MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 98 kimi Mirzə Şəfinin bizə gəlib çatan irsi onun bilavasitə özü tərəfindən deyil, ya F.Bodenşdedtin alman dilinə tərcümələri, ya da müasirləri və dostlarının: - Mirzə Mehdi Naci, Mirzə Nəsrulla Nasirin əlyazmalarından götürülmüşdür. Hər iki şəxs «Divani hikmət» ədəbi məclisinin üzvü olmuş və Mirzə Şəfinin «Göstərir» rədifli bu şeirinə də nəzirə yazmışlar: Səbzə puş olmuş qədəmin rüxsar- atəşgünülə, Museyi-İmrana guya tur şəkilin göstərir. Vazehin yaxın dostlarından olan Fazil xan Şeyda və Qafqaz sərdarı Voronsovun öz saatını açıb qoluna bağladığı Şeyx İbrahim Qüdsi də həmin qəzələ nəzirə yazmışdır XIX əsr Azərbaycan üçün uğurlu olmadı. Rus çarı Azərbaycanı tabeliyinə bağladı. Məmur uşaqlarının oxuması üçün 1830-cu ildə Şuşada, 1831- ci ildə Nuxada, 1832-ci ildə Bakıda, 1833-cü ildə Gəncədə, 1837-ci ildə Şamaxı və Naxçıvanda məktəblər açıldı. Bu məktəblərdə azərbaycanlı uşaqlarının oxumasına da icazə verildi. Əsas məqsəd çar özünə sədaqətli, Azərbaycan və rus dilini mükəmməl bilən tələbələr hazırlamaq idi. Bu siyasət guya yerli əhalini savadlandırmaq məqsədi daşıyırdı. Gəncədə açılan məktəb də bu siyasətlə bağlı idi. M.Ş.Vazeh də burada kolleqrafiyadan dərs deyirdi. Bu məktəb onun dünyagörüşünü artırır, təlimin yeni metodlarını öyrədirdi... Onu da deyək ki, M.Ş.Vazeh ilk pedaqoji fəaliyyətə məscid mədrəsəsindən başlamış Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 99 və burada M.F.Axundova dərs demiş, onu yeni ideyalara maraq göstərməyə yönəltmişdir. Tiflis gimnaziyasında Azərbaycan dilinə ehtiyac yarananda M.F.Axundov müəlliminin Gəncədən Tiflisə çağrılmasını gimnaziya direktoruna məsləhət görmüş, gimnaziyanın hesabına ona ev kirələmiş və bu vəsait Maarif müdiri Uvarovun razılığı ilə olmuşdur. Vazehin pedaqoji fəaliyyətinin ikinci mərhələsi Tiflis gimnaziyası ilə bağlıdır. O, burada İ.İ.Qriqoryevlə birlikdə «Kitabi-türkü» adlı dərslik hazırlamışdır, «Divani-hikmət» ədəb məclisini burada davam etdirmişdir. O, burada rus ədəbiyyatından Aleksandr Veltmanın (Şərq poeziyasının mənəvi yetginliyi hiss olunurdu) şeirlərini xoşladığı üçün onlardan bəzilərini fars dilinə tərcümə etmişdi. Bu tərcümələrdən yalnız «Aydın fəcri nə üçün duman bürüdü?» şeirinin tərcüməsi bizə gəlib çatmışdır. A.Veltmanın əsərləri ilə onun maraqlanmasının səbəbi hər ikisinin dünyagörüşü arasındakı yaxınlıq ilə əlaqədar idi. XIX əsrin 40-cı illərində yaşayan rus şairi öz şeirlərində demokratik xırda-burjua ziyalılarının əhvali-ruhiyyəsini tərənnüm edirdi ki, bu da xırda sənətkar təbəqəsi içərisindən çıxan Mirzə Şəfi Vazehin ruhuna uyğun gəlirdi. M.Ş.Vazeh 1820-ci illərdə Gəncədə təşkil etdiyi «Divani-hikmət» (Hikmət evi) ədəbi məclisini sonralar Tiflis gimnaziyasında da davam etdirmişdir. Tiflisdə davam etdirilən «Divani-hikmət» məclisində iştirak edənlərin əksəriyyəti onun şagirdlər və yaxın dostları idi. Gəncə məclisindən fərqli olaraq Nəzakət Əliyeva 100 Tiflisdə təşkil olunan «Divani-hikmət» beynəlmiləlçi idi. Burada A.A.Bakıxanov, İ.