Mövzu. QenderiN Əsaslari və MÜnaqiŞƏ
Yüklə 152,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Babet Fransız «QENDER – SOSİAL HADİSƏDİR, YOXSA BİOLOJİ HÖKM» (Avstraliyanın ailə elmi-tədqiqat institutunun
- İş qaydaları
- Məruzənin mətni
- 14 xala qədər.
- ƏDƏBİYYAT
2. Cinslər münasibətlərinin qender konsepsiyasını necə qəbul edirsiniz? 3. Azərbaycanda qender tədqiqatları haqqında danışın. 4. Qender münaqişəsinin əsasını nə təşkil edir?
özünə qiymətləndirilməsi»
«QENDER – SOSİAL HADİSƏDİR, YOXSA BİOLOJİ HÖKM?» (Avstraliyanın ailə elmi-tədqiqat institutunun VII konfransında məruzə. Sidney, 2000)
1. Rəngli markerlər 2. B.Fransizin məruzəsinin mətni. Hər bir tələbədə mətnin nüsxəsi olmalıdır ki, üzərində, tapşırığı yerinə yetirərkən rəngli markerlərlə işləyə bilsin.
Məşğələ qender tədqiqatları problematikasının nəzəri hissəsi ilə tanışlıqdan sonra aparılır; dinləyicilər gərək qender anlayışının mahiyyəti, onun cins anlayışı ilə bağlılığı, məzmunun izahında əsas yanaşmaları ilə tanış olsunlar. Müəllim hər bir dinləyiciyə B.Fransizin məruzəsinin mətnini paylanılır, onun məzmunu ilə diqqətlə tanıl olmasını və aşağıdakı suallara cavabın hazırlanmasını təklif edir. • Mətnin müəllifi qender və qender identikliyi anlayışını necə başa düşür? • Onun mövqeyi qender tədqiqatlarda qəbul olunmuş mövqelərə uyğun gəlirmi? • Mətnin müəllifinin qender yanaşmalarında narazı edən nədir, nəyə görə o, bunu tənqid edir, onun gətirdiyi dəllilər arxasında hansı sosial və şəxsi mövqelər durur. • Zənninizcə, Brendanın psixoloji problemlərinin səbəblərini qender yanaşması baxımından nexə qiymətləndirmək olar? 10-15 dəqiqədən sonra aparıcılar qrupu bir neçə kiçik qrupa bölünür (3-4 nəfər), hər bir yarıqrupda mətn, suallara da uyğun müzakirə edilməlidir. Sonra yarıqruplar ümumi müzakirə üçün birləşirlər
İnsan bu və ya digər davranış rollarını və həyat tərzini seçəndə, ona nə təsir edir: təbiət yoxsa sosial mühit? Bu sualın cavabını sosiobiologiya axtarmaqda idi. 1970-ci illərdən başlayaraq, alimlər arasında ümumi diskussiya başlandı: mədəniyyət (tərbiyə) biologiyaya üstün gələrək, bioloji cinsin özünü müəyyən edə bilərmi? Diqqətinizə təqdim olunan məqalədə müasir feminizmin, «qender məsələ»sini «qender» sözünün siyasətləşməsi tənqid atəşinə tutulur, çünki onlar «cins» sözünü (insana aid olan) «qender» sözü ilə əvəz etməyə çalışırlar. (…) Son on il ərzində liberal feminizm daha radikal, «qender feminizm» ilə əvəz olundu; sonuncu, marksizm ideologiyasına arxalanaraq, nəinki iqtisadi cəhətdən fərqli sinifləri, həm də cinsi bir sinif kimi aradan götürməyə tələb edirdi, yəni insanların qadın və kişilərə bölünməsini ləğv etməyə çalışırdı. Məhz bununla əlaqədar «cins» sözü «qender» sözü ilə əvəz oludu (…). Qender tədqiqatlarıda bəyan edilir ki, kişi (qadın, maskulinik) femininlik – adicə mədəni quraşdırmalar, insanların isə əmin olduqları o fikir ki, geretoseksuallıq (qarşı cinsə meyl) – cinsi instinktin ifadəsinin «təbii» formasıdır – «bioloji»nin sosial səviyyədə yoxolmasının daha bir nümunəsidir. (…) On ildir ki, Nyu-Yorkdan olan feminist-qadınlara BMT-ni əksər üzvləri tərəf çıxır; bunu, onlar tərəfindən nəşr olunan bütün sənədlərdə görmək olar. Feminist – qadınların istinad etdiyi anadangəlmə pozuntular (hesab edilir ki, cinslər iki yox, daha çoxdur) nisbətən az təsadüf edilir. Mən öz məqaləmdə sübut etməyə çalışıram ki, bu pozuntular heç də
cinslərin ikidən artıq olmasını təsdiqləmir. Pozuntuların (anomaliyaların) mövcudluğu heç də onu sübut edə bilməz ki, geteroseksuallıq təbii hadisə sayılmamalıdır; kor uşaqların dünyaya gəlməsi heç də onu sübut etmir ki, insanlarda görmə qabiliyyəti yoxdur. Bioloji cinsi feminist – qadınların hesab etdiyi kimi, insan bədəninin xarici əlamətləri yox, genetik struktur müəyyən edir. İnsan bədəninin hər bir hüceyrəsinin ya kişi, ya da qadının olduğu dəqiq bilinir. Ana bətnində böyüyən dölün beynində testosteronun miqdarına uyğun onun feminin və yaxud maskulin olduğunu müəyyən etmək olur. (…) Məni feminist-qadınların daha bir məsələsi narahat edir: onlar düşünürlər ki, insan təbiəti – muma bənzər bir material olduğu üçün, cəmiyyət uşaqları istədiyi şəklə sala bilər. Mən özüm dörd qızın və dörd oğlanın anasıyam; təcrübə göstərir ki, qızlar və oğlanlar bir-birindən seçilir; çətin ki, onlar siyasi cəhətdən ölçüb-biçilmiş qeyri seksist oyuncaqları oynatsınlar. Ailəmizdə bir hadisə az qala böyük qalmaqala səbəb olmuşdu: oğlum böyük bacısının gəlinciyinin başını qopartdı ki, baxsın, içi nədən düzəldilib. Məktəblərdə bərabər imkanlar üzrə Böyük Viktorian komitəsinin məruzəsində (Avstraliya) nədənsə bizim diskussiyalarda daima səslənən Con Maninin adı gətirilmir. Bu adam Yeni Zelandiyada anadan olmuş, psixologiya üzrə dərəcəni Harvardda almış, sonra isə Con Hopkins adına Baltimor hospitalında tədqiqatçı olmuşdur. Con Mani, birinci olaraq, şəxsiyyətin, özünü qadın və ya kişi duymaq baxımından daxili vəziyyətini təsvir edən qender identekliyi anlayışını istifadə etmişdir. o, dünyada ilk dəfə olaraq, adı çəkilən hospitalda qender identikliyi ilə bağlı olan problemlərin müalicəsi üzrə klinika yaratdı. Bu klinikada yetkinlik yaşına çatmış adamların cinsini dəyişməklə məşğul olurdular. Tez bir zamanda Con Mani insanların psixoloji korreksiyası (düzəliş) sahəsində tanınmış nüfuzlu şəxsə çevrildi. Lakin həkim Maninin quraşdırmalarını alt-üst edən bir parlaq misalı çox az adam bilir. Söhbət Brüs Raymerdən gedir. Brüs və Brayan Raymer qardaşları Binnipeq (Kanada) şəhərində 1965-ci ildə normal eyni hüceyrədən əkiz doğulmuş uşaqlar idi. Lakin sünnət əməliyyatı zamanı kobud səhvlərə yol verilmiş, sünnət yeri zədələnmiş və yandırılmışdı. Nəticədə Minnesot ştatında yerləşən Mayo klinikasının həkimləri Büqusun valideynlərinə onu qıza döndərmək məsləhətini verib, Con Mani həkiminin üstünə göndərdilər. Mani valideyənləri əmin etdi ki, Brüsun kişi cinsinin qadın cinsinə dəyişməsi mümkündür və yaxşı nəticə verəcək. 