MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 82 Abovyanın yerinə gəlmiş yeni nəzarətçi Mirzə Şəfi haqqında belə deyirdi: “Tatar dili sahəsindəki müvəffəqiyyət lap yaxşıdır; 2-ci və 3-cü sinif şagirdləri tatar dilində tamam qayda ilə oxuyur və yazırlar; bu şagirdlər arasında öz fikrini hətta şərh etməyi bacaranlar da vardır”. Həmin məktəbdən başqa, Mirzə Şəfi qapalı xüsusi orta məktəblərdə də dərs deyir və gözəl müvəffəqiyyətlər qazanırdı. Özünü bilikli hesab edən bir çox adamlar öz birinciliyini Mirzə Şəfiyə güzəştə getməyə məcbur olurdu; belə bir vəziyyət istər-istəməz öz peşə yoldaşları içərisində Mirzə Şəfiyə düşmən yaradırdı. Mirzə Şəfini görməyə gözü olmayanlardan biri, özünü “Bağdad müdriki” adlandırmış Mirzə Yusif Şahnazarov deyilən bir nəfər idi. Mirzə Şəfi həqiqətən istedadlı alim olmuşdur. Onu Mirzə Yusif kimi kütbeyinlərlə heç cür müqayisə etmək olmazdı. Bunu Mirzə Şəfi özü də hiss edirdi. O özünün şeirlərindən birində yazır: yox, yox, Mirzə Şəfi belə yaratmır, o belə yaratmır. O, qəlbində isti çeşmə, döşündə çiçəklənən bağ bəsləyir; onda ulduzlar səyrişir, ətrafa ətir saçır. Mirə Şəfi öz vaxtını sadə camaat arasında keçirməyi sevirdi; lakin bunu o, camaata bənzəmək üçün deyil, özünün dediyi kimi, “varlığın sirrini stəkanda tapmaq”dan ötrü edirdi. Mirzə Şəfi öz şagirdlərinə yanaşmağı bacaran gözəl pedaqoq olmuşdur. O, olduqca qəşəng xətlə yazırdı. Bununla yanaşı Mirzə Şəfi öz yazısına rəngarənglik verir, hərfləri mətnin məzmununa Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 83 uyğunlaşdırırdı. Adi şeylər haqqında yazmaq lazım gəldikdə, Mirzə Şəfi bunu sadə geyimə salır, qəşəng şeyləri bayramsayağı ifadə edir, qadınlara aid olan məktubu isə xüsusi incə xətlə yazırdı. M.F.Axundov Mirzə Şəfiyə yüksək qiymət vermişdir. O, Mirzə Şəfini böyük müdrik adlandırmışdır. Mirzə Şəfi Qərbi Avropa ədəbiyyatını Bakıxanovun və Bodenştedtin vasitəsilə oxumuşdur. Mirzə Şəfi rus ədəbiyyatına da yaxşı bələd idi. Mirzə Şəfinin fikirləri ruhaniləri çox narahat edirdi. Odur ki, onlar Mirzə Şəfini taqsırlandırmaq üçün bəhanə axtarırdılar. Ruhanilər Mirzə Şəfiyə böhtan ataraq deyirdilər ki, guya o öz nəğmələri ilə gəncliyi pozur. Ruhanilər belə nəğmə yazmaqdan Mirzə Şəfini uzaqlaşdırmağa çalışır, onu açıqdan-açığa hədələyirdilər. Mirzə Şəfi onlara qarşı olan öz qəzəbini dönmədən, axıradək bildirirdi. Mirzə Şəfi özü ilə ruhani və mollalar arasındakı münasibətə dair deyir: ayı ilə onun təlimçisi necə rəftar edirsə, mənimlə də bu cür rəftar etmək istəyirlər. Ayının təlimçisi onun dişini çıxarır və sonradan onu zəncirləyir. Ruhaniliyin bütün çürüklüyünü və zərərini başa düşən Mirzə Şəfi dinə qarşı şeirlər yazmaqda davam edirdi. O yazırdı: şairin şeirlərindən məscid iyi gəlirsə və o dəhşətlə sızıldayırsa, demək şairin başı boş, bilikləri isə dumanlıdır. Mirzə Şəfi təkcə bu şerində deyil, bir sıra digər şeirlərində də məscidə və ona qulluq göstərənlərə qarşı hücum edirdi. O özünün “Mirzə Şəfi nəğmə deyir” adlı şerində yazır: mənimlə bizim müctəhid arasındakı fərq Nəzakət Əliyeva 84 nədədir? Bizim hər ikimiz xalq qarşısında öyüd- nəsihətlə ağlımızın yükündən azad olmağa çalışırıq: mən nəğmə ilə, o-iyrənc ciyilti ilə; onun ürəyi qalın ət içərisində elə dərin gizlənmişdir ki, heç zaman heç bir şey onun ürəyindən xaricə çıxmır; mən isə öz ürəyimi dilimdə gəzdirirəm. O məni gizlində dili ilə dalamağı sevir, mən isə açıqdan-açığa onu ifşa edirəm; mən onun qəzəbindən qorxmaqdansa, o mənim istehzamdan daha çox qorxur. Mirzə Şəfinin müctəhidə aid olan bu söhbəti göstərir ki, o, ruhanilərin yaltaq, qorxaq, başı boş olduğunu cəsarətlə tənqid etmişdir. Ruhanilərin fitnəsi ilə Mirzə Şəfi Tiflisdən uzaqlaşdırılır; o, Gəncəyə gəlir, yenidən müəllimlik edir, şairlərlə durub oturur və “Vazeh” təxəllüsünü daşıyır. 1850-ci ildə Mirzə Şəfi yenidən Tiflisə qayıdır. O, 1850-ci il yanvarın 1-dən Tiflis gimnaziyasında tatar dili üzrə kiçik müəllim vəzifəsinə təyin edilir. Şairin həyatının bu dövrü onun əsaslı əsəri olan “Müntəxəbat”la əlamətdardır. Bir dərslik olmaq etibarilə bu müntəxəbat gimnaziyada tatar dili üçün hazırlanmışdır. Müasirlərinin rəyinə görə bu kitab gözəl dərslik olmaqla bərabər, qiymətli elmi əsər imiş; bu kitab haqqında aşağıda ətraflı danışacağıq. Mirzə Şəfi 1852-ci il noyabrın 16-da mədə iltihabından vəfat etmişdir. Berje Mirzə Şəfi haqqında yazır: “Mirzə Şəfi öz şəxsi həyatında yüksək əxlaq saflığına və qəlbinin nadir keyfiyyətlərinə görə onu tanıyanların Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 85 məhəbbətini qazanmışdır. Onun qəbri Tiflisdədir və çoxdan alaq basmışdır”. Azərbaycan xalqının istedadlı oğlu, bütün varlığı ilə hər cür istismarçılara, müftəxorlara nifrət etmiş müdrik alim, müəllim, şair, vətəndaş olan Mirzə Şəfi öz həyatını belə başa vurmuşdur. Mirzə Şəfinin nəğmələrində şənlik səslənir, orada adi həyat öz əksini tapırdı. Onun nəğmələri müxtəlif mövzuya: ruhaniliyin riyakar əxlaqına qarşı etiraza, məmurlar dairəsinin əxlaqına rişxənd etməyə, əməyin mədhinə, dostluq, sevgi, beynəlmiləlçilik, doğruçuluq, namusluluq və düşüncəliliyə həsr edilirdi. Rus tərcüməçilərindən biri Mirzə Şəfinin poeziyasına belə qiymət verir: “Mirzə Şəfinin nəğmə və fikirləri özünün şairanə, ruhlandırıcı xüsusiyyəti ilə müvəffəqiyyətə layiq olmuşdur... Onun şerində həyata gümrah və həyəcanlı bir baxış əks olunmuşdur. Lakin buradan o nəticə çıxmır ki, müəllif dövrünün xəstəliklərinə, kölgəli cəhətlərinə qarşı laqeyd olmuşdur; əksinə, o, bu cəhətləri kifayət qədər başa düşür və öz poeziyasında onu tərənnüm edir; buna baxmayaraq onun poeziyasında gümrah və işıqlı bir ahəng hökm sürür”. “Mirzə Şəfinin nəğmələri” adlı kitab Bodenştedti məşhur etmiş və dünyanın demək olar ki, bütün dillərinə tərcümə olunmuşdur; hətta o, qədim yəhudi dilinə də tərcümə edilmişdir. Mirzə Şəfinin yüksək ideyaları ölmədi, bu ideyalar gələcək nəslin inkişafına təsir göstərdi və M.F.Axundov kimi mütəfəkkirlər Mirzə Şəfinin Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|