37
də azərbaycanlılardan ayırmayaraq deyirdi:
«Fəqət o tədbirlərin indiyə qədər həyata keçirilməməsi
yəqin ki, hər bir millətini, dövlətini, xalqını, mədəniyyəti-
ni, ədəbiyyatını sevən azərbaycanlı üçün eyni zamanda
çox böyük narazılıq törədir. O cümlədən məndə də.»
Müdrik Ulu Öndər, Azərbaycanın tarix boyu baş bəlası-
na çevrilmiş xırda yerliçilik hisslərinə, regionçuluq duy-
ğularına da özünün kəskin münasibətini bildirir, bu sözləri
ilə də, bütün zamanların ən böyük azərbaycançılarından,
bütöv, güclü Azərbaycanı hər şeydən uca tutanlardan biri
olduğunu bir daha elan edirdi:
«Bəziləri düşünə bilər ki, Hüseyn Cavid naxçıvanlı
olduğuna görə bəlkə Heydər Əliyev belə bir təşəbbüskarlıq
edir. Yox, Azərbaycanda hamı bilir ki, Azərbaycanın milli
irsinə, mədəni irsinə, ədəbiyyatına, mədəniyyətinə im-
kanım qədər kömək etməyə və onları qaldırıb indiki
nəsillərə göstərməyə həmişə çalışmışam.»
Heydər Əliyevin dilimizin imkanlarından maksimum
yararlanmaqla söylədiyi bu tarixi nitqində diqqətçəkən bir
cəhət də budur ki, o, Cavidin 110 illiyinə sadəcə bir anım,
bir yubiley, böyük sənətkarın yad edilməsi kimi yanaşmır,
onu böyük bir bayram olaraq təqdim edirdi. Əlbəttə, mədə-
ni irsə yanaşmanın yolunu göstərən bu münasibət də bir-
38
başa Heydər Əliyevin vətənsevərlik məktəbinin ibrətamiz
dərslərindən sayılmalıdır. Nitqinin lap başlanğıcında
Ümummilli Lider üzünü ağır blokada və müharibə şərai-
tində mərdliklə yaşayan, doğma torpaq, sevgili yurd uğ-
runda bütün çətinliklərə sinə gərən həmvətənlərinə tutaraq
deyirdi:
«Bu gün bayram günüdür, bu gün bütün Azərbaycan
xalqı üçün, o cümlədən naxçıvanlılar üçün böyük bir bay-
ramdır. Biz Azərbaycanın böyük yazıçısı, şairi, dramatur-
qu, mütəfəkkiri, filosofu Hüseyn Cavidin anadan olması-
nın 110 illiyini qeyd edirik.» Nitqini fəlsəfi mühakimələrlə
davam etdirən Ümummilli Lider, özünün də müdrik bir
ağsaqqal, dünyagörmüş filosof, qlobal xeyir-şər qarşıdur-
masını dişinə vurmuş mütəfəkkir olduğunu təsdiq edirdi:
«Bu dünya heç kim üçün, heç kəs üçün əbədi deyil. Hü-
seyn Cavid öz həyatı dövründə yaratdığı mənəvi, mədəni
sərvətlərlə özünü əbədiləşdiribdir. Ona görə də bugünkü
toplantı, bu mərasim, bu yubiley gecəsi deyil, bayram
gecəsidir. Biz Hüseyn Cavidin əsərlərinin uzun illərdən
sonra qalibiyyətini qeyd edirik və bayram edirik. Bu
bayram xüsusi bir şəraitdə keçirilir. Azərbaycan öz milli
azadlığına, dövlət müstəqilliyinə nail olub və bu bayramı
biz müstəqil Azərbaycanın mövcud olduğu bir şəraitdə
39
keçiririk. Eyni zamanda bu bayramı Azərbaycanda, o cüm-
lədən də Naxçıvanda mövcud olan gərgin sosial-iqtisadi,
ictimai-siyasi vəziyyət şəraitində keçiririk.»
Ancaq təbii ki, Ulu Öndəri Azərbaycanın və Naxçıvanın
düşdüyü ağır müharibə vəziyyəti qorxutmur, o, vəziyyəti
bir diplomat, bir təcrübəli dövlət xadimi, nəhayət, bacarıqlı
və istedadlı bir sərkərdə kimi analiz edərək, gələcəyə tam
bir nikbinliklə baxır:
«Bu vəziyyətin səbəbləri məlumdur. Beş ildir ki, Azər-
baycan müharibə şəraitindədir, torpaqlarının bir qismi
əlindən gedib, çox qurbanlar gedib. Fəqət Azərbaycan hələ
də bu müharibədən çıxa bilməyibdir və öz ərazi bütövlü-
yünü, suverenliyini təmin edə bilməyibdir. İkinci tərəfdən
bu gərginliyin səbəbi iqtisadi, ictimai-sosial böhrandır. Bu
böhran artıq keçmiş Sovetlər İttifaqının hər yerindədir.
Azərbaycan burada müstəsnalıq təşkil etmir. Fəqət
Azərbaycanın uzun müddət müharibə şəraitində olması bu
böhranı daha da dərinləşdirir və bizim vəziyyətimizi ağır-
laşdırır. Ancaq bunların hamısına baxmayaraq, biz bu gün
bayram edirik. Çünki həyat nə qədər maddi cəhətdən ağır
olsa da, insan mənəviyyatı insanı yaşatmağa, mübarizəyə
və bu çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə yardım edir. Bu
mənəviyyat mənbəyi də bizim mədəniyyətimizdədir, bizim
40
xatirimizdədir, bizim ali köklərimizdədir, bizim əbədiyyə-
timizdədir, bizim mənəviyyat, mədəniyyət xəzinəmizdədir.
Bu xəzinəni bizə bəxş edənlərdən biri də və demək olar ki,
ən görkəmlisi də Hüseyn Caviddir.»
Hələ 1992-ci ildə, yəni gələcəyin dumanlı, qeyri-mü-
əyyən olduğu, Cavid məqbərəsinin başa-bəhəmə gələcəyi
günə tam dörd il qalarkən bu barədə Heydər Əliyevin
xəyal kimi görünən proqnozları, onun ülvi məqsədləri,
Hüseyn Cavidin xatirəsi qarşısında bütün azərbaycanlıların
daşımalı olduğu borc hissinə münasibəti, peyğəmbərcəsinə
uzaqgörənliyi sözün ən yaxşı mənasında heyrət doğurmaya
və bu söz sahibinin iradəsi qarşısında baş əydirməyə
bilmir:
“Hüseyn Cavidin cənazəsini Sibirdən gətirəndən sonra
onun dəfni ilə əlaqədar Azərbaycanda fikir müxtəlifliyi
oldu. Bəziləri onun Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn olun-
ması, bəziləri isə Naxçıvan torpağında, şəhərin mərkəzində
dəfn olunması fikrini irəli sürdülər. Bu məsələni biz həm
alimlərlə, həm yazıçılarla geniş müzakirə etdik və ümumi
fikir belə oldu ki, cənazə Naxçıvana gəlsin. Bir ona görə
yox ki, o burada, Naxçıvanda doğulub, ona görə ki, burada
onun məzarının üzərində böyük bir məqbərə, mavzoley
ucalsın. Bu bir ziyarətgah olsun. Qədim Naxçıvan diya-