MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 66 şərtlə ki, dərslik Xalq Maarif Nazirliyində bəyənilmiş olsun... Borc alınan pul çap olunmuş müntəxəbat satıldıqdan sonra qaytarılmalı idi, həm də tədris dairəsi rəhbərliyinə tapşırılmışdır ki, kitab çapdan çıxdıqdan sonra bütövlükdə mahalın gimnaziyalarında, eləcə də qəza məktəblərində istifadə olunmalıdır. Raportdan aydın olur ki, İv. Qriqoryev dərsliyi əvvəlcə Tiflisdə çap etdirmək istəmiş, lakin «şikəstə», «nəsx», «təliq» xətti ilə yazıldığına görə «Müntəxəbat»ın Tiflis mətbəəsində çox xərc aparacağını nəzərə alan müəllif onu (Ə.Ə.Səidzadə yazır ki, bir iranlı tacirin vasitəçiliyi ilə (mənbə göstərilmir və biz də belə bir mənbəyə rast gəlməmişik - N.Ə.) Təbrizdə çap etdirmək məcburiyyəti qarşısında qalmışdır. Beləliklə, «Azərbaycan ləhcəsində müfəssəl müntəxəbat» «müfəssəl müntəxəbat: iqtibas» adlı iki hissədən ibarət olan «Azərbaycan ləhcəsində tatar (Azərbaycan- N.Ə.) Müntəxəbatı» Təbrizdə çox səliqəsiz və savadsız çap olunmuşdur. Professor Mirzə Kazım bəy və L.Z.Budaqovun rəyinə görə bunun əsas səbəbi İv. Qriqoryevin özünün dərsliyin nəşrində iştirak edə bilməməsi olmuşdur. Ona o zaman icazə verməmişdilər ki, Təbrizə getsin və kitabın nəşrinə rəhbərlik etsin. Buna, yəni kitabın nəşrinə rəhbərlik etmək üçün bir müddət Təbrizdə qalmağa İvan Qriqoryevin pulu yox idi. Məhz buna görə də sahibsiz qalan sifarişin nəşri dörd ilə yaxın (1852-1855) bir müddət də heç bir mətbəə mədəniyyətinə riayət edilməmiş və çox keyfiyyətsiz çap olunmuşdur. Bunu raportun bu aşağıdakı sözləri tamamilə təsdiqləyir və yəqin olur ki, Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 67 Təbrizdə çap olunan «Müntəxəbat...»ın sətirləri, bəzi abzasları baş-ayaq, əyri-üyrü basılmış və çoxlu hərfi səhvə yol verilmişdir. Bunlar təshih edilib qaydaya salındıqdan, bəzi abzaslardakı sözlərin lüğəti verildikdən sonra bu dəfə Tiflis mətbəəsində (bəzi bölmələr- N.Ə.) çap edilmiş və məktəblərdə istifadə olunması münasib sayılmışdır. Bundan başqa İvan Qriqoryev «Rus-tatar lüğəti»ni də hazırlamış, çap etdirmək fikrindədir. Bunun üçün ona yenidən 700 manat borc verilməli və lüğət «Müntəxəbat»a əlavə edilməlidir ki, bəzi ifadələrin mənasını başa düşmək çətinlik törətməsin. Həmin dərsliyi İvan Qriqoryev Qafqaz Tədris Dairəsi məktəblərində hər nüsxəsini 60 qəpiyə satmağı öhdəsinə götürmüşdür. Lakin indi «Müntəxəbat»a lüğət əlavə edildiyi üçün onun hər bir nüsxəsinin qiyməti 80 qəpiyə qaldırılmışdır. Məmnuniyyətlə nəzərinizə çatdırıram ki, «Tatarskaya xrestomatiya aderbeydjanskoqo nareçiya»nın bir nüsxəsini Sizə göndərməyi özümə şərəf bilir və xahiş edirəm bu barədə öz fikrinizi Xalq Maarif Nazirinə bildirəsiniz və «Müntəxəbat»ın baxılmasına sərəncam verəsiniz. Bir də onu bildirməyi özümə şərəf sayıram ki, hal-hazırda tatar dilini öyrənməkdə İv. Qriqoryevin kitabına («Kniqa dlya çteniya İv. Qriqoryeva» -səh. 757) oxşar-bənzər başqa bir vəsaitin yoxluğu, məni məcbur etmişdir ki, Qafqaz Təhsil Dairəsinin tatar dili keçilən məktəblərində onun «Kniqa dlya çteniya» sından (Bu raportda «Tatarskaya xrestomatiya aderbeydjanskoqo nareçiya», həm də «Kniqa dlya çteniya» kimi yazılmışdır- N.Ə.) istifadə Nəzakət Əliyeva 68 olunmasını təklif edim. «Bununla əlaqədar olaraq demək lazımdır ki, o zaman Azərbaycan dilinin tədrisinə, ədəbiyyatının öyrədilməsinə («Kniqa dlya çteniya»nın adından da məlum olur ki, buraya toplanan materiallar,bədii əsərlər olmuş və əgər belə demək mümkündürsə» bu ilk ədəbi məcmuədir, buna görə də xüsusi diqqət verildi və bunu Qafqaz Arxeologiya Komissiyası Aktlarının 1881-ci ildə çıxan 8-ci cildindəki 1834-cü ilin fevral ayının 8-də Xalq Maarif Nazirinin gizli müşaviri S.S.Uvarovun göndərdiyi 64 nömrəli məktubun bu sözləri də təsdiqləyir: «Yerli dilləri, xüsusən, Aderbeydjan dilini yaxşı öyrənən şagirdlər-rus uşaqları təriflənilsin, məktəbin pedaqoji şurası lazım bilsə, belə şagirdlər qızıl və gümüş medallarla təltif edilsinlər» (səh, 99). Bu göstəriş və tapşırıq hər şeydən əvvəl əyalətlərdə idarəçilik sistemini nizamlayıb möhkəmləndirməklə bağlı idi və o illərdə, Azərbaycan dili Qafqaz xalqlarının əsas ünsiyyət vasitəsi sayılırdı. Yazılan dərsliklər də məhz bu məqsədə xidmət etmək vəzifəsini daşıyırdı. Rus məktəblərində Azərbaycan dili və ədəbiyyatının öyrənilməsinə verilən belə diqqət, göründüyü kimi siyasi məzmundan xali deyildir. Həqiqi mülki müşavir baron A.N.Nikolainin raportunda göstərilir ki, Xalq Maarif Naziri litoqraf üsulu ilə çıxan «Tatarskaya xrestoınatiya» kitabın özünün xüsusi məktubu ilə Peterburqa universitetin Şərq dilləri fakültəsinə rəyə göndərmişdir. Fakültədə baxıb qərar vermişdilər ki, hazırkı vəziyyətdə bu müntəxəbatı Azərbaycan dilini və ədəbiyyatını öyrənmək baxımından kafi saymaq Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|