53
etməliyik ki, onun ruhu şad olsun?! Yalnız ona layiq işlər
görməliyik. Gurultulu sözləri sevməyən Heydər Əliyevi
sevir, ona hörmət ediriksə, özümüzü də, xalqı da boş söz-
lərlə aldatmamalıyıq. Yalnız bu millətə xeyir verən işlər
görməklə Heydər Əliyev əməllərinə sadiq qaldığımızı, ona
ehtiramımızı bildirmiş olarıq. Bununla da onun memarı
olduğu, qurub-yaratdığı dövlətçiliyimizin mənafeyini qo-
ruya bilərik. Heydər Əliyevin ruhu Hüseyn Cavid demiş-
kən nuri-həqq kimi daim yanacaq, sönməyəcək.”
Turan xanımın vətəndaş qeyrəti və qüruru ilə yazdığı bu
sözlərdən 10 ildən də artıq bir zaman keçir. Nə yaxşı ki, bu
ziyalı xanımın tövsiyəsi və vəsiyyəti bu gün müstəqil
Azərbaycan Respublikasında ən yüksək səviyyədə gerçək-
ləşməkdədir. Ulu Öndərin layiqli varisi, onun monumental
vətənsevər işlərinin davamçısı, Azərbaycan Respublika-
sının Prezidenti İlham Əliyevin ürəyində də Heydər Əli-
yevin ürəyində olan Hüseyn Cavid sevgisi, Azərbaycan
sevgisi alovlanmaqdadır. Hüseyn Cavidin 130 illik yubi-
leyinin beynəlxalq səviyyədə keçirilməsi, ölməz sənətkarın
irsinə, onun ev muzeylərinə (Naxçıvanda və Bakıda)
göstərilən yüksək qayğı və diqqət bunun əyani sübutu kimi
səslənə bilər. Ancaq yenə də mövzumuza qayıdaq və
tarixin səhifələrini bir daha varaqlayaq.
54
Dahi öndər Heydər Əliyev Naxçıvanda Hüseyn Cavid
məqbərəsinin təntənəli açılışı mərasimində söylədiyi dərin
mənalı nitqində bir daha Hüseyn Cavidi, onun yaradıcılığı-
nın Azərbayacan xalqı və dövlətçiliyi üçün əhəmiyyətini
belə qiymətləndirmişdir: «Hüseyn Cavidin bütün yaradıcı-
lığı, bütün fəaliyyəti Azərbaycan xalqının mədəniyyətini
yüksəkliyə qaldırmaqdan, xalqımızı azad, müstəqil xalq et-
məkdən ibarət olubdur. Onun bütün yaradıcılığı Azərbay-
can xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çağırıbdır. O, hə-
mişə öz iradəsi ilə yaşamış, öz iradəsinə, millətinə sadiq
olmuşdur, millətini, xalqını həddindən artıq sevmiş və mil-
lətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan olmuşdur».
Yalnız klassikin həyat və yaradıcılığını, eləcə də onu
araya-ərsəyə gətirən mədəni-mənəvi, sosial-siyasi mühiti
dərindən dərinə bilən və elmi araşdırmaya, sistemləşdir-
məyə qabil bir təfəkkür sahibi olan, eyni zamanda, doğma
ədəbiyyatını, mədəniyyətini sonsuz bir məhəbbətlə sevən
bir şəxsiyyət bu cür qiymət verə bilərdi. Heydər Əliyev
bütün həyatı və fəaliyyəti boyu Hüseyn Cavid yaradıcılı-
ğına və şəxsiyyətinə münasibətdə məhz vurğuladığımız
mövqeyi tutduğunu və bu mövqedən bir an belə geri
durmadığını parlaq şəkildə sübuta yetirmişdir. Bir şey də
maraq doğurur ki, Heydər Əliyevin Hüseyn Cavid haq-
55
qında dediyi yüksək sözlər, əslində, dahi bir azərbaycanlı
kimi elə onun özünə də tamamilə aiddir; əgər həmin
sözləri iqtibas edərək desək ki: «Heydər Əliyevin bütün
yaradıcılığı, bütün fəaliyyəti Azərbaycan xalqının mədə-
niyyətini yüksəkliyə qaldırmaqdan, xalqımızı azad, müstə-
qil xalq etməkdən ibarət olubdur. Onun bütün yaradıcılığı
Azərbaycan xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çağırıbdır.
