Microsoft Word Zakir Bayramli 2017 new editted22222. docx
Yüklə 25,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tatların antropoloji xüsusiyyətləri, maddi və mənəvi həyatı haqqında adını yuxarıda qeyd etdiyimiz dəyərli
~ 87 ~ Həmyerlimiz, tarixçi Nurbala Quliyev qeyd edib ki, Xursan şəhərinin içməli suya olan tələbatı Xurmi bulağından ödənilirmiş və buradan şəhərə su xətti çəkilibmiş. Xurmi bulağının adı da Xursan şəhərinin adı ilə bağlı olmuşdur. İstənilən yaşayış məskəninin tarixi kökləri öyrənilərkən bu yerin qədim məzarlıqları əsas tədqiqat obyektinə çevrilir. Dağbilici kəndində hazırda iki məzarlıq mövcuddur. Daha erkən dövrlərə aid ediləni kəndin güney tərəfində yerləşən Məzarlar deyilən yerdir. Burada yaşı tədqiq olunmayan iri sandıq qəbirləri mövcuddur. İkinci məzarlığ kəndin üst hissəsində, qərb tərəfdə palıd və fıstıq meşəsinin içərisində yerləşir. Buranı Pirəmbəl qəbirsanlığı adlandırıblar. Bu adı məzarlıqda olan qədim Pir Əmbəlın adı ilə əlaqələndirirlər. Yaşlı insanların söylədiklərinə görə keçən əsrin otuzuncu illərində yer alan repressiya illərində dinə qarşı olan siyasətin nəticəsi kimi bu yerlərdə olan bir çox ziyarətgahlar və övliya məzarları darmadağın edilmiş, qalın meşə massivinin bir çox ağacları isə kəsilmişdir.
qeyd edib ki, tatlar antropoloji tipinə görə Yaxın Şərqin zənci olmayan ərəblərin qrupuna aiddirlər. Rəngləri əksərən qarabuğdayı, gözlərinin rəngi qonurdur. Kəllə-sümük qurulu- şunda xarakterik xüsusiyyətlər müşahidə olunmamışdır. Məskunlaşdıqları Azərbaycanın şimal hissəsindəki dağ şəraiti- nin təsiri nəticəsində tək-tək ağbəniz və açıq rəngli, açıq mavi gözlü insanlar formalaşmışdır. Təndürüst və mütənasib bədən quruluşuna malikdirlər, düz qamətlidirlər. Başlarını dik tuturlar, üzə düz baxırlar, ba- xışlarını gizlətməz, yayındırmazlar. Tat kəndlərində yaşayanlar arasında, demək olar ki, kök, pöstərək insanlara çox nadir ~ 88 ~ hallarda rast gəlmək olar. Bu da dinamik hərəki həyat tərzin- dən irəli gəlir. Əsl zəhmətkeşdirlər. Yaşayış tərzləri hər mənada təbii və saf olduğundan, xaraktercə də saf və səmimi- dirlər, onların arasında xəbis insanlara rast gəlmək olmaz! Yaşayış evləri, əsasən çiy kərpicdən və ya daşdan tikilib. Divarların möhkəmliyinin və davamlılığının təmin olunması üçün bir və ya iki yerdən ağac kətillə kəmərbənd edilirdi. Başqa sözlə, kəmərlə bərkidilərdi, bağlanardı, ağac kəmərlə dövrələnərdi. Divarlar isə kifayət qədər enli hörülürdü. Belə ki, bu divarlarda damın tavanının pərdilərindən (tirlərindən) azca aşağı tərəfdə müxtəlif məişət əşyaları qoymaq üçün dörd divar boyu rəflər, qab-qacaq və qazanlar üçün taxçalar və yük yığmaq üçün geniş və dərin camaxodunlar (camaxdan) qoyu- lurdu. Otağın içində orta pərdilərin birinin orta hissəsinə və ya iki qonşu pərdiyə iki halqa dəmir vurardılar. Bu halqalardan dörd iplə lolu (ləli, nənni, beşik) asardılar. Hərəkət amplitudu böyük