67
maturqu Hüseyn Cavidin cənazəsini 1982-ci ildə Sibirdən
gətirərkən, onu burada – Naxçıvanda torpağa verərkən
mən qərar qəbul etmişdim ki, onun qəbri üzərində məq-
bərə tikilsin. Bu, indiyədək olmamışdı. İndi onu başa çat-
dırmışıq və mən bu mərasim münasibətilə Naxçıvana
gəlmişəm.”
Səriştəsiz, diletant başçıların üç il yarım ərzində xaraba
qoyduqları Azərbaycanı tam qarşısında durduğu uçurum-
dan xilas etmək üçün Heydər Əliyev üç il yarım ərzində
fasiləsiz mübarizə aparmalı oldu, hətta o dərəcədə ki, doğ-
ma Naxçıvana getməyə belə vaxt tapa bilmədi. Kim bilir,
bəlkə hələ üç il yarım da, yəni nağıllarda olduğu kimi,
yeddi il Naxçıvana gedə bilməyəcəkdi, əgər Ümummilli
Liderin böyük Cavid sevgisi, dahi sənətkar qarşısında
duyduğu övladlıq borcu olmasaydı… Təsadüfi deyil ki,
müsahibəsinin sonunda da bunu xüsusi vurğulayır və “mən
bu mərasim münasibtəilə Naxçıvana gəlmişəm” – deyirdi.
Repressiya qurbanı olan Hüseyn Cavid Heydər Əliyev
üçün bir də şəhid-sənətkar kimi əziz idi. Buna görə də
təsadüfi deyil ki, Cavid mərasiminə gəlmiş Azərbaycan
Prezidenti ilk növbədə Naxçıvandakı Şəhidlər Xiyabanına
getmiş, burada qorunan fəxri kitaba öz ürək sözlərini
yazmışdı. İndi artıq tarixə qovuşmuş həmin ürək sözləri
68
belə idi:
“Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü, suveren-
liyi, müstəqilliyi uğrunda şəhid olanlar əbədiyyətə qovu-
şublar. Onların qəhrəmanlıq xatirəsi bizim qəlbimizdə
daim yaşayacaq.”
Şübhəsiz ki, bu sözlərdə Hüseyn Cavidin, Azərbaycanın
başqa şəhid övladlarının da payı vardır. Çünki vətən,
millət uğrunda canını fəda edənlər hər hansı bir zaman
kəsiyinə sığışmır, tarixin əbədi yol yoldaşlarına çevrilirlər.
69
HÜSEYN CAVİD İRSİNİN
BÖYÜK QAYĞIKEŞİ
eyirlər, dahilərin talelərində bənzər cəhətlər,
kəsişən xətlər çox olur. Eyni torpaqdan nəşət
tapmış Hüseyn Cavid və Heydər Əliyevin
talelərindəki bənzərlik də təkcə zahiri, formal cəhətlərlə
məhdudlaşmır.
Azərbaycan xalqının yetirdiyi bu iki düha bir an belə
doğma xalqa və vətənə xidmətdən geri qalmamışdır və ən
əlamətdarı da odur ki, hər an bir-birinə həyan olmuş, öz
müqəddəs missiyalarını yerinə yetirərkən bir-birinin
yardımçısı olmuşlar.
Hüseyn Cavidin bədii-fəlsəfi yaradıcılığı Azərbaycan
D
70
ədəbiyyatı və mədəniyyəti xəzinəsinin ölməz dəyərləri sı-
rasına çoxdan vəsiqə alıb. Böyük sənətkarın əsərlərinin
son dəfə beşcildlik şəklində Azərbaycan Prezidentinin
sərəncamı ilə latın qrafikalı yeni Azərbaycan əlifbasında
kütləvi tirajla çap edilməsi bu ölməz ədibin bədii irsinin
xalqımız arasında populyarlaşdırılmasında müstəsna rol
oynayıb.