O, həmişə öz iradəsi ilə yaşamış, öz iradəsinə, millətinə
sadiq olmuşdur, millətini, xalqını həddindən artıq sevmiş
və millətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan ol-
muşdur» - bu sözlərdə zərrə qədər də yanlışlıq tapmaq
mümkün olmaz.
Ən əlamətdarı isə odur ki, Ümummilli Lider bu cür mü-
nasibəti təkcə Hüseyn Cavidə qarşı deyil, Azərbaycan
ədəbiyyatı və mədəniyyəti tarixində xidmətləri olan hər bir
klassik sənətkarımıza qarşı göstərmişdir. Bu münasibətin
bu gün də davam etməsi, yəni Ümummilli Lider Heydər
Əliyevin birbaşa gələcəyə yönəlmiş müdrik mədəniyyət
siyasətinin davam və inkişaf etdirilməsi Azərbaycan döv-
lətçiliyinin, xalqın mədəni səviyyəsinin dönmədən inkişafı
və gücləndirilməsinin möhkəm qarantı kimi nəzərə çarpır.
Son zamanlar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyev tərəfindən xalqımızın böyük şəxsiyyətləri-
56
nin, şair və yazıçıların yubileylərinin yüksək səviyyədə
keçirilməsi haqqında verilən sərəncamlar Heydər Əliyevin
mesenatlıq fəaliyyətinin və bununla da Azərbaycan xal-
qına xidmətinin dinamik inkişafının göstəricisidir.
57
HÜSEYN CAVİD
İRSİNİN BİLİCİSİ
əşər tarixində şeirə-sənətə, sənətkar şəxsiyyəti-
nə hamilik edən dövlət başçıları az olmayıbdır.
Xüsusi halda klassik Yaxın və Orta Şərq ədə-
biyyatlarına üz tutsaq, bir çox hökmdarların adlarını
hörmətlə çəkə bilərik ki, bunların arasında tarixən türk
başçıları öz səxavət və mərifətləri ilə həmişə seçilmişlər.
Ancaq Azərbaycanın Ümummilli Lideri, Ulu Öndər Hey-
dər Əliyev bu baxımdan unikal bir mövqeyə malikdir, de-
sək, yəqin ki, mübaliğə olmaz. Xüsusən klassiklərin yara-
dıcılığına böyük önəm verən Heydər Əliyev onların tədqiq
və təbliğinə, Vətən və millət qarşısındakı xidmətlərinin də-
yərləndirlməsinə qayğı və diqqətini bir an belə əsirgəmə-
B
58
mişdir. Azərbaycan ədəbiyyatını dünyanın ən qədim və
zəngin ədəbiyyatlarından biri sayan Ümummilli Lider, bu
ədəbiyyatın yetirdiyi böyük dahilərin qlobal miqyasda öz
layiqli qiymətlərini almadıqlarını dəfələrlə qeyd etmiş və
bu yolda göstərdiyi titanik səyləri təvazökarlıqla özünün
vətəndaşlıq borcu elan etmişdir.
Heç şübhə yoxdur ki, Heydər Əliyevin sevə-sevə qayğı
göstərdiyi klassik Azərbaycan sənətkarları içərisində dahi
şair və dramaturqumuz, böyük filosof və fikir adamı, və-
tənpərvər ziyalı Hüseyn Cavidin özünə məxsus müstəsna
yeri vardır. Hüseyn Cavidin repressiyaya uğradığı 1937-ci
ildə Heydər Əliyevin 14 yaşı vardı və o, artıq tay-tuşları
arasında ədəbiyyata, xüsusən dramaturgiyaya güclü meyl
göstərən bir gənc kimi tanınırdı. Şübhəsiz ki, o dövrün ən
böyük dramaturqlarından olan Hüseyn Cavidin yaradıcılığı
ilə də yaxşı tanış idi. Cavid irsi ilə bu tanışlığının, Cavid
irsinə bu sevgisinin təsiri idi ki, sonralar Heydər Əliyev
Cavidi dünya dramaturgiyasının ən böyük nümayəndələri
olan Şekspirlə, Gete ilə müqayisə edəcək və üstünlüyü
Azərbaycan dahisinə verəcəkdi.
Bəli, taleyin, zamanın, dünyanın özünü əsərlərində bir
marionet kimi oynadan böyük Cavidi, taleyin oyunları
1937-ci ildə Şərqi Turan (yenə də taleyin istehzası!) çöllə-