MiLLİ HÖkuməTİn siyasi, İQTİsadi VƏ MƏDƏNİ reformalarinin yeriNƏ yetiRİLMƏSİNDƏ demokratiK
Yüklə 213,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.achiq.info
13 lövhədir. Həqiqətdə isə siz mömin donunda şeytansınız. Sizin qəlbiniz tam bir gəda qəlbidir, sizin elminiz, mədəniyyət və maarifiniz isə peşəkar fahişəliyin yalnız bir növüdür, çünki siz öz qəlbinizi satırsınız...» 41 .
yayılması üstündədir. Tehranın hakim dairələrini, İranın böyük feodal və torpaq sahiblərini qorxuya salan da burasıdır. Onlar qanun əsasi pərdəsi altında bütün xalqın hüquqlarını məhv etməyə çalışırlar. Dava kəndlinin aldığı torpaq və xalqın aldığı əsil hakimiyyət üstündədir. Söz məşrutənin, demokratik üsulunun İranda icra edilməsi və bizim başladığımız böyük islahat proqramının bütün məmləkət daxilində həyata keçməsi üstündədir. İran və Azərbaycanın demokratik mətbuatı, bir tərəfdən İranın irticai qəzetlərinin yalanlarını ifşa edir, digər tərəfdən isə beynəlxalq irticaya sarsıdıcı zərbələr endirir və düşmənlərin iç üzünü və yeritdikləri qara siyasətlərini ifşa edir, vaxtlı vaxtında kütlələrə açıb göstərirdi. Azərbaycanda nəşr edilən demokratik mətbuatın milli azadlıq hərəkatındakı rolunu qiymətləndirərək «Azərbaycan» məcmuəsi yazır: «1324—1325 ci (1945—1946 cı) illərdə Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində nəşr olunan demokratik mətbuatımız daxili və xarici irtica ilə üz üzə durub ön atəş xəttində dayanmış döyüşçünün vəziyyətini andırır» 42 .
İranın mübariz mətbuatı Azərbaycan xalqının haqlı tələblərini, həyata keçirmiş olduğu bütün siyasi, iqtisadi və mədəni tədbirlərini alqışlayır və ona tərəfdar çıxırdı. Pişəvəri həmin inqilabi mətbuatı qiymətləndirərək demişdir ki, bizim hərəkatımıza Tehranda çıxan azadixah qəzetlər, o cümlədən: «Rəhbər», «Zəfər» və sairləri əvəzsiz olaraq kömək edirlər. Onlar bizim hərəkatımızın ikinci sütunu idilər. ***
Azərbaycan, Kürd və İran xalqlarının Sovet xalqları arasında genişlənməkdə olan iqtisadi mədəni əlaqələr və dostluq münasibətləri bu xalqların iqtisadiyyat və mədəniyyətinin inkişafına ən yaxşı təsir göstərirdi. Ədəbiyyat, incəsənət, maarif və mədəniyyətin irəliləməsinə kömək edən Sovet İttifaqı ilə Mədəni Rabitə Saxlayan İran cəmiyyəti Təbriz şöbəsinin nəşriyyatı bədii, elmi, ictimai və siyasi əhəmiyyətə malik olan bir sıra qiymətli əsərlər nəşr etmişdir. Bunlardan 1944, 1945 və 1946 cı illərdə nəşr edilmiş «Zəfər nəğmələri», Azərbaycan şairi «Heyran xanımın divanı», «Saib Təbrizinin şərh halı», «Mirzəli Möcüzün seçilmiş əsərləri», böyük rusya yazıçısı «Maksim Qorkinin şərh halı» və seçilmiş əsərlərindən ibarət olan kitabça, «Nəğmə», «Usta Zeynal», «Lay lay», şair «Əli Fitrəti» «Elim azaddır», böyük rus təmsilçisi «İ. A. Krilovun qısa şərh halı» və bir neçə mənzum dastanlar kitabçasını və s. göstərmək olar. Mirzə İbrahimovun 1946 cı ildə Təbrizdə «Azərbaycan dili» adlı kitabçasının nəşri Azərbaycan xalqının doğma dilinin tarixən öyrənilməsində böyük bir vasitə olmuşdur. Tarix elmləri namizədi, dossent Şərəflinin «Azərbaycan xalqının moğul istilaçıları əleyhinə mübarizəsi» adlı kitabçası da Azərbaycan xalqının işğalçılara qarşı tarixi mübarizəsi nöqteyi nəzərindən diqqətə layiqdir. Sovet Azərbaycanının tarixi inkişafını özündə əks etdirən Ənvər Məmmədxanlının «25 bahar» adlı kitabçası Sovet İttifaqı ilə mədəni rabitə saxlayan İran cəmiyyəti Təbriz şöbəsinin fəaliyyətinin nəticəsidir. Bu kitabçada müəllif Sovet hakimiyyəti
