Microsoft Word ?Z. V. T. kitab doc
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 edilmiş belə silsilə tədbirlərin birincisi artıq Qazaxıstanda keçirilib və inanıram ki, hələ bir çox türkdilli ölkələrdə bu görkəmli alim yad ediləcəkdir. Keçdiyi çətin və mürəkkəb həyat yoluna nəzər saldıqda, bu böyük insanın nə dərəcədə çoxşaxəli yara-dıcı- lığa malik olduğunun şahidi oluruq. Öz ilk təhsilini doğma aulu Quzyanda, ata və dayısının mədrəsəsində alan Zəki Validi Toğan müsəlman məktəbində müəllimlik etməkdən başlamış və dünya şöhrətli türkoloq, islamşünas-alim kimi yetişə bilmişdir. İyirmi altı yaşında olanda artıq onu, dünya şöhrətli şərqşünas alim Bartold yük- sək qiymətləndirmiş və öz həmkarı kimi qəbul etmişdir. Ömrünün bir dövrünü başqırd xalqının azadlığı uğrunda mübarizəyə həsr etmiş bu insan, Rusiyada, Orta Asiyanın ucsuz-bucaqsız çöllərində, İranda, Hindistanda daha sonralar Avropada olmuş, ən yüksək vəzifələrdə çalış- mış, ancaq tezliklə o yüksək pillələri tərk etmişdir. Çünki, təbiətcə çox yüksək istedada və qabiliyyətə malik bu insan elm adamı olduğunu dərk edir, öz həyat yolunu elmdə görür. Elmi axtarışlara olan maraq və həvəs, demək olar ki, ehtiras Zəki Validini heç vaxt, hətta siyasi fəaliyyətinin ən gərgin vaxtlarında belə rahat buraxmır, bir dəqiqə boş vaxtı olanda səyahətləri zaman əldə etdiyi əlyazmaların tədqiqi ilə məş- ğul olurdu. Bir çox Şərq dillərini, türk dilinin dialekt və şi- vələrini dərindən bilməsi bu işdə onun işini çox asan- laşdırırdı. 1914-cü ildə Türküstanda türk xalqının tarixi ilə bağlı aşkar etdiyi əlyazmalar dünya oriyentalistika tarixində mü- hüm hadisə oldu. Bu tapıntısı ilə o, artıq rus və dünya alim- lərinin diqqətini özünə cəlb edə bildi. Apardığı araşdırmala- ra, tədqiqatlara, sanballı faktlara əsaslanaraq yazdığı tarix, etnoqrafiya və ədəbiyyat haqqında elmi məqalələrinin əsas məqsədi həm öz həmvətənlərini, həm də Qərb türkoloqlarını türk xalqının əsl tarixi ilə tanış etmək idi. Və əminliklə
7 demək olar ki, həyatının müxtəlif dövrlərində ağır təzyiqlə- rə, sıxıntılara məruz qalan bu fədakar insan elmi fəaliyyətini daim davam etdirərək dünya oriyentalistika tarixinə bəxş et- diyi sanballı monoqrafiya, məqalə və araşdırmaları ilə bu məqsədinə nail olmuşdur. “Türk və tatar tarixi”nin ilk cildini 1912-ci ildə nəşr et- dirən alim bu əsərinə görə Kazan Universiteti Tarix və Ar- xeologiya Cəmiyyətinin üzvlüyünə qəbul edilir. Daha sonra- lar onun “Tarix metodologiyası”, “Bu günkü Türküstan və yaxın keçmişi”, “Xatirələr”, “Tarixdə üsul”, “Ümumtürk tarixinə giriş”, “Türkün müqəddəratı” kimi sanballı əsərlər nəşr etdirir. Bu istedadlı alimin Azərbaycan xalqına xüsusi məhəb- bəti olmuş, bu xalqın tarixinə, etnoqrafiyasına, mədəni həya- tına aid elmi məqalələr həsr etmişdir. O, 1927-ci ildə “Azər- baycan etnoqrafiyasına dair” elmi araşdırmalarını nəşr etdir- mişdir. Bu