Microsoft Word Zakir Bayramli 2017 new editted22222. docx
Yüklə 25,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A.Bakıxanov «Gülüstani-İrəm» əsərində Quba əyalətində 5 kənddən başqa digərlərinin tatdilli olduğunu təsdiq edir.
- Şabran rayonunda 15 kəndin, Siyəzən rayonunda 5 kəndin və Quba rayonunda 47 kəndin əhalisi özünü tatlara mənsub edib. Tatlar haqqında Orxon
- Tarixçilər belə hesab edirdilər ki, tatların Şimalı Azərbaycan ərazisində kütləvi məskunlaşması V-VI əsrlər- də baş vermişdir.
~ 83 ~ 1883-cü ildə Tiflisdə çap edilən “Zaqafqaziya əhalisi haqqında statistik məlumatlar” kitabında qeyd edilib ki, tatlar Bakı mahalı əhalisinin 49%-ni, Quba mahalı əhalisnin isə 24%-ni təşkil edir. A.Bakıxanov «Gülüstani-İrəm» əsərində
2005-ci ildə ABŞ etnoliqvistləri tərəfindən aparılan araşdırmalara görə hazırda Şabran rayonunda 15 kəndin,
Tarixi və etnolinqvistik qaynaqlara əsaslanaraq birmənalı şəkildə söyləmək olar ki, “gəlmə”, “yad” manasını daşıyan “tat” sözü ilə yerli türkdilli əhali mənşəyi əsasən İran ərazisindən olan fars dilli əhalini adlandırırdı.
özlərinə dayaq yaratmaq məqsədini daşıyırdı. Maraqlıdır ki, hazırda tatlar İran ərazisində də etnik qrup kimi mövcuddur. Tarixçi Nuridə xanım Quliyevanın araşdırmalarına görə indi İran ərazisində 300 minə yaxın tat yaşayır. Onlar əsasən İranın şimal-qərb hissəsində məskunlaşıblar. Son illərdə etnoqenez, əhalinin köç etməsi, xalqların yaranması və bunlara əsaslanaraq tarixi köklərin izlənilməsi kimi məsələlərin araşdırılmasına Genetika elminin inkişafı
~ 84 ~ xeyli tövhələr vermişdir. Bu sahədə DNK-Geneologiya adla- nan yeni elm sahəsi yaranmışdır. Müxtəlif xalqların nümayən- dələrindən götürülən DNK (canlılarda genetik proqramı qoruyan, nəsildən-nəslə ötürən və həyata keçirən makro- molekul) nümunələri analiz edilərək (Y-xromosomlarının mutasiyası əsasında) dünya genetic bankı tərtib edilmişdir. Bunun əsasında insan nəslinin yaranma tarixini və dünyada yayılma prosesini izləmək olur. DNK-Geneologiya elminin əsasını qoyan alimlərdən olan A.Klyosov (А.Клесов - Rusiya və ABŞ bioximiki) fundamen- tal araşdırmalar sayəsində müəyyən etmişdir ki, ilk insanlar (Adəm övladı – red.) təxminən 70 min əvvəl Şərqi Afrika ərazisində yaranmışlar. 50 min əvvəl bu nəsildən bir hissəsi Mesopotamiya (İraq və Suriya ərazisinin şimal-şərqi) ərazisinə, burdan isə Qafqaza – Azərbaycanın qərb hissəsinə köç etmişdir. Təxmi- nən 40 min il əvvəl Azərbaycan ərazisindən dünyanın digər müxtəlif yerlərinə insanların köçü baş vermişdir. Maraqlıdır ki, əhalinin dünyaya şaxələnməsi məhz bu ərazilərdən baş vermişdir. DNK-Geneologiya bütün dünya xalqlarını 20 qaploqrupa bölmüşdür. Azərbaycan əhalisi arasında geneologiyanı müəy- yən etmək məqsədi ilə DNK analizlər çox az aparılmışdır. Lakin aparılmış bu araşdırmalara görə Azərbaycan əhalisinin 57%-i J1 və J2 qaploqrupuna aiddir (Yaxın Şərq qaploqrupu). Bu mövzu tatlar və Dağbilici mövzusundan uzaq olsa da tarixi kökləri müəyyən etməyə kömək edir. Maraqlıdır ki, Azərbaycan əhalisinin əsas hissəsini təşkil edən J1 və J2 qaploqrupları İran əhalisinin də 51%-ni təşkil edir. İran Azərbaycanlıları arasında isə bu qrup təxminən 30% təşkil edir. Bu ona işarə edir ki, tarixi keçmişdə bu coğrafi ərazinin demoqrafik formalaşma prosesi eyni xətt üzrə baş verib və bir-biri ilə sıx əlaqəli olaraq bir kökdən qaynaqlanıb. ~ 85 ~
