Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx

87 
Z.Şəfinin “Heykəltəraş” hekayəsi bəzi motivlərindən mənə 
Azər Abdullanın “Çavuş” hekayəsini xatırlatdı. Hər iki heka-
yədə müharibənin fərqli tərəfləri göstərilir, müharibə dəhşətləri 
ilə üzləşən, ön cəbhədə  vətənin müdafiəsi üçün çaba göstərən 
əsgərin evə dönüşündə üzləşdiyi gözlənilməz səhnələrin təsviri 
sərgilənir. Hərçənd “Həykəltəraş” hekayəsi daha dərin, sosial-
siyasi, bir qədər də fəlsəfi-psixoloji məqamlara toxunan mətn-
dir. Burada müharibə reallıqlarının sərt dramatizmi və psixo-
logizmi var. Hekayədə müharibədə əsir düşən, xoş bir təsadüf 
nəticəsində ondan qurtulmağa müvəffəq olan bir əsgərin  şə-
hərə, öz ailəsinin yanına qayıtdığı zaman baş verən proseslər, 
müharibənin qurbana çevirdiyi bir insanın mənəvi-psixoliji 
vəziyyəti, üzləşdiyi laqeydlik qarşısında sarsıntısı  nəql edilir. 
Yanına qayıtdığı ailəsi, vətəni üçün bu əsgər illər öncə torpağı 
uğrunda can nisar edərək şəhid olmuş milli qəhrəmandır. Mə-
lum olur ki, heç kəs, nə vətən, nə doğma ailəsi onun varlığını 
qəbul eləmək iqtidarında deyil. Daha doğrusu, onlara bunun 
belə olması sərf eləmir. Ailəsi üçün bu, xoş yaşayışı, milli qəh-
rəman ailəsi olaraq təmin olunduqları rifahı itirməyə  bərabər-
dir. Belə olan təqdirdə əsgər nə etsin, çıxış yolu hansıdır?  
Hekayədə qəhrəmanın psixoloji durumu, onun mühakimə ilə 
süslənmiş daxili monoloqları təsirli və inandırıcı verilmiş, eləcə 
də müəyyən sosial-siyasi lövhələr, müharibə illərinin Bakısı ilə 
səciyyəvi xüsusiyyətlər dəqiq ifadəsini tapmışdır: “Şəhər o biri 
üzündən xəbəri olmayan medalyon kimidi”. Əslində, hekayə-
nin ideyası başqadır, burada heykəl obrazını simvola çevirmək 
istəyi öz uğurli həllini tapmır. Deyək ki, özlüyündə çox maraqlı 
hekayə kimi alına bilən “Heykəltəraş”a müəllifin sonda təsvir 
elədiyi heykəllərlə bağlı  təsvirləri, mühakimələri bir yamaq 
kimi görünür. Yəni, burada şəhəri başına alan heykəlləşmə pro-
sesi, düzəldilən heykəllərin insanın özünə oxşamaması, mahiy-
yət baxımından insanın içi ilə tərs mütənasibliyini vurğulamaq 
əsas ideya olsa da realizəsi həllini tapmır.. Milli, sosial-ictimai 
gerçəklik nədən ibarətədir, səbəbi, dayaqlandığı məntiqi nədir-
bu hekayədə görünmür. Müəllif zahiri detallalrla işləyir, o 
qədər ki, bu zahiri həyatın üst qatından götürəndə daxili təsvir 

