Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

NaNO
3
-Mg(NO
3
)
2
-H
2
O SİSTEMİNİN 20 
0
C TEMPERATURDA HƏLLOLMA İZOTERMİNİN 
FİZİKİ SABİTLƏRİNİN TƏYİNİ 
 
Əkbərova R.B. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
E-mail: 
[e-mail]
 
 
Məruzədə NaNO
3
-Mg(NO
3
)
2
-H
2
O üçlü sisteminin 20 
0
C temperaturda həllolma izoterminin fiziki 
sabitlərinin tədqiqi nəticəsində əldə edilmiş məlumatlar haqqında məlumat verilir.
Tədqiq edilən NaNO
3
–Mg(NO
3
)
2
–H
2
O sistemi Na, Mg//Cl, NO
3
+ H
2
O qarşılıqlı sistemin bir tərəfini 
əhatə edir. Bu tərəf müəyyən temperatur intervalında öyrənilmişdir. Bizim məqsədimiz həmin sistemin 

---

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
32 
doymuş məhlulunun həllolma izotermini öyrənməklə bərabər, fiziki sabitlərini təyin edib dördbucaqlı sistemi 
daha dəqiq təyin etməkdən ibarət olmuşdur. 
Aparılan təcrübələrin nəticələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəldən göründüyü kimi, sistemdə NaNO
3
-ün miqdarı artdıqca Mg(NO
3
)
2 
–ün miqdarı maye fazada 
azalır. Alınan qiymətlərə görə NaNO
3
–Mg(NO
3
)
2
–H
2
O
 
üçlü sisteminin doymuş məhlulunun həllolma 
izotermi qurulmuşdur (şəkil 1).
Həllolma izotermindən göründüyü kimi, evtonik nöqtədə NaNO
3
-ün miqdarı 11.36%, Mg(NO
3
)
2 
-ün 
miqdarı isə 38.95 % təyin edilmişdir.
Bir çox tədqiqatçıların aşağı temperaturlarda apardıqları nəticələrlə, 20 
0
C-də apardığımız tədqiqatların 
nəticələrini müqayisə etdikdə aydın olur ki, temperaturun yüksəlməsi nəticəsində NaNO
3
-ün miqdarı 1.6 
dəfə artdıqda Mg(NO
3
)
2 
-ün miqdarı yalnız 1.74 % artır. Həllolma izetermi iki əyridən ibarətdir. Birinci əyri 
Mg(NO
3
)

6H
2
O-nun, ikinci əyri isə NaNO
3
-ün kristallaşma sahəsinə aiddir.
Tədqiq edilən izoterm əyrisində 20 
0
C temperaturda əsas kristallaşma sahəsi NaNO
3
-ə aiddir. 
Mg(NO
3
)
2
isə kiçik kristallaşma sahəsinə məxsusdur. 
NaNO
3
–Mg(NO
3
)
2
–6H
2
O sisteminin 20
0
C temperaturda maye fazasının tərkibi 
№ 
Maye fazanın tərkibi, % 
Bərk faza 
NaNO
3
Mg(NO
3
)
2
H
2
O 
1 
0 
42.90 
57.10 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O 
2 
1.62 
41.50 
56.88 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O
3 
3.80 
40.01 
56.19 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O
4 
6.10 
39.02 
54.88 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O
5 
9.60 
39.68 
50.72 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O
6 
10.15 
39.90 
50.63 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O
7 
11.02 
39.00 
49.98 
Mg(NO
3
)
2

6H
2
O+NaNO
3
8 
11.36 
38.95 
49.69 
NaNO
3
9 
12.02 
34.80 
53.18 
NaNO
3
10 
13.08 
31.53 
55.39 
NaNO
3
11 
14.01 
30.10 
55.89 
NaNO
3
12 
16.20 
26.02 
58.78 
NaNO
3
13 
18.21 
21.50 
61.29 
NaNO
3
14 
21.20 
16.50 
62.30 
NaNO
3
15 
22.30 
13.01 
64.69 
NaNO
3
16 
25.20 
8.20 
67.60 
NaNO
3
17 
28.41 
3.04 
68.55 
NaNO
3
18 
29.90 
1.60 
68.50 
NaNO
3
19 
31.09 
0 
68.91 
NaNO
3
Tarazlıqlarda olan əyrilərdən aydın olur ki, Mg(NO
3
)
2

6H
2
O suda yaxşı həll olduğu üçün onun 
kristallaşma sahəsi getdikcə kiçilir, NaNO
3
-ün kristallaşma sahəsi artır. Aparılan təcrübələr göstərir ki, 20 
0
C 
temperaturda, bərk məhlul və kimyəvi birləşmə əmələ gəlmir. Əyrilərin görüşdüyü yerdə sadə evtonik 
nöqtənin alınması müşahidə edilir.
Tədqiq olunan sistemin həllolma izotermi ilə yanaşı maye fazanın fiziki sabitləri – sıxlığı, özlülüyü və 
süasındırma əmsalı da təyin olunmuş, maye və bərk fazaların tərkibləri müəyyən edilmişdir. 
Maye fazanın fiziki sabitlərinin təyininə diqqət yetirsək görərik ki, Mg(NO
3
)
2
∙
6H
2
O-nun doymuş 
məhlulu üzərinə müəyyən paylarla NaNO
3
əlavə edildikdə xüsusi çəki 1.2807, özlülük 0.9185, şüa sındırma 
əmsalı isə 1.3792 olur. Bu nöqtələrin qiyməti evtonik nöqtəyə uyğun olaraq verilir.
Sistemdə tarazlıq halı yarandıqdan sonra, maye fazadan nümunələr götürülmüş və məhlulun tərkibi 
təyin edilmişir. Təcrübə aparılan temperaturda fiziki sabitləri təyin etmək üçün nümunələr götürülərək 
tərkibləri təyin olunmuşdur. 
Məhlulda NO
3

ionunun təyini FeSO
4
-ün reduksiyasına əsaslanır. Mg
2+
ionu isə trilonometrik üsulla 
təyin edilmişdir. Bu məqsədlə adətən komplekson-III adlanan trilon-B-dən istifadə edilmişdir. Komplekson-
III bir çox kationla davamlı, sulu məhlulda az dissosiasiya edən daxili kompleks duz əmələ gətirir. 

---