1967-ci ilin iyulunda 22 aylıq uşaq olan Brüsun üzərində cərrahiyə əməliyyatı aparılıb və onun cinsini dəyişdirdilər. Uşağın adını qoydular Brenda. Valideynlər öz hərəkətindən peşman deyildilər, çünki, əks təqdirdə qorxurdular ki, məktəbdə, digər ictimai yerlərdə uşağı istehzalarla qarşılayıb, alçalda bilərdilər. Onlar uşağın yanında dayəni də saxlamağa belə çəkinirdilər, çünki yaş əskiləri dəyişən zaman dəhşətli yara dərhal gözə çarpacaqdır. Eksperiment baş tutmadı. Brenda femininliyin heç bir əlamətini ifadə etmirdi; əksinə maskulin davranışını daima nümayiş etdirirdi; o cümlədən, köbud, çevik, güc tələb edən oyunları oynayır, ayaq yolunda kiçik bayra ayaq üstə çıxırdı və s. Qızlarla ünsiyyəti yarada bilmirdi, baxmayaraq ki, qardaşı ilə bir məktəbdə oxumurdu. Psixoloqun məsləhətləri də kömək etmirdi. Brenda özünü yaxşı aparmırdı, dərslərini də yaxşı oxumurdu. İkinci ilə sinifdə qaldığı halda, onun qardaşı yuxarı sinifə keçmişdi. Baxmayaraq ki, eksperiment öz uğursuzluğunu tam təsdiqlədi, Brendanın özü isə bir çox psixoloji və davranış problemlərini qazandı, 1972-ci ildə həkim Mani öz məşhur «əkizlər tarixçəsini» müəllifi olduğu «Kişi və qadın, oğlan və qız» kitabında təsvir etdi. Mani yazırdı ki, insanların üzərində planlaşdırılmış eksperimentlər mümkün deyil; etik qaydaları buna imkan vermir, buna görə də burada təsadüfün rolu böyükdür. Belə təsadüfdən həkim istifadə edərək, eksperiment keçirtdi, özü də böyük uğurla. O, Brayanın maşınlara, cihazlara, nasoslara, Brendanın isə – gəlinciklərə, gəlincik evlərinə və uşaq arabalarına olan maraqlarını müqayisə edirdi. O, Brendanın təmizkarlığını və Brayanın təmizliyə biganəliyini qeyd edirdi. Brenda mətbəx işlərinə maraq göstərir, Brayan isə yaxın da durmurdu. Con Mani Brendanı dominantlıq (aparıcı) uşaq olduğunu təsvir edirdi; üç yaşından başlayaraq o, qardaşının qayğısına, quş, yuvadakı balalarının qayğısına qaldığı tək qalırdı. Əkizlərdə qender baxımından zövq, temperament, davranış tamamilə bir-birinə əks idi. Bu hal əsaslı şəkildə onu sübut edirdi ki, insan oğlan və ya qız doğulmur. Qender tədqiqatlarının inkişafına əkizlər hadisəsinin təsiri çox böyük olub. Feminizm hərəkatı bu faktlarla dərhal silahlandı, çünki onun nümayəndələri həmişə cinsi əlamətlər və fərqlərinin bioloji cəhət kimi gös-tərilməsinə qarşı çıxırdılar. Keyt Millet özü feminist xarakterli «Seksual siyasətçilər» əsərində Maninin kitablarından sitat gətirərək, sübut etməyə çalışırdı ki, qadın və kişilər arasındakı fərqlər bioloji
