Microsoft Word ?Z. V. T. kitab doc

 

36

leri, Sakaların Tarihi, Türklerin Menşe Efsaneleri, 

Resimlerle Türkistan bunlardan bazılarıdır.  

• 

Togan’ı pek çok bilim insanından ayıran temel özel-

liği siyaset ve strateji bilgisinin üst sevide olmasıdır. Türki-

ye ve Türkistan’ı demiryolu ve karayolu ile birbirine bağla-

mak hayalini gerçekleştirmek için Türkiye’de çaba göster-

miştir. 

• 

Onun ilk eseri 1910’da yayımlanan ‘ Türk Kavimle-

rinde Dört Mısralı Şarkılar ‘ dır.  Umumi Türk tarihine Gi-

riş ,Tarihte Usul ve Türklüğün Mukadderatı gibi önemli 

eserler yayımlayarak Türk tarihine ve Türkiye Cumhuriyeti 

tarih derslerine yeni bakış açıları getirmiştir.  İlmi, siyasi ve 

fikri mücadelesi ile Togan “ mücadele ve inaç “ adamı ta-

nımlamasını hak etmiş kahraman bir bilim adamıdır. Kızı 

İsenbike Togan babası hakkındaki hatırasında;  “…Babamı 

tanıyanlar onun farklı tavırlarını hatırlarlar. Ve hatta 

bazen bu konularda birçok hikâye anlatırlar. Ama bu 

hikayelerin özünde onun farklılığı, değişikliği vurgulanır. 

Ben, babam kendi önemine inandığı için ve kimseye 

benzemek zorunluluğu hissetmediği için böyle farklı 

davranıyor diye düşünüyordum. Bu davranışların içindeki 

yalnızlık faktörünü daha yeni yeni anlıyorum. (…) Babam 

doğduğu yerlere çok bağlı idi, bazen bir türkü söyler ve 

gözünden yaş gelirdi.”  

• 

Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihi kurumsallaşma stra-

tejilerine yön veren Togan, doğu Türklüğünün yeniden dev-

letleşmesi idealinden ölene kadar vaz geçmemiş ve onun yo-

lundan giden yeni nesil tarihçilerin yetiştirilmesine yol aç-

mıştır. Bolşevik Rus diktatörlüğünün Stalin tarafından ele 

geçirilmesi sonrasında fikri mücadelesini sürdürme kararlılı-

---

 

37

ğını  şu sözlerle ortaya koymuştur:  “ Samiyetsiz maskeli 

diktatörün insanın  şahsiyet ve iradesiyle oynamasından 

şikayet eden arkadaşlar, parti içinde baş gösterecek müthiş 

terörden haber veriyorlar. Onlar gibi bir gün sizin 

başlarınızın uçmasından korkarım. Ben kafamı ne zaman 

uçuracaklar diye bekleyip oturamadım. Ölsem de açık 

mücadelede ölmeliyim “  diyerek,  Sibirya’dan Türkiye’ye 

kadar Türk Birliğini örgütleme çabası ile bağımsızlık ve 

kurtuluş mücadelesini teşvik ediyordu. “Türkistan Milli 

Birliği” adı altında örgütlenmeyi başlatanların ve hatta 

savaşanların fikir liderliğini üstlenmişti. Bu liderlik 

doğrultusunda Türkistan’daki siyasi birliği  şu temeller 

üzerine oturtmak istemiştir: 

• 

Türkistan müstakil hükümetinin milli olması,  

• 

Türkistan’da devletin şekil ve idaresinin Cumhuriyet 

olup, seçilen milli meclislerce yönetilmesi, 

• 

Türkistan Milli Hükümeti’nin gücünün Türk halkına 

ve Türkistan milli askerine dayandırılması, 

• 

Türkistan Milli Hükümeti’nin Türkistan milli askeri 

gücü ile korunması ve askerliğin mecburi hizmet olması, 

• 

Türkistan Emniyet Teşkilatı kapsamında polis 

kuvvetlerinin de Milli Müdafaa teşkilatına bağlanması, 

• 

Toprak sahibi ve mülkün idaresi esas unsur olan 

Türklerin denetiminde olup, azınlıkların haklarının da 

kanunla garanti altına alınması, 

• 

Mevcut yargı ve vergi mevzuatının tamamen iptali 

ve yeni vergi sistemi ile yargı teşkilatının Batı ülkelerinde 

olduğu gibi Türkistan Hükümetlerince kanunlaştırılması, 

• 

Eğitim, öğretim, matbuat ve neşriyat hürriyetinin 

Batı ülkeleri gibi milli  ve özgür olması, 

---

 

38

• 

Milli kültürün temel unsurları olan, dil, din, edebiyat, 

gelenekler, sanatlar, folklor gibi değerlerin kanunla güvence 

altına alınması, 

• 

Din ve vicdan hürriyetinin tam ve bağımsız olması. 

• 

Anlaşılacağı gibi Ahmet Zeki Velidi Togan; 

Türkistan’ın Rus mandacılığından kurtularak bağımsız 

olmasını sağlayacak ilkelerin yasalaşmasını ve bunun Rusya 

tarafından kabul edilmesini istiyordu. Siyasi hayatını buna 

adamıştı. Başkurdistan’ın Başkenti Ufa’da Kültür ve Ulusal 

Siyaset Bakanlığı tarafından Ahmet Zeki Velidi Togan 

adına bir müze açılmış ve bu ünlü bilim ve siyaset 

adamımızın ilmi ve siyasi mücadelesi eserleri ile ölümsüz-

leştirilmiştir. 

• 

Ceditçi(yenilikci) aydınlanmanın öncüsü olan Musa 

Carullah Bigiyev’in İslami düşünce ekolü içerisinde sayılan 

ve İsmail Gaspıralı’nın ‘ dilde, fikirde, iş’te birlik ‘ idelojini 

hayatına tatbik eden gerçek aydın ve önder bir kişiliktir. İlmi 

ve siyasi mücadelesini özgürce birleştirerek hem medresede 

hem de cephede savaşan Türk bilim adamları üzerine bir 

araştırma yapılsa, hiç şüphesiz Zeki Velidi Togan ilk sırada 

yer alır.  

• 

Türk büyükleri içersinde kendini milletine adayan 

lider ve âlim Zeki Velidi Togan’ı rahmetle anarken, bu 

toplantının düzenlenmesinde emeği geçen herkesi kutluyor 

saygı ve sevgilerimi sunuyorum.  

        

 

 

 

 

 

---