Microsoft Word ?Z. V. T. kitab doc
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 dikleri zaman o bölgedeki durak noktaları olan şehirlerin yalnız iktisaden değil aynı zamanda sanat ve fikir açısından gerilediklerini göstermiştir. Bu çerçevede Bakû ve çevresine bakacak olursak 1932’de yazdığı makalede bize o zamanki surların durumunu, İçeri Şehir’i, Şirvanşahlar sarayı 3 , sara-
yın batısında Derviş Türbesi denen türbeyi birer birer anla- tır. Zeki Velidi Togan bu Derviş Türbesinin Şeyh Safieddin Erdebili’nin halifelerinden Şeyh Şerim’in türbesi olması ihtimalini düşünür. Bugün bu türbede “Derviş Türbesi. Sey- yid Yahya Bakuvi. Halilullah sarayında saray alimi, sufi mistik” ibaresini taşıyan bir tabela bulunmaktadır. 4 Zeki
Velidi Togan ayrıca, Bakû kalesi ile ilgili renkli bir resmin bir yazma içinde İstanbul’da Yıldız Sarayı kütüphanesinde olduğundan bahseder. Belki arada geçen bu yıllarda bu resim basılmıştır. 16. yüzyılın sonunda Bakû kısa bir süre Osmanlı idaresinde bulunur. O zamanki kumandan Özde- miroğlu Osman Paşa’nın yanında bulunan tezkereci Dal Mehmet Asafi, aslen Dağıstanlıdır. Şecaatname adlı eserin- de Bakû’ye önemli bir yer ayırmıştır 5 . Zeki Velidi Togan’ın 3 Şirvanşahlardan Faridun ibn Fariburz’un bir resminin bulunduğu bir minyatür Zeki Velidi Togan’ın Bakû ile ilgili makalelerinin arasında bulunuyordu. Chingiz Qajar’ın eserinde (2009:38) de görülen bu minyatürün aslı Topkapı Sarayı Müzesi (TSM) Hazine 2160’daki Fatih Albümünde ( vr. 45a) bulunmaktadır. 4 Bu türbe ve Seyyid Yahya Bakuvi Chingiz Qajar’ın Old Baku kitabında görülmektedir (Baku:Ministry of Culture and Tourism, 2009, s. 28). 5
bahsettiği “Şecaatname” artık Asafi Mehmet Paşa adı altında İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (TY. 6043).Yakın zamanlarda eser yayınlanmıştır, bkz. Asafî Dal Mehmed Çelebi. Şecâ'atnâme. 2007. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın ve Tic. A.Ş. (2. baskı) Qafqaz Üniversitesi’nden Mehmet Rıhtım’ın Şecaatname’yi tanıtan makalesinde: “Osmanlı Azerbaycan ilişkileri yanında özellikle Azerbaycan şehirleri; Ereş, Şamahı, Gabele, ve Bakû hakkında gözleme dayalı, detaylı bilgileri ihtiva eder. Bakû’den bahseden kısımlar kitabın 50 kitabesine dayanarak Selçukiler zamanında yapılmış oldu- ğunu söylediği Kız Kulesi eskiden sahilde imiş. Ayrıca Kalenin deniz sahilindeki kısmının Kız Kulesinden eski gümrük mevkii ve Mihaylov bahçesine kadar uzanmış oldu- ğunu söyler. Ancak 1932’de bunlardan eser kalmamıştı. Zeki Velidi Togan o dönemde genellikle kalenin kuzey ve batı kısmının korunmuş, güney ve doğu kısımlarının harap halde olduğunu görür. Mihaylov bahçesi de herhalde bugün İçeri Şehir’in güneybatı köşesinde Ağa Mikail Hamamından dışarı Niyazi Kuçesi’e doğru uzanmış olmalıdır. Bugün tabii artık Mihaylov bahçesi yoktur. Zeki Velidi Togan ayrıca bu Bakû gezisi sırasında Ma- lazgirt öncesinde 1066’da burada bulunmuş olan Selçuklu kumandanı Kara Tegin’den de sıkça söz eder. 1932’de o ka- le içinde 8 mescid saymaktadır (Zeki Velidi