www.achiq.info
14 dövründə Sovet Azərbaycanı xalqının əldə etmiş olduğu bütün nailiyyətləri bariz qələmlə izah etmişdir. Azərbaycan xalqının məşhur yazıçılarından Firidun İbrahiminin 194b cı ildə «Azərbaycanın qədim. tarixindən» adlı əsərinin nəşri də öz növbəsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Həmin əsərdə Azərbaycan xalqının öz milli istiqlaliyyəti uğrunda yadelli işğalçılara qarşı apardığı qəhrəmanlıq mübarizəsi əks etdirilmişdir. Yazıçı Azərbaycanın qədim tarixini saxtalaşdıranlara dişsındırıcı cavablar vermışdir. Böyük rus xalqının ədəbi və elmi simalarını İran xalqları ilə tanış etməkdə Sovet mədəniyyət evinin nəşriyyatı bir sıra müvəffəqiyyətli işlər görmüşdür. Azərbaycanın demokratik mətbuatının səhifələrində Sovet mədəniyyət evinin fəaliyyəti göstərilmişdır. «Sovet mədəniyyət evi nəşriyyatına nəzər» adlı məqalədə deyilir: «Böyük rus xalqının indiyədək geniş İran xalqları arasında məchul qalan ədəbi, elmi simaları yalnız Sovet mədəniyyət evi vasitəsi ilə xalqımız içərisində təb və nəşr edilmişdir» 43 .
«Şairlər məclisi» özünün nəşr etdiyi mətbuatı ilə Azərbaycan şairlərini geniş xalq kütlələrinə tanıtdırmaqda diqqətə layiq işlər görmüşdür. «Vətən yolunda» qəzeti Azərbaycan xalqının ədəbi dilinin inkişafında və təkmilləşməsində də olduqca böyük rol oynamışdır. Qəzetin səhifələrində Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Mirzə İbrahimov, Rəsul Riza, Osman Sarıvəlli, Q. Musayev, Cəfər Xəndan, İ. Nəzərov, S. Abbasov, Q. Məmmədli və başqa şair və yazıçıların çap edilmiş əsərləri geniş xalq kütlələrini faşizmə qarşı mübarizəyə ruhlandırırdı. Azərbaycanda demokratik mətbuatın, ana dilində qəzet və jurnalların meydana gəlməsində bu qəzetin müsbət təsiri və böyük rolu olmuşdur. «Vətən yolunda» qəzeti yanında təşkil olunmuş «Şairlər məclisi» Azərbaycanın əllidən çox şairini öz ətrafında birləşdirərək onların yaradıcılığına yaxından kömək edirdi. Bu şairlərdən Əli Fitrət, Mir Mehdi Etimad, İbrahim Zakir, Balaş Azəroğlu, Əli Tudə, Hilal Nasiri, Kaşif, Aşıq Hüseyn Cavan, Mir Mehdi Çavuşi, M. Niknam, Hökümə Billuri, Mədinə Gülgün, Məhzun, Murtuza Pir, Fəxrəddin Nuri, M. Dirəfşi və s. göstərmək olar. Bunu cəsarətlə deməliyik ki, milli azadlıq hərəkatımızın nəticəsində bir sıra cavan şairlərimiz həqiqi yaradıcılıqları ilə özlərinə şöhrət qazandırmışlar. «Azəroğlu, Əli Tudə, Mədinə Gülgün, M Dirəfşi və qeyriləri yalnız nehzətimizin şairi hesab oluna bilərlər» 44 . Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatı, bütün sahələrdə olduğu kimi, demokratik ədəbiyyatın inkişafına da böyük təkan verdi. «İndi tam qürurla demək olar ki, İran Azərbaycanında yeni bir ədəbiyyat yaranır. Bu ədəbiyyat ümumən Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində özünə məxsus bir yer tutacaqdır. Milli hökumətini quran Azərbaycan xalqı öz milli ədəbiyyatı ilə də fəxr edə bilər. Çünki bu ədəbiyyat xalqın milli qürurundan ilham alır. Azərbaycanda milli hərəkatın bayraqdarı olan Azərbaycan Demokrat Firqəsinin rəhbərliyi altında ana dilində, elmi, mədəni müəssisələr yarandığı kimi «şairlər və yazıçılar cəmiyyəti» də yaranmışdır» 45 .
