Microsoft Word yeni rustem Kamal sozu ishiga

Rüstəm Kamal 
 
92 
 
ANAR FƏZASI 
 
''Anar"  adı  Azərbaycanда  yazıçı  və  vətəndaş  olmağın 
çətinliyinin dərkidir. 
"Təbiət-mədəniyyət"  qarşıdurmasında  Anar  mədəniyyətин 
тяряфиндядир,  personajların  geyimi,  kosmetikası,  pozası, 
intonasiyası, danışıq  manerası - bütün  bunlar  mədəniyyətin  və 
tarixin  işarələridi.  "Tale  mətninin"  bayram  xronotopuna 
salınması  (bir  may,  ad  günü,  yeni  il  ...)  yazıçının  mədəniyyət 
instinktindən xəbər verir. 
Onун гящряманлары təbiətin övladı olsa da,  mədəniyyətin 
övladı  kimi  çıxış  edir,  düşünür,  ətraf  mühitdə  baş  verən 
hadisələrлə  баьлы  müstəqil  fikirləri  söyləyirlər.  Анарын 
memarlıq  düşüncəsi  və  estetikası  predmet-əşya  dünyasını 
dəyərləndirmənin  iki  planını  fəallaşdırır:  ekzistensial  və 
transentendal.    İçəri  şəhər,  aeroport,  çoxmərtəbəli  bina  ruhun 
və insan varlığının məkan göstəricisinə çevrilir. 
Memarлыq  landşaftı  süjetqurma  vasitəsi  (motiv,  məcaz) 
olub  Anar  nəsrinin  ontoloji  gerçəkliyidir,  sosial-mənəvi 
dəyərlər  sistemini  müyyənləşdirən  amildir.  Şəhər  -  memarlıq 
landşaftının  elementləri  simvol  səviyyəsinə  qalxır,  metoforik 
məzmun daşıyır.  
Qapalı,  məhdud  və  kiçik  məkan  sosial  avtonomluğun 
işarəsidir:  "Onlar  İçəri  şəhərdə  yaşayırdılar.  Tez-tez  gedərdim 
evlərinə. Köhnə pilləkənın altında iki göz kiçik otaq. Otaqların 
birisinin  pəncərəsi  balaca,  çirkli  həyətə  açılardı.  İkinci  otağın 
yerli-dibli  pəncərəsi  yox  idi;  (Yaxud:  "Anası  deyirdi  ki,  evdə 
kişi  olsaydı,  bu  otağın  divarını  deşib  küçəyə  pəncərə  açmaq 
olardı"; - "Beşmərtəbəli evin altыncı mərtəbəsi"). 
Anarda  pəncərə  bir  simvol  kimi  başqa  dünya  ilə  əlaqə 
vasitəsidir,  пянъяря  метафорасы  яъдадларла  цнсиййят 
yaratma 
imkanıdır 
("Dünya 
bir 
pəncərədir..."; 
"Qəm 
pəncərəsi"). 

---

Rüstəm Kamal 
 
93 
 
Anar  qəhrəmanları  hər  yerdə  əşyaların,  predmetlərin 
arasındadırlar.  Küçələrin,  vitrinlərin,  taksilərin  işığından 
tutmuş  divarların  bəzədilməsinə  qədər  hər  şey  etikdir,  yəni 
Azərbaycan 
insanının 
davranış 
və 
yaşam 
üslubunu 
müəyyənləşdirir.  
Anar  içimizdə  yaşayan  keçmişin  бу  эцнкц  canlı  effektini 
yaradır.  Anarın  təhkiyə  texnikası  poetik  kinoya  (yaxud 
kinopoetikasına) 
borcludur. 
Ekran-kadr 
hissiyatının 
mövcudluğu tərkiyəni görümlü və əyani edir. 
Anar  dünyasında  təsadüfi  heç  nə  baş  vermir.  Hər  bir 
hadisənin  öz  məntiqi  var.  Süjet  məntiqi  tale  məntiqini 
tamamlayır.  Taleyin  mistikası  mifoloji  təsəvvürlərlə  bağlıdır. 
Telefon,  radio,  teleqram,  təyyarə  və  s.  işarələr  vacib  süjet 
funksialarını  yerinə  yetirir.  ("Bu  nə  qəribə"  teleqram  idi. 
Muradov  Oktaya  29  Bakıdayam  reys  203.  Qarşıla 
(imzasız...)". 
Təsadüfi  telefon  bağlantısı  olacaq  haqqıнda  bilgi  verir. 
Ananın  mətnlərində  мистик  öncəgörənlik  duyğusu  (stixiyası) 
hökm sürür. Bəlkə böyük  yazıçının fantastikaya, antiutopiyaya 
meyli də həmin hissiyatın diqtəsidir?! 
Adların  metaforik  potensialı  süjet-məna  yaradıcılığına 
xidmət  edir  ("Gürcü  familiyası".  "Molla  Nəsrədddin-66", 
"Nərgiz və "Nargin"' adlannın fonoetimoloji yozumu və s.). 
Гəhrəmanlarının  tale  mistikası  səs  obrazlarında  kodlaşır. 
Səslər 
инсан  мяканында  sanki  gözəgörünməz,  sirli 
dünyalardan,  qeybdən  gəlir.  Radionun  səsi,  təyyarənin  səsi 
hardasa  başqa  dünyaların  yaxınlığını,  mövcudluğunu  göstərir. 
Бу  мяканда  tıqqıltı,  xırıltı  сясляри  "o  dünya"dan  эялян 
xəbərlərdir, mistik-simvolik işarələrdir: 
"Sürücü  radionu  qurdu.  Məqalə  oxunurdu.  Səs  qırıq-
qırıq, xırıltılı gəlirdi. Gah itir, gah eşidildi..."; 
"Dzın. 
Telefon zəngi. Kölgə qeyb oldu..."; 
"Çıq. 

