49
əvvəl binanın birinci mərtəbəsində olan muzey, məhz onun
diqqət və qayğısı sayəsində, əsl ünvanında yerləşdirildi.
Onun daimi nəzarəti altında çox böyük bərpa və tərtibat iş-
ləri aparıldı.»
Yazısında atası Hüseyn Cavid kimi, özünə mənəvi
qardaş saydığı Heydər Əliyevin də cismani yoxluğuna
inanmadığı açıq-aşkar hiss olunan Turan xanımın dilindən
bəzən nisgilli ifadələr də süzülür:
«Hüseyn Cavidin anadan olmasının 120 illiyi ərəfəsində
muzeyin açılışında şəxsən iştirak etdi. Heç kəsin ağlına
gələ bilməzdi ki, bu böyük şəxsiyyətin lentini kəsdiyi son
muzey elə Cavidin ev muzeyi, onun yadigarlarını qoruyan
bu otaqlar olacaq. Həmin gün muzeydə xeyli oturdu. Bi-
zimlə çox səmimi söhbətlər etdi. Vaxtın necə keçdiyini
heç kəs hiss etmədi. «Kitabi-Dədə Qorqud»un Drezden
nüsxəsini (Drezden nüsxəsinin nəfis surəti nəzərdə tutulur
– G.B.) Elmlər Akademiyasına (Əlyazmalar İnstitituna –
G.B.) təqdim etdi. Həmin gün bizim üçün həmişə xatırla-
yacağımız son dərəcə mənalı tarix idi.»
Doğrudan da, bəzən əziz bir insanı itirəndən sonra ona
hər an ehtiyac duyulduğu daha kəskin şəkildə meydana
çıxır. Bu zaman onun hər bir sözü, işi yada düşür və yeni
kontekstdə, yeni şəraitdə nəzərdən keçirilərək qiymətləndi-
50
rilir. Turan xanımın Heydər Əliyevi təzəcə itirdiyimiz bir
vaxt qələmə aldığı bu yazı da bənzər duyğularla çulğalan-
mışdır. Xüsusən, Ümummilli Liderin möhtəşəm işlərindən
sonra cavidşünaslığın yeni mərhələyə qədəm qoyması Tu-
ran Cavid tərəfindən sadə sözlərin köməyi ilə dilə gətirilir:
«Heydər Əliyevin atama münasibəti elə bil insanlara cə-
sarət verdi. Onun haqqında məqalələr, namizədlik disserta-
siyaları yazıldı.»
Çox doğru fikirdir: çox vaxt bir işi başlamaq çətin olur,
təşəbbüs göstərən böyük zəhmət sərf etməli olur. Ancaq
onun göstərdiyi örnək bir çoxlarının qarşısında duran psi-
xoloji maneələri keçmək üçün yardım edir. Məhz buna gö-
rədir ki, hər hansı bir möhtəşəm işdə orijinal ideyanın mü-
əllifinə böyük önəm verilir. Heydər Əliyevi də Cavid-
şünaslıqda orijinal ideya müəllifi saymaq olar. Bu ideyanın
əsasında isə Ulu Öndərin böyük Cavid sevgisinin durduğu
heç bir şübhə doğurmur. Turan Cavid Heydər Əliyevin bu
sevgisindən qürur və minnətdarlıq hissi ilə bəhs edərək
yazırdı:
«O, (Heydər Əliyev – G.B.) Cavidi çox sevirdi. Demək
olar ki, bütün külliyyatı ilə tanış idi. Bilirdi ki, Cavid söz
xatirinə misra yazan şair olmayıb. Hər biri bir xəzinə olan
külliyyat yaradıb, irs qoyub gedib. Zəngin sərvət bəxş edib
51
bu xəzinədən yararlananlara. Heydər Əliyev də belə qədir-
bilən, sənətə, hər kəsə layiq olduğu qiyməti verən söz sər-
rafı idi.”
Maraqlıdır ki, Turan xanım Hüseyn Cavidlə Heydər
Əliyevin yaradıcı intellekti arasında ortaq nöqrtələr, kəsi-
şən cizgilər, ümumi cəhətlər axtarır və tapmağa da nail
olur. Heydər Əliyevin təkcə baza təhsilinə görə deyil, həm
də şəxsi keyfiyyətlərinə görə tarixçi olması ilə Hüseyn
Cavidin tarixi mövzuda qələmə aldığı ölməz əsərləri ara-
sında intuitiv bir yaxınlıq görən Turan xanım yazırdı:
“O, (Heydər Əliyev – G.B.) həm də tarixçi olub. Cavi-
din əsərlərinin əksəriyyəti isə demək olar ki, tarixi hadisə-
lərdən qaynaqlanırdı. Bəlkə də bu idi ona Cavid yaradıcı-
lığını sevdirən, onu ölməz sənətkara bağlayan ortaq meyar
mənbə. Realist şair Hüseyn Cavidin əsərlərində həyatdan
qaynaqlanan həqiqət var idi. Heydər Əliyev isə həyatın,
düzlüyün, saflığın vurğunu idi. Təsəvvür edin, 1990-cı ildə
Naxçıvana qayıdanda ilk getdiyi yer Hüseyn Cavidin mə-
zarı olub. Onu bu işə vadar edən sənətə, sənətkara məhəb-
bəti, hörməti idi.”
Turan xanımın yazısında müəllifinə hörmət doğuran
cəhətlərdən biri də odur ki, o, təkcə Hüseyn Cavidin qızı
kimi yox, qeyrətli, vətənpərvər bir azərbaycanlı xanım
52
ziyalı kimi Heydər Əliyev irsinə münasibət göstərir, bu
baxımdan onu öz doğma atasından ayırmır. Onun bir növ
Azərbaycan xalqına müraciət kimi səslənən son sözləri də
bu duyğulardan və narahatlıqdan qaynaqlanır:
“Heydər Əliyev həm də ensiklopedik biliyə malik fe-
nomen insan kimi xatırlanacaq. Onun dərindən bilmədiyi
elə bir sahə yox idi. Hansı peşədən, ixtisasdan danışsaydı,
elə bilərdin o işin mütəxəssisidir. Ədəbiyyatı da incə-
liklərinə qədər bildiyi üçün sevirdi. Gərək bir işi sevəsən
ki, onu öyrənməyə həvəsin ola, haqqında danışmağa baca-
rığın, qabiliyyətin çata. Heydər Əliyev həqiqətən fitri iste-
dada malik, hafizəsinə hamının qibtə etdiyi insan idi. Hə-
mişə bir iş görməzdən əvvəl ətrafına topladığı insanların
təkliflərinə qulaq asıb, məsləhətlərini eşidən ümummilli
liderimiz deyərdi: «Gəlin görək, indi nə etməliyik?» Ən
əsası isə, bu müdrik insanda başqalarında hiss edilməyən
Azərbaycana bağlılıq təsəvvür edilməyəcək dərəcədə yük-
sək və ülvi idi. Elə buna görə də otuz dörd illik tariximizdə
nəyə üz tuturuqsa, orada Heydər Əliyevin izini, dəst-xət-
tini görürük. Buna görədir ki, ona ümumxalq məhəbbətini
bildirmək istəyən milyonlar gecədən xeyli keçənə qədər
mərhumun məzarını ziyarət edir.
İndi bu sualı hər birimiz özümüzə verməliyik. Biz nə