Təbrizdəki Sovet mədəniyyət evinin, Sovet İran mədəni rabitə cəmiyyəti Təbriz şöbəsinin və onun nəşr etdiyi «Şəfəq», «Vətən», «Mədəniyyət», «Azərbaycan» jurnallarının, «Vətən
www.achiq.info
15 yolunda» Qızıl Əskər qəzetinin və sairənin müsbət və təsiredici rolu olmuşdur. «Günəş» məcmuəsi Sovet mədəniyyət evinin iki illik fəaliyyətini belə qiymətləndirmişdir: Sovet mədəniyyət evi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin inkişaf və təkamülü barəsində keçmiş şair, yazıçı, ədib və alimlərin həyat və fəaliyyətini və onların tərcümeyi hal və şah əsərlərini təhlil və nəşr etməklə kifayətlənməyib müasir şair və yazıçıların, xalqımızın əzəmət və mədəniyyətini tərənnüm edən seçilmiş əsərlərinin nəşrinə çalışaraq bu iki il müddətində 23 cild kitab, məcmuə çap və nəşr etmişdir 46 .
qiymətləndirərək Azərbaycan xalqının minnətdarlıq və təşəkkürünü bu cümlələrlə belə ifadə etmişdir: «Mədəniyyət evinin xalqımızın tərəqqi və təkamül yolunda etdiyi köməklik çox böyükdür. Biz bu mədəni təşkilatın, onun fazil, dəyərli rəhbər və işçilərinin maarif, mədəniyyət və sənət naminə xalqımıza etdiklərini unutmayacağıq» 47 .
qəzeti yazır: «Xalqımızın az bir zamanda mədəniyyət və maarif sahəsində əldə etdiyi müvəffəqiyyətlərdə bizə dost və qardaş olan həmsayəmiz Sovet İttifaqının böyük köməklikləri olmuşdur» 48 . İmperialistlərin oyuncağına çevrilmiş və iş başına gətirilmiş İranın dövlət başçıları İran xalqları ilə sovet xalqları arasında artmaqda olan dostluğu pozmağa cidd cəhd edirdilər. Lakin Azərbaycan və İran xalqları İran dövlətinin xalqa zidd siyasəti əleyhinə çıxaraq, Sovet İttifaqı və sovet xalqları ilə özlərinin dostluq əlaqələrini möhkəmləndirməyi tələb edirdilər. İran xalqlarının Sovet İttifaqı xalqları ilə dostluq arzularını ifadə edən Pişəvəri demişdir: «Sovet İttifaqı ilə dostluğumuz İran istiqlalının zaminidir. Ona görə də İran və Sovet İttifaqının dostluğu gərək əbədi olsun» 49 . 1945—1946 cı illərdə Azərbaycanda nəşr edilmiş demokratik mətbuat beynəlxalq inqilabi hərəkat tarixində yeni dövr açan Böyük Oktyabr inqilabına, onun rəhbəri olan Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına — Vladimir İliç Leninə ardıcıl məqalələr həsr etmişdir. «Azərbaycan» qəzeti 2 noyabr 1946 cı il tarixli nömrəsini Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 29 cu ildönümünə həsr etmişdir. Həmin qəzetin nömrəsində dünya proletariatının dahi rəhbəri Vladimir İliç Leninin şəkli verilmişdir. Qəzetdə «Oktyabr və İran», «Oktyabr inqilabı dünyaya nə verdi?», «Böyük Oktyabr inqilabı və xalqlar dostluğu», «Oktyabr inqilabının beynəlxalq mahiyyəti» və sair məqalələr və müxtəlif şerlər verilmişdir. «Oktyabr və İran» adlı baş məqalədə deyilir ki, 1917 ci ildə Böyük Oktyabr inqilabının qalib çıxması və çar istibdadının yıxılması və darmadağın edilməsi ilə İran xalqlarının həyatında yeni bir dövr açıldı. Sovet hökuməti, yarandığı gündən bütün məzlum xalqlara, o cümlədən İran milləti ilə dostluq siyasəti yeridib onların qayğıkeş bir qonşusu oldu. Sovet hökuməti çar imperializminin əksinə olaraq İranla bir dost kimi rəftar etməyə başladı. «Qələbə» qəzeti 1946 cı il 23 cü nömrəsini Böyük Oktyabr inqilabının 29 cu ildönümünə həsr etmişdir. Qəzetin başlığında bu şüar verilmişdir: «Zülmün çürümüş, murdar rişəsini dünyanın altıda bir hissəsindən əbədi olaraq üzüb atan qəhrəman rus xalqına eşq olsun!»