əsərin miladdan sonra Azərbaycan xalqının tari- xini və toponimikasını öyrənməkdə rolu böyükdür. Zəki Va- lidi Toğanın “İslam Ensiklopediyası”nda nəşr etdirdiyi “Azərbaycan” məqaləsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu əsər Azərbaycan tarixini özündə mükəmməl əks etdirir və milli tariximizlə maraqlanan tədqiqatçılar üçün maraqlı bir vəsaitdir. Zəki Validi Toğanı bir şəxsiyyət kimi formalaşdıran bir cəhətdə də vardır ki, o da onun türk olmasıdır. Bu onun elmi fəaliyyətinə xüsusi məna verir. Ona qədər də türk tarixi üzrə türk alimləri olmuşdur. Ancaq aparıcı yeri əsasən türk olmayan alimlər tuturdu. Toğanın türk tarixi elmində səhnəyə çıxması ilə bu elmin öyrənilməsində mühüm məqamlar ortaya çıxdı. Türk milləti çox xöşbəxtdir ki, belə bir alimi var. Ona ğörə ki, ucsuz-bucaqsız türk tarixini öyrənmək və dünya miqyasında işıqlandırmaq üçün tarix elmimizin əsli türk olan, tədqiqatların yeni metodikasını bilən Əhməd Zəki Va- lidi Toğan kimi alimlərə böyük ehtiyacı var.
8 Azərbaycan həmişə türkçülüyün, türkçülük, turançılıq ideologiyasının önündə getmişdir. Bu mənada ilk türkoloji qurultayın da 1936-cı ildə Bakıda keçirilməsi, məhz repressiyaların, terrorun tüğyan etdiyi bir vaxtda keçirilməsi də təsadüfi deyildi. Keçmiş sovetlər birliyində Azərbaycan həmişə türkçülük əhvali-ruhiyyəsinin közərdiyi bir məkan olmuşdur. Belə hesab edirəm ki, görkəmli türkoloq-alim Əhməd Zəki Validi Toğanın 120 illik yubiley tədbirlərinin Bakıda keçirilməsi əlamətdar hadisədir. Bu tədbirə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, BDU-nun Türkologiya kafedrasının müdiri, görkəmli türkoloq alim, prof. Tofiq Hacıyev, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru prof. Gövhər xanım Baxşəliyevanın və digər türkoloq alimlərin iştirakı bu tədbirin möhtəşəmliyindən xəbər verir. Tədbirin Azərbaycan Milli Kitabxanasında keçirilməsi də təsadüfi deyildir. Əhməd Zəki Validi Toğan kitabları çox sevirdi, kitab onun üçün hər şey idi, kitabla baş-başa qaldığı günlərini ömrünün ən xoş anları hesab edirdi. Bu mənada onun yubiley tədbirlərinə məhz milli kitabxananın ev sahibliyi etməsi xüsusilə əlamətdardır. Biz də bu tədbirin təşkilatçısı olduğumuz üçün böyük fəxarət hissi keçiririk. Mən ilk növbədə görkəmli türkoloq alimin qızını - professoru salamlayıram, onun qarşısında baş əyirəm və Validi ocağının ənənələrini davam etdirdiyinə görə ona təşəkkürümüzü bildirirəm. Belə bir tədbirin bizim kitabxanada keçirilməsinə şərait yaratdıqlarına görə Azər- baycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm naziri cənab Əbülfəs Qarayevə, TÜRKSOY təşkilatına və onun rəhbəri Dusen bəy Kaseinova və türkdilli ölkələrin təmsilçilərinə minnətdarlığımı bildirirəm. Türkiyədən, Qazaxstandan, Baş- qırdstandan, bizə qonaq gələn türkoloq-alimlərə “xoş gəlmi- siniz” deyirəm.
Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|