---

 
88 
görünmür. Sonda deyilən:” Sən həmişə gözəl heykəllər yonmu-
san, indi heykələ layiq olmayan adamlara heykəl yona bilmir-
sən. ...Bilirsən məni heyrətləndirən və iyrəndirən nədi, heykəl-
lərimin varlığı deyil, əksinə, onların məhz mən olmamağımdı! 
Məni olduğum kimi versəydilər, mən qayıdıb gedərdim əsirliyə 
və burda heykəlim var deyə fəxr edərdim. Amma mən o mən 
deyiləm axı, ən pisi budu...“ kimi fikirlərin, yəni müəllifin qar-
şısına qoyduğu məqsədin real təsviri və inandırıcı  həlli heka-
yədə yoxdur. Amma Z.Şəfinin bu hekayəsi təfəkkürün alt qatı-
na enmək, problemin etik-fəlsəfi zəmində qoyulması cəhdi ilə 
maraq doğura bilir.  
Əlbəttə, bu nəsrin struktur qatında klassik nəsrlə obraz-üslub 
varisliyi bu və ya digər səviyyədə özünü göstərir. Fəqət başlıca 
olaraq 1990-cı illərin, ən son çağdaşlıq tariximizin ictimai-tari-
xi və ideya-bədii prosesləri bu nəsrin estetik-poetik bütövlüyü-
nü səciyyələndirən zaman kəsimidir. Amma hansı  səviyyə  və 
formada? Bu nəsrdə olan canlanmanı bilavasitə milli həyatın 
inkişaf dialektikası yetirirmi? Azərbaycan nəsri ilk növbədə, 
milli düşüncə və milli deyim tərzi, milli dil və milli üslub, milli 
xarakteristika və milli problematika deməkdir. Qərb yünlü nəsr 
ölçüləri ilə çulğaşma təbiidir, qaçılmazdır, bu və digər şəkildə 
bədii nəsrimizdə təsir məqamlarından biridir. Amma gənc nəs-
lin nəsrində bir çox kəsir və çatışmazlıqlar mövcuddur. Heka-
yələrin dili zəifdir, burada bədii dildən çox publisistik yazı 
üslubunun qabarıq olduğu hiss olunur. Bəlkə  də ilk növbədə, 
ona görə ki, bu hekayələrdə emosionallıq çatmır, təsvirlərin 
ifadəsi quru təsir bağışlayır, hadisənin, hər hansı fikrin təsvi-
rində uzunçuluğa varılır. Fikirlərimizi bir qədər konkretləş-
dirək: Z.Şəfinin “Heykəltəraş” hekayəsində  “İçəri otaqdan çı-
xan saçları  ağappaq qocaman ustanı görüb ilk olaraq onun 
söhbət etdiyi, sonra da o ayağa qalxdılar”; yaxud Günel Emin-
linin “Qəribə  qız” hekayəsində müəllifin maraqlı fantaziyası 
bizi qane etsə də dilinin qüsurlu və cilalanmamış olması təəssüf 
doğurur. Məhz dilin yaratdığı bu diskomfortluq oxucuya he-
kayənin sanki tərcümə olması  təəssüratı bağışlayır. Diqqət 
edək: “Alqış  səsləri rüzgarın qəbir daşalrı arasından sivişib 

---

89 
çıxarkən çıxartdığı uğultulu səsləri olardı”, “...adətən cavan in-
sanların qəbir  şəkilləri onların  ən xoşbəxt vaxtlarından götü-
rülmüş şəlik vurulardı...”, “Hər ay rayondan valideynləri şəhərə 
əlidolu sovqatla gələrək, şəhərdə tək yaşayan qızlarına baş çək-
məyə gələr, onun necə yaşadığını öyrənmək istərdilər”, “Yana-
şı getməyə başladılar, ürək edib, söz soruşa bilməsə də (bəlkə 
söz soruşmaq istəməsə  də olsa daha yaxşı olardı-E.A.), dili 
dinc durmadı”, “Sara xanım Bakının ilk filosoflarından birinin 
qızı olub, repressiya dövründə atasına həddən artıq türkçülük, 
millətçilik fikirlərinə, yazılarına görə onu xalq düşməni elan 
ediblər, onun da ziyalı insan qəlbi ağır təhqirlərə tab gətirməyib 
və 43 yaşında özünə qəsd edib.” Bu misalların sayını istənilən 
qədər artırmaq olar. Fikrin təsvirində uzunçuluq bəzən cümlə-
lər arasında rabitəni itirir, bu da fikir qırıqlığının yaranmasına 
qapı açır. Sahilənin, Nihalənin də hekayələri müəyyən dil xəta-
larından məhrum deyil. İnsafən deyim ki, C.Zeynallının və Pər-
vinin dili mənə Gənc Ədiblər Məktəbinin üzvlərinin içərisində 
nisbətən qənaətbəxş – səlis və cilalanmış təsir bağışladı. 
Jurnalda yer alan çevirmələr arasında Qismətin Con Donn-
dan şeir tərcüməsi, eyni zamanda Con Donn haqqında “Kölgə-
lər haqqında bir dərs” və “Yuxulu və ayıq yazı” essesi də var. 
Əlbəttə, Qismət ilk növbədə,  şairdir və  qətiyyətlə demək olar 
ki,  ən yeni dövr Azərbaycan poeziyasının təmsilçilərindən 
biridir. Lakin jurnalda Qismətin polifonik spektrli yaradıcılığı-
nın tərcüməçi-publisist miqyası ehtiva olunub. Mən bir dəfə 
qeyd eləmişəm, Qismət tərcümədə  uğurludur, tərcümə elədiyi 
şeirdə müəllifin üslübu, ritmi, intonasiyası oxucuya aşılana 
bilir. Con Donnun şeiri də bu fikrimi bir daha təsdiqlədi. Eləcə 
də onun Con Don haqqında essesi Qismətin bu işə bir yaradı-
cılıq kimi baxdığını görükdürür. Son vaxtlar bu gəncin müxtə-
lif dünya yazarlarının əsərlərinin tanıtımı ilə bağlı silsilə yazıla-
rını oxuyur və görürəm ki, Qismət maraqlı bildiyi əsəri oxucu-
ya oxutdurmaq və maraqlı etmək üçün bir sıra manevrlərə, 
ədəbi jestlərə əl atır. Bu məqam onun bu təqdimetmə işinə də 
yaradıcılıq kimi yanaşmasını, eyni zamanda zəngin təfəkkür 
sahibi olduğunu sərgiləyir.  

---