MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 74 Vazehin şeirləri unuduldu. Sovet dövründə bu sahədə Əli Əjdər Seyidzadə, M.Rəfili, Yenikolopov və başqaları ciddi araşdırmalar apardılar lakin bu axtarışların hamısında F.Bodenştedt plagiator adlandırıldı. Akif Bayramov XX əsrin 70-ci illərində bu məsələni Alman ədəbiyyatşünaslarının tədqiqatlarını əsas götürüb «Y.Mundek Mirzə Şəfi haqqında» məqaləsində izah etmişdir. Məqaləni necə varsa, eləcə də veririk. Y.MUNDEK MİRZƏ ŞƏFİ HAQQINDA Mirzə Şəfi irsi 60-70-ci illərdə alman ədəbiyyatşünaslarının diqqətini ciddi surətdə cəlb etmişdir. 1971-ci ildə Qərbi Almaniyada, Hamburq şəhərində Y.Mundekin «Mirzə Şəfi və Fridrix Bodenşdet Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında» adlı kitabı çapdan çıxmışdır. Müəllif Almaniyada və Sovet İttifaqında Mirzə Şəfi Vazehin həyat və yaradıcılığına aid əsərləri öyrənmiş, sistemləşdirmiş və maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür. Başlıca məsələ bundan ibarətdir ki, müasir alman ədəbiyyatşünasları Mirzə Şəfi Vazehin şəxsiyyətini, onun şairliyini tərəddüdsüz qəbul edirlər. Fridrix Bodenştetin məlum plagiatlığı ilə yanaşı, onun Qərb aləmində Mirzə Şəfini tanıtması xidməti də həmin tədqiqatlarda mühüm yer tutur. Y.Mundek əsərinin «Giriş» hissəsində (səh.5-7) kitabın yazılma səbəblərini izah edir. Müəllif göstərir ki, 1967-ci ildə Tiflisə səyahət ərəfəsində Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 75 F.Bodenştedtin «Şərqdə min bir gün» kitabını ilk dəfə oxumuşdur Tiflisin məftunedici gözəlliyi ilə bərabər F.Bodenştedtin xatırladığı «Gecə şərqiləri» də onun diqqətini cəlb etmişdir. Məhz Tiflisdə Gəncəyə görə bütün Avropa keçən əsrin II yarısından Mirzə Şəfini tanımışdır. Y.Mundek bu qərara gəlir ki, Almaniyaya qayıtdıqda «Mirzə Şəfi nəğmələri»nin müəllifliyini öyrənmək məqsədilə axtarışa başlasın. Bu məqsədlə də alman, rus, Azərbaycan və başqa dillərdəki materialları öyrənir. O Azərbaycan alimlərinə minnətdarlığını bildirir ki, Mirzə Şəfiyə aid ədəbiyyatla onu ətraflı tanış etmişlər. Xüsusilə, Moskvada Lenin adına kitabxana fondunda zəngin mənbələrlə tanış olmuşdur. Təəssüf edir ki, Mirzə Şəfi haqqında Azərbaycan dilində ədəbiyyat yox dərəcəsindədir. Ə.Səidzadənin, M.Rəfilinin, İ.Yenikolopovun kitabları rus dilində çıxmışdır. Y.Mundek bütün ədəbiyyatı nəzərdən keçirib belə bir rəyə gəlir ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı həmin problemi – Mirzə Şəfi Vazehin həyat və yaradıcılığını kifayət qədər tədqiq etməmişdir. O, Ə.