www.achiq.info
16 Qəzet yazır ki, yalnız dahi Leninin düzgün rəhbərliyi sayəsində rus xalqı və rus proletariatı həqiqi inqilaba başlayaraq çarizm qalıqlarını rişədən qırıb, azad xalq dövlətini qura bildi. Beləliklə, rus xalqı dünyada ən qabaqcıl bir millət olaraq dünya azadixahlarının dayağıdır 50 .
«Oktyabr inqilabından sonra Şərqdə geniş azadlıq hərəkatı vücuda gəlmiş və əsrlər boyu əsir yaşayan, istiqlal və hakimiyyətləri imperialistlər tərəfindən tapdalanan məzlum Şərq xalqları imperializmin təsəllütünə son qoymağa iqdam etmişlər. Məzlum xalqların bu qurtuluş və nicat hərəkatını müdafiə edən bir qüvvə varsa o da Sovet dövlətidir. Buna görədir ki, Şərq millətləri Sovet hökumətinə və onlara mübarizə yolunu göstərən və Şərqdə azadlıq nuru saçan Oktyabr inqilabına hədsiz sədaqət və səmimiyyət bəsləyirlər. Ona görə Oktyabr inqilabı Şərq xalqları üçün ən böyük və sevimli bir bayramdır» 51 . V. İ. Lenin bütün zəhmətkeş bəşəriyyətin böyük xilaskarı və yer üzündə yeni azad həyatın yaradıcısı olmuşdur. V. İ. Leninin adı qərbdən şərqədək, cənubdan şimaladək yeni dünyanın rəmzi olmuşdur. Azərbaycanda nəşr edilən demokratik mətbuat Lenin ideyaları ilə ruhlanmış və xalqın xoşbəxtlik, səadəti uğrunda bu ideyalardan ilham almışdır. Azərbaycan xalqının böyük Leninə və Sovet dövlətinə olan minnətdarlığı belə ifadə edilmişdir: «Lenin Rusiyada yaranmış bir günəşdir. Lakin onun şüaları bütün dünyanın məzlum və zəhmətkeş xalqlarının ürəklərini xoş duyğularla isindirmişdir. Lenin bəşəriyyətə xeyirxahlıq üçün doğulmuş bir qüdsiyyət idi. İndi bütün azadlıq sevən bəşəriyyət bu qüdsiyyətə səcdə edir» 52 . «Xavər no» qəzeti V. İ. Leninin vəfatının 21 ci ildönümü günü münasibəti ilə «Lenin ölmüşsə də leninizm yaşayır» adlı baş məqaləsində yazır ki, Lenin, Böyük Oktyabr sosialist inqilabı vasitəsi ilə sübut etdi ki, fəlakət, bədbəxtlik, zülm, əsarət və istismarı yalnız birlik və inqilab ilə aradan qaldırmaq olar. Lenin ölmüşsə də ancaq leninizm yaşayır və qalib gəlir. Nə qədər ki, dünya öz məhvəri ətrafında fırlanır, günəş işıq saçır, dörd fəsil bir birini əvəz edir leninizmin işıqlı ulduzu həmişə şəfəq saçacaqdır 53 .
