Milliy tadqiqot universiteti

Ko’rsatkich	Shartli belgi	Haqiqatda
O’zgarishi
	o’tgan yil	hisobot yili
1	Sof foyda	mln so’m	32,1	112,6	+80,5
2	Mahsulot sotishdan sof tushum	-	4547,8	6548,9	+2001,1
3	Balans aktivlarining o‘rtacha qiymati	-	7744,5	10543,7	+2799,2
4	Balans aktivlarining aylanuvchanlik koeffitsiyenti	koeffitsiyent	0,587	0,621	+0,034
5	Sotish hajmi rentabelligi (1 so‘mlik sotilgan mahsulotdan foyda)	tiyin	0,705	1,719	+1,014
6	Korxona aktivlari rentabelligi (satr 4 x satr 5)	%	0,414	1,067	+0,653

ISHLAB CHIQARISH RENTABELLIGI TAHLILI
Ishlab chiqarish rentabelligi sof foydaning ishlab chiqarish fondlari o‘rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanib, uning tarkibiga asosiy ishlab chiqarish fondlari va moddiy aylanma mablag‘lar kiritiladi.
Ishlab chiqarish rentabelligi ko‘rsatkichi olingan sof foydani ishlab chiqarish fondlari miqdori bilan bog‘lagan holda joylashtirilgan mablag‘larning iqtisodiy unumini tavsiflaydi.
Sof foyda 2-shakl moliyaviy hisobot ma’lumotlari bo‘yicha olinadi, ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha qiymati esa 3-shakl buxgalteriya balansi ma’lumotlari bo‘yicha hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi.
Ishlab chiqarish (ishlab chiqarish fondlari) rentabelligining umumiy darajasi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

Bu yerda,
SF – korxonaning sof foydasi;
Af – asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha qiymati;
Mo – moddiy aylanma mablag‘larning o‘rtacha qoldig‘i.
Omilli tahlil metodologiyasi ko‘rsatkichning boshlang‘ich formulasini ishlab chiqarish intensifikatsiyasi va rentabellik darajasini ifodalovchi xo‘jalik faoliyati samaradorligini oshirishning barcha sifat tavsiflari bo‘yicha ajratishni nazarda tutadi (qarang. Selezneva N.N., Ionova A.F., Finansoviy analiz – Yuniti, M. 2003).
Ishlab chiqarish (ishlab chiqarish fondlari) rentabelligining omilli modelini quyidagi ko‘rinishda tasvirlash mumkin:

Bu yerda,
– tilgan mahsulotning bir so‘mi uchun foyda (mahsulot rentabelligi);
– mahsulot fond sig‘imi;
– aylanma mablag‘larni mustahkamlash koeffitsiyenti.
Shunday qilib, analitik hisoblar amaliyotida rentabellik darajasi omillari sifatida sotilgan mahsulotlarning bir so‘miga mahsulot (foyda) rentabelligi, mahsulot fond sig‘imi va moddiy aylanma mablag‘larni mustahkamlash koeffitsiyenti namoyon bo‘ladi.

Shunday ko‘rinishda keltirilgan ishlab chiqarish rentabelligi ko‘rsatkichi iqtisodiy omillar bo‘yicha rentabellikni yanada chuqurroq tahlil qilishga imkon beradi. Xususan, o‘zgartirilgan formuladan ishlab chiqarish rentabelligi sotilgan mahsulotlar rentabelligiga to‘g‘ri proporsional ekanligi, mahsulotlar fond sig‘imi va moddiy aylanma mablag‘- larni mustahkamlash darajasiga teskari proporsional ekanligi kelib chiqadi.