Togan 1932:75). Bunlar Gilek Mescidi (708h/1309), Hızır Mescidi ve Sınık Kale Mescidi (471h/1077/8), Şeyh İbrahim Mescidi (818h/1415), Lezgi Mescidi (565h/1169), Mirza Ahmed Mescidi (818h/1415), Molla Ahmed Mescidi (700h/1300) ve (1056h/1645) tarihli Mektep Mescididir. Ben daha evvel Bakû’ye geldiğim zaman İçeri Şehir’de gezmiştim, o zaman Zeki Velidi Togan’ın bu makalesini rehber edinerek mescitlere bakmamıştım. Kütüphane müdürü Kerim Tahirov başkanlığında “Azerbaycan Milli Kitabxanesi” tarafından düzenlenen Zeki Velidi Togan’ı anma toplantısı vesilesiyle İçeri Şehir’i yeniden gezme fırsatım oldu. Kendisi İçeri Şehir’de oturan Kütüphane müdür yardımcısı Malak Haciyeva’nın himmeti ve harita yolu ile de bunlardan Gilek, Lezgi, Molla Ahmet, Mektep/Medrese mescitlerinin halen var olduklarını gördüm. Ancak Zeki Velidi Togan’ın
240-246 yaprakları [sayfaları] arasındadır. 264. sayfada Bakû’ ye ait bir de minyatür bulunmaktadır “ denmektedir Journal of Qaqaz University No. 20 34-42. (Bu referans için Meriç .Öztürk’e teşekkür ederim).
51 bahsettiği mescitler arasında bugün İçeri Şehir’de bulunan ve bu bölgenin turistik bir haritasında 11. no. ile gösterilen Baba Kuhi Bakuvi (13-14.yy), 17. no. ile gösterilen Aşur mescidi (12.yy) yoktur. Yoksa burada bir isim değişmesi mi söz konusudur? Mesela Zeki Velidi Togan’ın Gilek mescidi bahsettiği mescit bugünkü turistik haritada Gileyli mescidi olarak kayıtlıdır. O bu tür bilgileri özellikle Moğollardan önce yaşamış ve yazmış coğrafyacıların eserlerinden öğrenmiş, bunları 16. sonunda yazılmış Şecaatname ve 17. yüzyıl seyyahı Evliya Çelebi’nin eseri ile tamamlamıştır. 6 Demek ki 1932’de Bakû’yü ziyaret ettikten sonra gördüklerini İslam coğrafya eserlerinden tetkik etmiş, sonra da İstanbul’a gelince bu bilgileri İstanbul kütüphanelerindeki Osmanlı kaynakları ile tamamlamıştır. Bakû üzerindeki çalışması aslında onun tetkikatını ne şekilde yürütmüş olduğunu bize canlı olarak göstermektedir. Peki Bakû ile ilgili olarak o hangi İslam kaynaklarından faydalanmıştır? Onun deyişine göre İbn Khurdadbeh, İbnülfakih ve Yakubi’de Bakû hakkında bilgi yoktur. Faydalandığı kaynaklar ise İslam coğrafyacı mektebinin birikimlerini içeren eserlerdir. İslam dünyasında coğrafya ile ilginin başladığını el-Kindi’nin Batlamyus çevirisi ile görmekteyiz. Ancak onun talebelerinden el-Belhi (9-10.yy.) eserlerinden
olarak gerekse yöntem olarak kendinden sonra gelen İstahri ve İbn Havkal’ın eserlerine temel teşkil etmiştir. Bu eserde 20 harita bulunuyormuş. Bu 9-10. yüzyıl İslam coğrafyacılı-
6 Z.V. Togan, Evliya Çelebi’Seyahatnamesi’nin 8 cilt olarak yayınlanmış 1898-1902 edisyonunu kullanmıştır; bkz. Prof. Dr. A. Zeki Velidi Togan, Tarihte Usul. İstanbul: 1969, n.576. Günümüzde eser İstanbul, Yapı Kredi Yayınları tarafından 10 cilt halinde yeniden yayınlanmıştır. Bakû Hakkındaki bilgiler 1999’da Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı tarafından yayınlanan 2. ciltte (1.151- 152) bulunmaktadır Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|