Mövlüd Süleymanlı
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
toyluq kələfləriylə, kərə yağ qarınları, üzdü-üzsüz qurudları, qız hörüyü kimi hörülən yaylaq əvəliyi, kəklik otu-kək otlarıyla yaylaqdan enərdilər. El-oba zurna- balabanla yola çıxıb qarşılayardı... Hər halda yaylaqdan enən məhsul, ağartı Aran azığı (azuqəsi-ruzusu) seçilirdi... yaylaq ruzusu idi. Bizim tərəkəmələrdə işlənən qarın yağına Türkiyə türkləri “dəri yağı” deyirlər. Bizlərdə işlənən qarın yağı ancaq qoyun qarnından düzələr. Qoyun kəsilərkən öncədən qarnı yağ saxlamaq üçün ayrılır. Çox kök qoyun da, arıq qoyun da bu mənada hesaba alınmaz, yəni yaramaz. Lap yağlı qarınlarda yağı saxlamazlar, ona görə də deyərlər: yağlı qarın yağ saxlayar, amma öz dadını verər. Sağlam, gümrah qoyunların qarnı yağ üçün ayrılır, yuyulub, təmizlənib, duzlanıb sonra da üfürülməklə şişirdilib qurumağa qoyulur, üzü, astarı asta-asta qurusun deyə günün altına yox, kölgəyə asarlar, elə yerə ki, yağ tutanların diliylə desək, yelquz olsun, yəni yeldöyəndən (skvoznyak) asardılar. Təcrübəsiz gəlinlər dərinin quruyub qurumadığını yaxşı bilmədikləri üçün analara, nənələrə göstərərdilər ki, görün qarın quruyubmu. Onlar da baxıb deyərdi: -Hələ canını tapşırmayıb. Yəni hələ nəmi var, yaxşı qurumayıb. Qurumuş olsa deyərlər: hə, canını www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tapşırıb...Yalnız onnan sonra işə başlayardılar. Belə bir deyim var; yağın dadı yamacdadı. Yəni, örüşdən, -otlaq yerindən asılıdır. Ən dadlı məhsul, -ağartı güney otundadı. Hara gün çox düşürsə oranın otu dadlı olar. Ona görə də deyərlər, qoy may ayı keçsin, may ayının südü suludur. Ağartını adətən qora bişirən ayında yığarlar. Qarın yağı da o vaxtlar hazırlanır. Nehrələr asılır, yağı yağ, ayranı ayran...Deyərlər, nehrə asılanda yan- yörədə yarasa görünərsə xeyir üçündü. Doğrudan da çox vaxt nehrə asılan kimi üstündən o yan - bu yana yarasalar uçuşar. Ona görə də hətta yarasanı tutub qanadının tozunu nehrəyə sürtərlər ki, bərəkətli olsun... Yağ tutanda qurudulmuş qarını astar üzünə çevirib dediyimiz kimi üfürüb şişirdirlər, sonra nehrədən təzəcə çıxmış kərə yağı əl içi boyda eliyib qarına doldururlar, elə etmək lazımdı ki, içəridə hava qalmasın. Beləliklə, ağzı qayım bağlanıb so- yuq aylara saxlanılar. Bu haqda belə deyim var: “yağ qarı- nının ağzını yayda açan kasıb”. Bu o deməkdir ki, qarın yağı qış üçündür... ancaq kasıb olan məcburiyyət qarşısında yayda yağ qarnının ağzını açar... Ona görə də bu deyim yaranıb. Çox adamlar dadlı olsun deyə yağa sınanılmış otlar, göyərti, ətirli çiçəklər qatardılar. Bir vaxtlar bu otların, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
çiçəklərin adı bəlliydi, çox təəssüf ki, bu adları öyrənə bilmədim. Çalxandıqca yağdan ayrılmış nehrə ayranı da maraqlı ağartılardandı. “Ayran aşı” deyilən yemək növü var. Ən yaxşı dovğa ayrandan olar. Ayran dovğasının ətri bütün kəndi başına götürər. Ayran bir də qurud hazırlananda işlədilər, süzməyə ayran qatıb qurud üçün yoğurub qurud kündəsi yapılardı...Bir zamanlar yəni, tələbə olduğum illərdə rus-sovet arxeoloqları Sibirdə, səhv etmirəmsə, Tuva Muxtar Respublikasında arxeoloji qazıntılar zamanı üç min il bundan qabaq düzəldilmiş qurud aşkar etmişdilər, o vaxtın mətbuatının verdiyi bilgiyə görə tərkibini o qədər də dəyişməmişdi, tədqiqatçılar bunun nə olduğunu bilmirdilər, onlara yerli tuvalılar anlatmışdı... Dediyimiz kimi qatıq çalınır, (qatığın mayalanması- çalınması haqda artıq yazmışam) uyuşandan-tutandan sonra kətan torbaya doldurulur, asılır bir yerdən ki, suyu süzülsün. Suyu süzülür, torbada qalır süzmə. Süzmə kündələnir, xəmir kündəsindən fərqli olaraq bir ucu iti, armudvari yumrulanır. Qurud üçün əsas olan onun harda qurumağıdı. Həmişə hündürdə yelquzda günün altında qurudarlar. Qurud günəş şüalarını özündə bol və uzun www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
müddət saxlayandır. 1970-ci illərdə kinorejissor Xamis Muradovun aptekçi qardaşı Məhəmməd Muradovun xahişiylə kənddən beş-on dənə qurud gətirdim. Labaratoriya şəraitində tərkibini araşdırdı, heyrətli nəticələr söyləyirdi: ikinci elə bir maddə tanımıram ki, günəş şüasını özündə bu qədər saxlamış, yaşatmış olsun... Dediyim kimi süzməyə ayran qatılırsa bu olur, ayran qurudu, ən yaxşı qurud sayılır. Elə belə adi, yəni ayransız süzmədən üzlü üzsüz qurud tədarük edilir; əsasən Güney Azərbaycanda, Qərbi Azərbaycanda, Göyçə qurudu adla söylənərdi, Borçalıda qurudsuz qışı keçirməzlər. Qurud ən çox xəngəldə işlədilir. “Ahsaqulağı” deyilən yemək növümüz var, kərə yağı əridilir, əzilib həll olunmuş quruda tökülür, bu
da dadlı,
gözəl ayaqüstü yaylaq yeməklərimizdəndir. Anaların, nənələrin “qım-qımı” çalıb belə bir mahnı oxuduqları yadımdadır: Qurudu, qurudu quruddaq, Gün vurar yanı çatdar... Yüklə 6,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|