplumsal işbölümünden kopararak sınıfı anlayamayız. Tarihsel 

olarak ve her yaşanan an olarak özel mülkiyeti de, sınıfı da durmaksızın üreten toplumsal işbö-

lümüdür. 

Kır ve kent arasındaki çelişki, en önemlisi kafa ve kol emeği arasındaki çelişki yok olmadan, 

devlet ve bürokrasisi ortadan kalkmadan, toplumsal işbölümü yok olamaz. Bu aşama gelmeden, 

üretim araçları üzerinde tam olarak kurulmuş toplumsal mülkiyete bakıp sınıflar kalktı demek 

keyfilik olur. Toplumsal işbölümünün yok olması aşaması gelmeden üretim araçları üzerinde 

toplumsal mülkiyetin kurulması, yalnızca sömürücü sınıfların yok edilmesi, sınıfsız toplum 

aşaması gelene dek yeni sınıflaşmaların doğmaması ve var olan sınıfların da ilerleyen üretim 

güçleri temelinde giderek kaynaşması için bir önlemdir. “Sınıfsız toplum”, komünist toplum-

dur. 

Bu söyleneni doğru kabul etmezsek, şunu sormak gerekir: Bugün Sovyetler Birliği’nde koo-

peratif mülkiyeti sahipleri çalışan nüfusun yüzde 15–20 kadarını kapsamaktadır. Bu denli kü-

çülmüş kolhoz mülkiyeti bir kararnameyle kaldırılırsa, sınıfsız topluma mı ulaşılmış olacaktır? 

Marks, Engels ve Lenin “sınıfsız toplum” derken, her zaman “türdeş toplum”u anladılar. 

Büyük Başlangıç makalesinde Lenin, sınıfların ortadan kalkmasına, kafa ve kol emeği arasın-

daki farkın ortadan kalkmasını ölçüt olarak getiriyor. Okuyalım: 

“ ‘Sınıfların kaldırılması’ ne demektir? Kendine sosyalist diyen herkes, bunu 

sosyalizmin sonul hedefi olarak görüyor. Ama bunun anlamına kafa yoranlar hiç 

de herkes değildir. Sınıflar, tarihsel olarak belirlenmiş bir toplumsal üretim sis-

teminde tuttukları yerle, üretim araçlarına olan ilişkileriyle (ki bu çoğu durum-

larda yasalarla saptanmış ve formüle edilmiştir), emeğin toplumsal örgütlenme-

sindeki rolleriyle ve dolayısıyla toplumsal zenginliğin kendilerine düşen payının 

miktarıyla ve bunu elde ediş biçimiyle birbirlerinden ayrılan büyük insan toplu-

luklarıdır. Sınıflar, belirli bir toplumsal ekonomide tuttukları farklı yerler saye-

sinde, birinin ötekinin emeğine el koyabildiği insan topluluklarıdır. 

---