Ə.Səidzadənin 1969-cu ildə çıxmış - «Mirzə Şəfi» kitabını bu sahədə istisna edir. Y.Mundek alman müəlliflərindən Karl Zundermeyerin 1930-cu ildə Kildə müdafiə və çap edilmiş «Fridrix Bodenştedt və Mirzə Şəfinin nəğmələri» dissertasiya işinin tamamilə birtərəfli yazıldığını, Almaniya sağ ədəbiyyatşünaslarının əhval- Nəzakət Əliyeva 76 ruhiyyəsini ifadə etdiyini göstərir. Y.Mundekin əsəri aşağıdakı problemləri əhatə edir: I. Mirzə Şəfi alman ədəbiyyatşünaslığında. Burada aşağıdakı məsələlər işıqlandırılır: Almaniyada Mirzə Şəfi ilə ilk tanışlıq, Adolf Berjenin Mirzə Şəfınin həyatı haqqında məqaləsi, H.Burgeşin Mirzə Şəfinin Tiflis şəhərində olmasına dair verdiyi məhdud məlumat. F.Bodenştedtin öz «saxta» məlumatını elan etməsi. Mirzə Şəfi istedadının alman tədqiqində Bodenştedtin əlavə məlumatından sonra keçdiyi yol. «Mirzə Şəfi nəğmələri»ndən nümunələr. II. Mirzə Şəfi irsinə Sovet Azərbaycanında diqqətin artması. III. Mirzə Şəfi haqqında Azərbaycan ədəbiyyat tarixçisi Ə.Ə.Səidzadənin son və geniş tədqiqatı. Ümumən, onun əsərləri haqqında fıkirlər, bu sahədə fikir ayrılıqları. Mirzə Şəfi «Divani-hikmət»in banisi kimi. Mirzə Şəfınin fəlsəfi görüşləri. Məxəzlər: Alman məxəzləri; Azərbaycan və rus mənbələri və ikinci dərəcəli ədəbiyyat Ə.Ə.Səidzadənin tənqidi. A.Berje tərəfindən verilən Mirzə Şəfi şeirlərinin mətnləri. IV. Ümumazərbaycan ədəbiyyatşünaslığında Mirzə Şəfi haqqında tədqiqatın təkamül yolu. Birinci bölmədə deyilir ki, hələ bir əsr bundan Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 77 əvvəl Azərbaycan şairi Mirzə Şəfinin adı bütün Avropada yayılmışdır. Y.Mundek Mirzə Şəfi irsinin öyrənilməsi tarixindən aşağıdakı maraqlı faktları gətirir: Türkoloq German Vamberinin «Türk xalqı, onun etimoloji və etnoqrafik əlaqələri» (Leypsiq, 1885 əsərində Mirzə Şəfi şair kimi xatırladılır. Misirşünas Henrix Burgen 1860-cı ildə Tiflisdə Mirzə Şəfi ilə əlaqədar axtarış aparmış («Pruss səfirliyinin İrandan keçən səyahəti 1860-1861»- Leypsiqdə 1862-ci ildə çıxmışdır), Mirzə Şəfinin qəbrini tapmışdır, Mirzə Şəfinin qəbrini tapmaq, ona abidə qoyulması təklifini irəli sürmək istəmiş, lakin irsindən bir iz tapmamışdır. 1853-cü ildə «Brokqauz-Yefron ensiklopediya- sı»nın onuncu nəşrində Mirzə Şəfi adlı gəncəli türk şairinin «Nəğmələri»nin nəşri qeyd olunur, nəğmələr təriflənir. Orada göstərilir ki, «Nəğmələr»i F.Bodenştedt sərbəst şəkildə almancaya tərcümə etmişdir. Lakin həmin ensiklopediyada Mirzə Şəfinin Qarabağda doğulması və sağ olması haqqında məlumat səhvdir. 1852-ci ildə, yəni ensiklopediyanın onuncu nəşrindən bir il əvvəl Mirzə Şəfi vəfat etmişdi. 1874-cü ildə Bodenştedt «Mirzə Şəfinin irsindən» adlı kitabındakı giriş və əlavədə Mirzə Şəfini «şair və böyük alim» kimi qiymətləndirir. O bildirir ki, kitabdakı bir şeiri «Molla, şərab bitəmizdir...» (bax: «Şərqdə min bir gün», 1-ci cild, səh.60) orijinaldan tərcümədir. Qalanlar özü tərəfindən sərbəst tərtib edilmişdir. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|