olan belə lolunun bir küncünə uzun ip bağlamaqla otağın hansı tərəfindən istəsən onu yırğalamaq mümkün olardı. Lazım olmayanda onu tavana tərəf yuxarı qaldırıb bərkitmək çox asan olurdu. Divarlar adətən içəridən, çox nadir hallarda isə həm də çöldən samanla qatıl- mış palçıqla suvanardı. Tikintidə həmin köhnə qaydalar Dağbilici kəndində bu günə kimi bəzi tikililərdə hələ də saxlanılıb. Evlərin otaqlarında döşəmə torpaqdandır və xüsusi gil məhlulu (şirə xaki) ilə mütəmadi şirələnir. Divarlar da bu məhlulla işlənir. Şirə hamar və ağ olur, xüsusi ətri var. Dağbilicidə qədim adətə görə evin otaqlarının və ya tək otağının qarşısında eyvan tikilir. Otağı qızdırmaq üçün otağın bir küncündə bacanın altında buxarı (too) – müasir kaminlərin əcdadı tikilirdi. Tüstü bacası divarın içində olan belə toonun altına odadavamlı xüsusi böyük dairəvi bütöv daş döşənərdi. Yanları isə 20-30 sm hündürlüyündə hörülərdi. Tüstü bacası ~ 89 ~ konusvari olub diametrləri 1 m və 60 sm-ə yaxın olardı. Divarın ocağa baxan «pəncərəsi» isə bu ocaqda sərbəst işlə- mək imkanı verirdi. Belə ocaqda üçayaq (el arasında buna sacayaq da deyirlər) və ya dördayaq üstündə yemək bişirilər və çay qaynadılardı. Tarixi qədim hər bir yurdda olduğu kimi Dağbilici kəndində də camaat əqrəbalara və ya nəsillərə ayrılırlar. Dağbilici camaatını təşkil edən əsas nəsil-əqrabalar bunlardır: Nadirquluc, Şabudili, Salahlı, Mamazarlı, Qilamlı (Gilanlı), Qaflanlı, Sündüklü, Həmzəli. Keçmişdə bu nəsillərin hər biri ayrı bir məhəllədə yaşamışdır. Bu məqalənin müəllifi də ata tərəfdən Nadirquluc, ana tərəfdən isə Şabudili nəsillərin- dəndir. Nadirquluc nəslindən olan babam Rza kişinin söylə- diyinə görə hələ XIX əsrin ikinci yarısında yaşamış babasının adı Məhəmməd olub və bizim ata-baba soyadımız olan Məmmədov soyadı onun adı ilə bağlıdır. Məhəmməd kişinin yeddi oğlu (Nuru, Mustafa, Qərib, Ümid, Gülbala, Kərim, Əzim) və iki qızı (Tövhə və Cəmilə) olub. Bu nəsil kəndin güney tərəfinin orta hissəsində məskunlaşmışdır. Hələ keçən əsrin ilk yarısında Dağ bilicidə ömür sürmüş məşhur dəmirçi İsa kişi və kəramət sahibi olmuş Hacı Əbdül kişinin haqqında danışmağı babam çox sevərdi. Söylədiyinə görə dəmirçi İsa məharətli və ixtiraçı bir insan olub. İkinci dünya savaşının ağır aclıq illərində o, bir çoxlarına əl tutub, yardım edib. Dəmirçi İsa İzmara tərəfdə böyük bir dəyirman düzəltmişdi. Öz həyətində də kiçik əl dəyirmanı vardı. O ağır illərdə ətraf kəndlərin əsas taxılı bu dəyirmanlarda üyüdülürdü. Kəramət sahibi olan Hacı Əbdül kişi isə öz xeyirxah əməl və möcüzələri ilə insanların ümid yeri olub. Müharibə illərində Bilici sovetliyinin kolxoz sədri işləyən Şabudili nəslindən olan Şabanov Qəribxan ferma mallarına qara yara xəstəliyi düşməsindən bərk narahat olmuş və son ümid yeri kimi Çaruhun Baba pirinə gedərək üç çərək buğda nəzir demişdi. Yüklə 25,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|