Microsoft Word yeni rustem Kamal sozu ishiga

Rüstəm Kamal 
 
74 
 
 «Yuxarıya»  -  dağlara  qalxmaq  cavanlığın,  gənclik 
həvəsinin simvolik istəyidir: 
 
Qalxmaq istəyirəm dağlara bir də, 
Həvəs o həvəsdi, yaş o yaş deyil. 
 
Səfərə  -  uğura  çıxmaq  aşağıdan  yuxarıya  (və  ya  yuxarıdan 
aşağıya - enmə) hərəkət istiqaməti kimi qavranılır. 
Dilimizdə  «yuxarı»nı  bildirən,  “tale  mətni”  ilə  bağlı  olan 
«böyümək» sözü var. Böyümək, boy atmaq - insanın və ağacın 
ontoloji  əlamətidir.  («Ağac  tək  böyümək  istyənləri  //  Paya 
tək  çəpərdə  saxlamaq  olmaz»).  Ömür,  gənclik    yuxarıya, 
işığa doğru mənəvi boyatma prosesi kimi düşünülür.  
 
 
Yaşa dolub boy atmağı, 
Çox sevərdim uşaq ikən. 
İstəyərdim az zamanda 
Böyüklərə çatmağı mən. 
Yaxud: 
 
Ürək-dirək verib bir-birimizə, 
Duyub düşünərdik boy atmaq üçün. 
 
Hцсейн Arifin etnik-bədii düşüncəsində yer almış at obrazı 
göylə,  yüksəkliklə  «yuxarı»yla  bağlı  obrazdır.  Deyilənlərə 
görə,  «at»  və  «quş»  obrazları  qədim  dillərdə  eyni  mənanı 
bildirmişdir.  Məsələn,  M.Y.Marr  göstərirdi  ki,  «at»  tarixə 
qədərki  zamanda  «quş»  mənasını  bildirib,  «quş»  isə  mənaca 
göylə bağlıdır. Şairin uşaqlıq xatirələrində sıx-sıx keçən «qırğı 
at»  obrazı  ruhun  йухары  yüksəkliyini,  ruhun  uçuşunu 
(böyüməyi) simvolizə etmirdimi? 
“Yol”  obrazı  inanc  mətnlərində  dini-fəlsəfi,  əxlaqi-hüquqi 
təsəvvürlərin  bədii  ifadə  vasitəsi  kimi,  insanın  mənəvi 

---

Rüstəm Kamal 
 
75 
 
yüksəlişinin  simvolik  obrazı  kimi  çıxış  edir.  Türkün  məkan  – 
relyef duyumu, məkan fəlsəfəsi “yol”dan başlayıb. 
Hüseyn Arif «yol»u ömrün, taleyin sinonimii kimi anlayırdı. 
(Böyük  S.Vurğunun  adına  bağladığı  dastan  adlanır  «Yolda» 
K.Y.Yunq  səyyah,  yolçu  obrazını  günəşlə  müqayisə  edirdi. 
Qəhrəman  haqqında  mif  günəş  mifinин  transformudur.  Günəş 
öz yolçuluğuna Doğudan başlayıb Batıya (şərqdən qərbə) necə 
davam  etdirirsə,  insanın  da  ömür  yolu  –  doğulandan  üzü 
qüruba (ölümə) doğrudur («Hüseyn, dalma dərinə, // Könlün 
gözü dan yerinə, // Ömrün üzü qürubadır»). 
«Əlindəydi  köhnə  dərviş  əsası,  həm  səyyahdı,  həm  şairdi, 
həm ozan» (Barat Vüsal).  
Yol  onun  ikinci  sevdası  idi.  («Yollar  vurğunuyam,  ellər 
vurğunu,  //  Ruhuma  doğmadır,  dağ,  aran  yolu».  Yol  onun 
ömür  fəlsəfəsi,  tale  perspektividir.  Hüseyn  Arif  hər  bir  görüş, 
hər düşüncə, hər xatirə yol obrazı ilə bağlıdır. 
Yol  şairin  ilkin  statusunu  dəyişdiriрди:  ya  ovçu  йолчу 
oluрду йа да qərib, qonaq, yolçu, ovçu. 
Hüseyn  Arif  şeiri  başdan-başa  işıq  səltənətidir.  Onun  
ekosofiyasında  hər  şey,  hər  bir  təbiət  hadisəsi  işıqdan 
törəmədir.  Yaradılış,  tərəqqi-tnəzzül,  mənəviyyat  odla  (işıqla) 
əlaqələndirilir. 
«İşıq» adlı bir şeiri də var - işığın poetik «portreti» Hüseyn 
Arif dilinin ilk sözüdür. İlk anlamı, ilk mənasıdır.  
İşıq – ariflərin  sözündə, gözəllərin üzündə – gözündə olur. 
İşıq  mərifət-imanın  mayasıdır,  əxlaqın  cövhəridir.  Sözün 
emosional energetikası da bilavasitə işıqla bağlıdır.  
 
İnsanın qədrini insan biləndə, 
Fərəhdən alışan üz də işıqdır. 
Söhbət könül açıb xoşa gələndə, 
Nəğməyə çevrilən söz də işıqdır.   
 

