Mineral güBRƏLƏRİn təSNİfati

Ammofos və ammonium fosfatlar istehsalının

fiziki-kimyəvi xassələri
Ammonium fosfatlar istehsalında xammal kimi ammonyak və ortofosfat turşusundan (ekstraksiya və termiki) istifadə olunur. Fosfat turşusunun neytrallaşması böyük miqdarda istiliyin ayrılması ilə müşayət olunur:

H₃PO₄(m) + NH₃(q)=NH₄H₂PO₄(b)+147kC

H₃PO₄(m) + 2 NH₃(q) =(NH₄)₂HPO₄(b) +215 kC

Şək. 30 . NH3–ın təzyiqinin ammonium fosfatların doymuş sulu məhlulları üzərində NH3:H3PO4 molyar nisbətindən asılılığı

Şək. 31 . 65-75^0C-də doymuş sulu məhlullarının pH-nın NH3:H3PO4 molyar nisbətindən asılılığı

Şəkil 30 -dan göründüyü kimi bərk fazaya daha çox monoammoniumfosfatın ayrılması prosesin AB şüası üzrə həyata keçirilməsi zamanı əldə olunur. Tərkibində 40% H₃PO₄ (25% P₂O₅) olan ekstraksiya fosfat turşusunun neytrallaşması zamanı hətta 25⁰C-də belə kristalların çıxımı yüksək deyil (sistemin C nöqtəsində). Qatılaşdırılmış fosfat turşusunun (75% H₃PO₄ və ya 54% P₂O₅) neytrallaşması zamanı sistemin tərkibi D nöqtəsinə müvafiq olur və əmələ gələn bərk fazanın miqdarı kütlənin 75⁰C-dən yuxarı temperaturunda belə yüksək olur. Bu reaksiyanın istiliyi, suyun müəyyən hissəsinin buxarlanması hesabına baş verir.

Ammofos istehsalında qarışıqlarla çirklənmiş ekstraksiya fosfat turşusu istifadə edildiyindən pH≥3 olduğu zaman onun ammonyakla neytrallaşması prosesində RPO₄· 2H₂O tipli dəmir və alüminiumun ortofosfatları – NH₄ (Fe, Al) (HPO₄)· 0,5H₂O və başqaları, dikalsiumfosfat –CaHPO₄·2H₂O, gips, flüorlü – silisiumlu duzlar, maqneziumammoniumfosfat –NH₄MgPO₄· H₂O ayrılır, maye fazada ammonium sulfat əmələ gəlir.

Fosfat turşusunun ammonyaklaşdırılması zamanı tərkibində ammonium fosfatların kristalları, sərbəst fosfat turşusu, su və çökən qarışıqlar olan turş suspenziya əmələ gəlir. Suspenziyanın miqdarı və komponentlərin tərkibi ammonyak udulduqca və temperatur yüksəldikcə fasiləsiz olaraq dəyişir. Eyni zamanda onun xassələri - pH-, bərk fazanın həll olması, özlülüyü (axıcılığı) və s. dəyişir.

Ammonyakın doymuş sulu məhlul üzrə təzyiqi NH₃:H₃PO₄ molyar nisbətindən asılıdır (şəkil 68). pH hidrogen göstəricisi də ondan asılıdır. Hansı ki, ona uyğun olaraq prosesin tənzimlənməsi aparılır (şəkil 31). 25⁰C-də NH₃:H₃PO₄ molyar nisbəti 1,4,5-ə yaxın olduğu zaman doymuş məhlullar maksimum sıxlıq və özlülüyə malik olurlar.

Suspenziyanın tərkibinin dəyişməsi onların maye faza-larının qaynama temperaturarına çox güclü təsir göstərir. Bu qatılığın və susuzlaşdırmanın optimal rejiminin seçilməsi zamanı nəzərə alınmalıdır.