Minillik tarixə malik olan Azərbaycan ədəbiyyatı inki-
şafı boyunca hər əsrdə yeni-yeni böyük sənətkarlar ərsəyə
gətirib. Azərbaycan xalqının XX əsrdə yetirdiyi ən böyük
şəxsiyyətlərdən biri olan filosof-şair və istedadlı dramaturq
Hüseyn Cavid bu milli dirçəliş əsrinin ərməğan etdiyi dahi
sənətkarlardan biridir. Yaradıcılığının ilk çağlarından oriji-
nal sənət yolu ilə o zamankı yüksək səviyyəli milli ədəbi-
ictimai fikrin diqqətini öz yaradıcılığına çəkmiş Cavid irsi
30 il ərzində ədəbi prosesin aparıcı qüvvələrindən biri
olmuşdur. Günahsız yerə repressiya olunduqdan sonra bir
müddət Hüseyn Cavidin ədəbi şəxsiyyəti və ölməz əsərləri
yasaq mövzuya çevrilsə də, əsl vətənpərvər, milli ruhlu
ziyalıların xatirindən bir an da çıxmamış, yeri gəldikcə
müxtəlif məclislərdə və söhbətlərdə anılmış, böyük sənət-
karın proqressiv humanist fikirləri qeyri mətbu formada
olsa belə yayılmış, gənclər arasında təbliğ edilmiş, onun
71
unutqanlıq zonasına düşməsinə imkan verilməmişdir.
Bütün böyük klassiklər kimi, Hüseyn Cavid də zamanın
haqq və ədalət sınağından alnıaçıq çıxaraq layiq olduğu
bəraəti almış və xalqın xoşbəxt gələcəyi uğrunda mübari-
zədə öz müstəsna rolunu və funksiyasını layiqincə davam
etdirməyə başlamış, tarixin kəsilmiş bağlarını bir-birinə
düyünləmişdir. Xalqımızın bir çox klassik sənətkarı kimi,
Hüseyn Cavid irsinin və sənətkar şəxsiyyətinin də əsl
qiymətini, müstəsna dəyər və lazımlığını Azərbaycan xal-
qının XX əsrdə yetirdiyi daha bir dahi oğlu, ümummilli li-
derimiz, sözün-sənətin böyük bilicisi və hamisi Heydər
Əliyev müəyyən etmiş, onun istər cismən, istərsə də mə-
nən vətəninə, xalqına qaytarılmasında, milli-mənəvi tərəq-
qi prosesində öz layiqli yerini tutmaqda müstəsna rol
oynamışdır. Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və bilava-
sitə iştirakı ilə şairin ev-muzeyi yaradılaraq fəaliyyətə
başlamış, doğma vətəni Naxçıvanda möhtəşəm məqbərəsi
ucaldılaraq Cavidin qərib ruhuna bir töhfə kimi ərməğan
edilmişdir.
Heydər Əliyev ideyalarının və işlərinin layiqli davam-
çısı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham
Əliyev hər sahədə olduğu kimi, Cavid irsinin nəşri, təbliği
və öyrənilməsi sahəsində də ümummilli liderimizin baş-
72
ladığı qədirşünaslıq fəaliyyətini davam və inkişaf etdirir.
Bu baxımdan Hüseyn Cavidin 125 və 130 illik yubiley-
lərinin yüksək dövlət səviyyəsində keçirilməsi haqqında
ölkə Prezidentinin imzaladığı sərəncamlar ədəbi-mədəni
irsimizin, o sıradan Hüseyn Cavid yaradıcılığının ən ali
dairələrdə necə yüksək qiymətləndirilməsi haqqında əyani
təsəvvür oyadır. Bu ali dövlət sənədləri Azərbaycanın
bütün ziyalıları kimi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademi-
yası Hüseyn Cavidin ev muzeyinin kollektivi üzərinə də
məsul və şərəfli vəzifələr qoymuşdur. Bütün respublikada
və dünya azərbaycanlıları arasında Cavid irsinin vur-
ğunları üçün bir növ qeyri-rəsmi əlaqələndirmə mərkəzi,
görüş, hal-əhval tutmaq yeri kimi çıxış edən muzeydə son
illər böyük şair və dramaturqun ədəbi-bədii irsinin nəşri,
təbliği və araşdırılması üzrə bir çox işlər görülmüşdür ki,
bütün bunlar barədə respublikanın kütləvi informasiya
vasitələrində, muzeyin internet saytında kifayət qədər mə-
lumat verildiyindən bir daha nəzərə çatdırılmasına ehtiyac
yoxdur. Hüseyn Cavidin 125 və 130 illik yubileylərinin
keçirilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin verdiyi sərəncamlardan sonra muzeydə
təbii olaraq yeni bir canlanma müşahidə edilməkdədir.
Muzeyin əməkdaşları ali dövlət sənədlərindəki direktivlər-