---

Rüstəm Kamal 
 
94 
 
Telefon asıldı. Döşəmədə yenidən kölgə göründü." 
Səs  simvolikası  personajların  öz  "tale  mətninə"  tabe  olmaq 
imkanıdır.  ("Səsini  görmüşdüm  yuxuda.  Bir  də  "Nevinqa" 
radiosunu"). 
Anarın  fəlsəfəsində  insan  yalnız  təbiətdə  yox,  мядя-
ниййятдя  yaşayan  varlıqdır.  Qəhrəmanların  peşə  yönünü, 
ömür-yaşam tərzi, nitqi də bunu təsdiq edir. 
Onu  bir  filosof  kimi,  yazıçı  kimi  ağrıdan  odur  ki  müasir 
dünyada  adamlar  bir-biriylə  əlaqələrini  dramatik  şablon  kimi 
qururlar. İnsanlar qapalı  məkanda, bir-birindən təcrid olunmuş 
halda  yaşamağa  məhkumdurlar.  Qala,  kiçik  otaq,  vaqon  və 
İçəri  şəhər  щямин  qapalığın  metaforalarıdır.  ("Qala  müasir 
şəhərdir,  hərə  öz  qınına  çəkilən  kimi  mənzilinə,  hücrəsinə 
çəkilir,  pilləkanlar,  pilləkan  meydançaları  da  yalnız 
körpüdür.  Belə  görüşlərə  heç  vaxt  tanışlığa,  dostluğa, 
yaxınlığa  səbəb  ola  bilməz.  Körpülər,  ya  da  vaqonlar 
arasındakı  buferlər.  Buferlərdə  tanış  olub  dostlaşmaq 
olarmı? Hərə öz evinə-öz kupesinə çəkilir"). 
Anar  Azərbaycan  mədəniyyət  (ədəbiyyat)  tarixinin,  ictimai 
fikrinin  canlı  simvoludur.  Şəxsiyyəti  və  yaradıcılıq  taleyi  ilə 
mədəniyyətimizin  taleyi  ilə  bağlıdır.  Bir  çox  yazıçıların 
psevdo-peyzaj  fəlsəfəçiliynən  “kənd  idilliyasından"  fərqli 
olaraq.  Anar  milli  mədəniyyətin  dönüş  nöqtələrini,  ağrılarını 
problemlərini  həssalıqla  duyur  və  təqdim  edir.  ("Kitabi  Dədə 
Qorqud", 
Mirzə 
Cəlil, 
Üzeyir 
Hacıbəyov...). 
Anarın 
fəlsəfəsində 
milli 
mədəniyyətin 
dönüş 
nöqtəsi 
məhz 
şəxsiyyətlərlə bağlıdır. 
Mədəniyyət  insanlar  arasında,  dünyalar  arasında  əlaqə 
sistemidir,  əlaqəyaratma  mexanizmidir.  Gənclərlə  yaşlılar, 
xələflərlə  sələflər,  qadınla  kişi  arasında  əlaqələrin  pozulması 
sosial  faciə  yaradır.  Toplunun  rifahı  dialoq  potensialından 
asılıdır  -  bu  ideya  onun  bütün  çıxışlarının,  müsahibələrinin  və 
yazılarının  ana xəttidir. 

---