Dağbilici kəndindəki qəbiristanlıqda qədim məzar daşları Yaşlı insanların söylədiyinə əsasən Dağbilici kəndində 72 övliya yaşayıb və onlardan bəzilərinin qəbirləri indinin özündə də ziyarət edilir. Kənddə XVII-XX əsrin əvvələrində yaşamış bir çox mötəbər insanların adları indi də yaddaşlar- dadır. Bunlardan Molla Cami, Molla Tacəddin, Sofi Gülbala, Hacı Əbdül, Hacı Burcü kimi mudrik insanların adlarını çəkmək olar. Şabran tərəfdən kəndin girişində Çaruhun (tat dilində “dörd yol ayırıcı”) adlanan məşhur ziyarətgah var. Çox əski zamanlarda yaşamış bu övliyanın əsil adı xatırlanmır. Vəsiyətinə görə onu bu dörd yol ayırıcında məzara basdırıblar. Bu yerdən 4 istiqamətə yol ayrılır – Şabran, Dağbilici, Düzbilici və Qələgah kəndlərinə. Şahidi olmuş yaşlı insanların söylədiyinə görə Çaruhundan üzü Şabrana tərəf təxminən yüz metr gəldikdə yolun sağ tərəfində yerləşən geniş açıq talada 1960-cı illərdə üzümlük salmaq üçün şum zamanı torpağın altından xeyli insan sümükləri üzə çıxmışdır. Güman edilir ki, bu döyüş vaxtı həlak olmuş döyüşçülərin kütləvi məzarlığıdır.
~ 86 ~ Kəndin girişində yolun sol tərəfində “Yeddi qardaş” adlanan pir yerləşir. Əvvəllər kəndin əsas yaşayış evləri güney tərəfdə yerləşib. Kəndin yolu isə indikindən fərqli olaraq şimal tərəfdən dərənin üstü ilə uzanaraq kəndin üst hissəsinə çıxıb. Keçən əsrin ortalarında kəndin ərazisində yerləşən orta məktəb ərazisində tikinti işləri aparılarkən həmin yerin altında da qədim məzarlıq aşkar edilmişdir. Burada cəsədlərin üzü şimala doğru basdırılması böyük maraq doğurmuşdur. Bu fakt söylə- məyə əsas verir ki, bu kəndin yaşayış tarixi hələ islamiyyətdən əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. Kəndin ərazisində bir neçə bulaq var. Bunlardan Xurmi bulağın kəndın aşağı hissəsində, Şüşyin və Səro bulaqları ortasında, Qavalıq və Küdürnü bulaqları isə kəndin üst hissə- sində yerləşir. Bunlardan əhali içində ən məşhur olan Xurmi bulağıdır. Qədim tarixi olan bu bulaq kəndin şimal-şərq hisssə- sində yerləşən dərədədir. “Xur” sözü qədim pəhləvi dilindən tərcümədə “od”, “alov”, “alqırmızı” deməkdir. İslamdan əvvəlki dövrlərdə bu yerlərin əhalisinin inanc dini zərdüştülük dini olub. Zərdüştülük dinində isə od, alov əsas inanc obyekti olduğu üçün bir çox əhəmiyyət kəsb edən yerlərin adına bu sözün əlavə edilməsi geniş adət halını almışdır. Şabranın tanınmış ziyalılarından olmuş tarixçi Nurbala Quliyev müəllifi olduğu “Bura Gülüstani-İrəm torpağıdır” tarixi oçerkində tarixi mənbələrə əsaslanaraq qeyd edib ki, Dağbilicinin yaxınlığında yerləşən indiki Qələgah kəndinin ərazisində erkən orta əsr dövrlərində Xursan adlı şəhər yerləşibmiş. Kənd adının Qələgah adlandırılması da kəndin ərazisində qədim şəhər (qala) xarabalıqlarının olması ilə bağlıdır. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında qeyd edilib ki, Xursanşahlıq erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda kiçik feodal hakimliyi olmaqla Dərbəndlə Şirvan arasında idi və mərkəzi Xursan qalası olmuşdur. Tədqiqatçıların fikrincə, “xursan” sözünün etimologiyası Xurs tayfasının adı ilə bağlıdır. Yüklə 25,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|