---

Rüstəm Kamal 
 
76 
 
«Xatırlamaq»,  «yada  salmaq»  felləri  bir  çox  hallarda 
«düşünmək»  sözünün  sinonimi  olur,  kimisə,  nəyisə  düşünmək 
elə xatırlamaq deməkdir. 
Şairin  təbiətcə  kövrək  олмасы  da  xatirələrinə  payız 
xəzəllərinin  ətrini,  yaz  çiçəklərinin  şehini  gətirmişdir.  Бir 
ağacın susuzluqdan yanması («Yanan bir ağaca su verdim bu 
dün,  /  Bu  gecə  nə  rahat  yuxuladım  mən»),  bir  maralın 
göməşib  üşüməsi  –  mütləq  ona  əyan  olur  («Kəsib  keçidlər, 
batıb cığırlar, //  Hardasa göməşib bir cüyür indi»), mütləq 
onu kövrəldir. 
«Qəribsəmək»  H.Arif  üçün  emosional-psixoloji  дурумун 
адыдыр.  «Qəribsəmək»  sözündə  «qərib,  qürub,  qürbət» 
mənaları  gizlənsə  də,  «гəribsəmək»  кöhnə  yurdla,  köhnə 
kişilərlə,  dağlarla  bağlı  bir  ovqat  xatirəsidir,  bir  göynərti 
yaddaşıdır, evin xatirə  dərkidir. 
 
Dağlarsız nə yaman qəribsəmişəm, 
Görən dağlar mənsiz qəribsəyirmi? 
 
Xatirə  ömür  mifiдир.  Xatirə  йалныз  юмцр  тяърцбяси 
дейил, щям дя könül təcrübəsidir.  
Evə  qayıdış  uşaqlıq  xatirəsinin  söylənilməsi,  yazılması 
nəticəsində  mümkün  sayılır. Buna  «anamnesiz» də (Platonдаn 
эялмя termindir:  «yada salma,  xatırlama») deyilir və  mistik  – 
qnoseoloji 
səciyyəlidir. 
Anamnesizin 
adи, 
gündəlik 
хатырламадан fərqi ondadır ki, keçmişə daha dərin, daha zərif 
şəkildə nüfuz edir. Bu, hardasa simvolik yaddaşdır. Бу йаддаш 
üçün  günlərin  quruъа  faktları  və  хырда  detalları  deyil,  həmin 
faktları  вя  деталлик  yaradan  ab-hava,  ovqatın  шеириййяти 
önəmlidir  maraqlandırır.  (Marsel  Prustda  «madlen»  peçenyesi 
ilə, Tomas Mannın «Sehrli dağ» romanında Xippe adlı oğlanın 
karandaşı ilə bağlı epizodlar). 

---

Rüstəm Kamal 
 
77 
 
Xatirə  nağıl  və  yuxu  dünyasıdır,  nitгдянöncə,  sözдянöncə 
məqamdır. («Hüseyn Arif də bil ki, ömürdən //  Gəlib gedən 
bir yuxuymuş o günlər»). 
H.Arif  dünənə,  keçmişə  daha  çox  inanırды  və  daha  çox 
etibar  edirди.  Bir  beytin  içində  «dünən»  sözünün  tək-
rarlanmaсы маэик effekt йарадыр: 
 
…Bizim tarix dolu o dünənki gün, 
dünənlə köhnəlib dünənləşməsin. 
 
Онун  цчцн  Evin  dərki  soy-köküмцзц  babaları,  ataları 
arayıb axtarmaq əxlaqıdır. 
 
Gecəli, gündüzlü fikrim, niyyətim, 
Soyumu, kökümü öyrənmək oldu. 
 
Ona görə də H.Arifdə «dünən» mütləq keçmişdir. «Dünən» 
etnosun və Hüseyn Arifin canlı xatirəsidir, canlı biliyidir.  
Dünən  evə  qayıdışdır.  “Dünən”  başlanğıc  zamandır.  İlk 
müəllim  (ilk  müəllimi  olmuş  Əmirxan  müəllimin  xatirəsinə 
poema  həsr  edib),  ilk  dərsliyi,  ilk  şeiri  («Bir  dəfə  ilk  şerim 
çıxdı  qəzetdə…»)  xatırlmaqdır.  «Başlanğıc»  («ilk»)  dəyər 
kateqoriyasıdır,  «Başlanğıc»,  “ilk”  mifoloji  düşüncədə  həmişə 
müsbət mənadadır.  
Zal  qızı  Gülnaz,  Yəhya  bəy  Dilqəm,  Səməd  Vurğun,  Cəfər 
Cabbarlı,  Xan  qızı  Natəvan  …  gerçək  insanların  tarixi  yox, 
gerçək miflərin tarixçəsidir. Mütləq keçmişin obrazıdır. 
Hüseny  Arifin  söylədiyi  hər  bir    tarixi  hadisə,  əhvalat 
mifoloji  toxumada  verilir.  Məsələn,  söhbət  tamam  başqa  bir 
məkanda,  başqa  bir  zamanda  dağıdılmış  körpünün  («İbrahim 
körpüsü»)  yenidən  bərpasından  gedir.  İkinci  dünya  savaşında 
Azərbaycan  əsgəri  İbrahim  faşistlərin  hücumunun  qarşısını 
almaq üçün körpünü partladır  və Vətən  yolunda  qurban gedir, 
ancaq öz vətənində (Azərbaycanda) yeni körpünün tikilməsinə 

---