İ.Qriqoryev, M.F.Axundov, Mirzə Yusif, Vidadi, Ağa İsmayıl Zəbih, Fazil xan Şeyda, X.Abovyan, F.Bodenştedt, Mirzə Mehdi Zəbih, İ.İ.Qriqoryev, Q.Rozen, L.Z.Budaqov kimi tanınmış ziyalılar iştirak edirdilər. Məclisin (bütövlükdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən məclislərin hamısında) iştirakçılarının çoxu M.Füzuli və M.P.Vaqif ədəbi məktəblərinə mənsub olan dünyagörüşləri yetkin insanlar idi. Onların əksəriyyəti nəzirə yazsalar da, hər birinin özünəməxsus bədii ifadə vasitələri, sözü və bədii naxışı olmuşdur. Vaqif ədəbi məktəbinin nümayəndələri isə, əsasən, qoşma şəklində yazmağa meyl göstərmişlər. M.Füzuli ədəbi məktəbinə mənsub olanların əsərlərində dövrandan şikayət («Fələklər yandı ahımdan, muradım şəmi yanmazmı») əsas yer tutduğu halda Vaqif ədəbi məktəbinin nümayəndələri gözəlin xarici görkəmini-gözünü, qaşını, təsvir edir: «Kür qırağını seyrangah edən» telli, toqqalı gəlini behişt hurisi adlandırırdı. «Divani-hikmət»in üzvlərinin yaradıcılığında sevgi motivləri ilə bir sırada ictimai motivlər də güclüdür. İctimai motivlərin güclülüyü Q.Zakirin «Çıxmadı qurtulaq dərdi-bəladan, gündə bir zaqonu görən canımız» sözlərini yada salır. Zakir gözəllərin xaricini deyil, mənəvi aləmini tərənnüm edirdi. Əsl gözəllik mənəvi aləmdir. «Divani-hikmət» məclisinin əsas xüsu- siyyətlərindən biri yaxşı şeir yazmaq uğrunda yarış, Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 101 qızğın ədəbi və fəlsəfi mübahisələr gedirdi; F.Bodenştedt yazır ki, bu mübahisələrin çoxu Mirzə Şəfi Vazehlə Bakıxanov arasında cərəyan edirdi. «Divani-hikmət»də ən əvvəl şeir oxunur və sonra oxunan şeir haqqında mübahisə açılırdı və bu şeirlərə çox zaman Vazeh qiymət verirdi. Məclisin sədri Mirzə Şəfi Vazehin özü idi. Almaniyada nəşr olunan F.Bodenşdetdtin yazdığı romanda M.Ş.Vazehin məlahətli səsə malik olaması xüsusilə vurğulanır. “Divani-hikmət” məclisində qəzəllərini məlahətli səslə oxuması dinləyənləri valeh etdiyi qeyd olunur. F.Bodenştedin “Şərqdə min bir” romanı Hermann Ammon tərəfindən yenidən işlənmiş bu roman 1900- cu ildə Berlində Alman Ədəbiyyatı Həvəskarları cəmiyyətinin nəşriyyatında çap edilmişdir. Romanda Mirzə Şəfinin məlahətli səsə malik olduğu qeyd olunur. M.Ş.Vazehin həyat və yaradıcılığı Avropa, Rusiya və Azərbaycan tədqiqatçı-larının diqqətini cəlb etmiş, müxtəlif ictimai quruluşlarda ayrı-ayrı tədqiqatçıların onun yaradıcılığına müraciət etdiyini görürük. Mirzə Şəfi uşaqlara müstəqil düşünmək və çalışmaq bacarığı verən, yeni dünyəvi elmlərin təlim üsullarının tərəfdarı idi. Bu məsələni nəzəri cəhətdən həll etməklə və məscid hücrələrində islahatlar aparılmasının zəruriliyini söyləməklə kifayətlənməmiş “Divani-Hikmət” məclisində özünün bir sıra fikirlərini əməli olaraq həyata keçirmişdir (müasirləri Mirzə Fətəliyə, A.A.Bakıxanova, F.Bodenştedə təsiri). O, evində fərdi dərs deməklə məşğul olmuşdur. 1840-cı Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|