www.achiq.info
17 1. «Kommunist» qəzeti,, no. 7204, fevral 1946 cı il. 2. «Pravda» qəzeti, 27 yanvar 1946 cı il. 3., və 4. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 96, 9 yanvar 1946 cı il. 5. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 225, 14 iyun 1946 cı il. 6. «Demokrat» məcmuəsi, Təbriz,. no. 1, sentyabr 1946 cı il. 7. «Azad Millət» qəzeti, no. 65, 19 iyul 1946 cı il. 8. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 47 (336), 28 oktyabr 1946 cı il. 9. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 104, 18 yanvar 1946 cı il. 10. «Vətən Yolunda» günaşırı çıxan Qəzəl Əsgər qəzeti, no. (359), 11 yanvar 1946 cı il. 11. «Urmiyyə» qəzeti, no. 1, 23 yanvar 1946 cı il. 12. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no 99, 13 yanvar 1946 cı il. 13. Yenə orada, no. 250, 15 iyun 1946 cı il. 14. «Azərbaycan» jurnalı, no. 9 (14), sentyabr 1946 cə il. 15. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no 250, 15 iyun 1946 cı il. 16. «Demokrat» məcmuəsi, Təbriz,. no. 1, sentyabr 1946 cı il. 17. «Yeni Şərq» qəzeti, Təbriz, no. 142, uçüncü il, no. 7, sentyabr 1946 cı il. 18. «İzvestiya» qəzeti, 21 mart 1946 cı il. 19. «Şəhrivərin on ikisi», Təbriz, 1946 cı il. 20. «Qələbə» qəzeti, Təbriz, no. 25, 7 noyabr 1946 cı il. 21. . «Şahbaz» qəzeti, Təbriz, 17 yanvar 1946 cı il. 22. «Urmiyyə» qəzeti, no. 20, 16 aprel 1946 cı il. 23. «Şəhrivərin on ikisi», Təbriz, 1946 cı il. 24. Seyid Cəfər Pişəvəri. «21 Azər», 1961 ci il. 25. «Zəfər» qəzeti, no. 282, Tehran, 17 iyun 1946 ci il. 26. «Nameyi Mərdom», no. 691, Tehran, 12 aprel 1946 cı il. 27. «The Midle east» jurnalı, no. 1, 1956, Washington p. p. 18, 19 28. Əbülhəsən Əmidi Nuri. «Azərbaycane Demokrat», Tehran 1946 cı il. 29. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 141, 5 mart 1946 cı il. 30. Yenə orada, no. 2 (291), 6 sentyabr 1946 cı il. 31. Seyid Cəfər Pişəvəri. «21 Azər», 1961 ci il. 32. «Azad Millət», Azərbaycan milli məclisinin orqanı, no. 6 (191), 4 aprel 1946 cı il. 33. V. İ. Lenin, Əsərləri, 18 ci cild. 34. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 212, 30 may 1946 cı il. 35. «Zəfər» qəzeti, no. 274, Tehran, 7 iyun 1946 ci il. 36., 37., və 38. «Xosro Ruzbeh hərbi məhkəmədə». 1963, azərbaycan ruznaməsinin nəşriyyatı 39., 40. Seyid Cəfər Pişəvəri, «21 Azər», Azərbaycan ruznaməsinin nəşriyyatı, 1961 ci il. 41. V. İ. Lenin, Əsərləri, 13 cü cild. 42. «Azərbaycan» məcmuəsi, Azərbaycan ruznaməsinin nəşriyyatı, no. 1, 1962 ci il. 43. «Azərbaycan» qəzeti, ikinci dövrə. no. 275, 15 avqust 1946 cı il. 44. «Şəhrivərin on ikisi», Təbriz, 1946 cı il. 45. «Şairlər Məclisi». Təbriz, oktyabr, noyabr 1945 ci il.(şairlər məclisinin nəşriyyatı) 46. «Günəş» məcmuəsi, no. 1, Təbriz, sentyabr 1946. Azərbaycan şair və yazıçılar cəmiyyətinin nəşriyyatı. 47. «Azərbaycan» qəzeti. no. 269, 8 avqust 1946 cı il. 48. «Qələbə» qəzeti. no. 27, Tebriz, 14 noyabr 1946 cı il. 49. Seyid Cəfər Pişəvəri, «21 Azər», 1961 ci il. 50. «Qələbə» qəzeti. no. 23, Tebriz, 29 oktyabr 1946 cı il. 51. «Azərbaycan» qəzeti. no. 51 (340), 2 noyabr 1946 cı il. 52. «Vətən Yolunda» qəzeti, no. 9 (363), 21 yanvar 1946 cı il. 53. «Xavəre No» qəzeti, no. 33, Təbriz, 22 yanvar 1945 ci il. Yüklə 213,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|