qanunauyğunluqlarını yox, cəmiyyətin gözləmələrini və mövhumatçılığını əks etdirir. Əkizlərin tarixçəsi belə düşünməyə guya böyük əsas verir. Daha bir neçə il ərzində Mani Brenda hadisəsini böyük uğur kimi təsvir edirdi. Həmin müddətdə isə Brenda 11 yaş mərhələsini aşanda müəyyən fizioloji dəyişikliklərə məruz qalmağa başladı, çiyinləri enli oldu, əzələləri artdı, boyun və çiyinləri iriləşdi, səsi dəyişməyə başladı. 1978-ci ildə Mani həkimin yanına aparılan Brendanın transseksual adam ilə söhbət zamanı elə dəhşət bürüdü ki, o, klinikadan qaçdı, mehmanxanaya ata-anasının yanına gətiriləndən sonra dedi ki, bir də onu, könülsüz həkimin yanına aparsalar o, özünü öldürəcək. Brendanın ata-anası bir müddət də ümidlə yaşadılar ki, onların uşağı qıza dönəcək, lakin 1980-ci ilin may ayında Brenda onu müalicə edən endokrinoloqu və psixiatrı dönə-dönə başa salandan sonra ki,o qız olmaq istəmir, həkimlər valideynlərə həqiqəti açıqlamağı məsləhət gördülər. Brenda daxilində böyük rahatlıq hissi ilə yanaşı hirs və təəccübü yaşayırdı. O, demişdi: «birdən-birə mənə, iztirab və əziyyətlərimin səbəbi məlum oldu. Mən heç də dəli olmamışam, nə də ki, qeyri-təbii, şikəst». Maninin qender identikliyinin çevikliyi, yaxud psixo-seksual qeyri-müəyyənliyi haqqında baxışları müsbət qəbul edildi; elmi ictimaiyyət onu təkzibedilməz həqiqət kimi qəbul etsə də, ona qarşı çıxan tədqiqatçı da tapıldı. O, Maninin əldə etdiyi nəticələri şübhə altına aldı. Kanzas universitetinin endokrinoloqlarının qabaqcıl qrupuna rəhbərlik edən biofizik Milton Daymond və onun həmkarları 1950-ci ildə hind donuzları üzərində təcrübəni apararkən, müəyyən etdilər ki, ana bətnindəki cinsi hormonlar nəinki dölün xarici cinsi orqanlarının və reproduktiv sisteminin inkişafında mühüm rol oynayır, həm də baş-beynin maskulinləşmə və ya femininləşməsi prosesinə təsir göstərirlər. 1959-cu ildə Daymond «İnsanın cinsi davranışının ontogenezisinin tənqidi qiymətləndirilməsi» məqaləsini dərc etdirir. Bu məqalədə o, Maninin nəzəriyyəsini bütünlüklə rədd edir. Bu, andan uzunmüddətli və zəhərli sözlərlə dolu akademik debatlar başlandı. Mətbuatda çıxan məqalələrin, elmi aləmdə davam edən mübahisələrin diqqət mərkəzində Milton Daymond yox, Brendanın özü də olub (sonradan ona, Davud adını verdilər); Brenda nəhayət, həqiqəti örynənəndən sonra, öz seksual identikliyini özünə qaytardı. 15 yaşını bu uşaq artıq oğlan adı ilə qeyd etdi. Oğlanın yeni adı, Qoliafla, yəni Con Mni və onun tərəfdaşları ilə mübarizə simvoluna (rəmzinə) çevrildi (İncil rəvayətinə görə, İsrail çarı olmazdan qabaq adi çoban kimi tanınan Davud təkbətək döyüşdə nəhəng boyu və ölçüləri olan fələstinli Qoliaf adlı əsgərə qalib gəlmişdir). Davud adı həm də öz identikliyinin müdafiə edilməsində göstərilən mərdliyin simvoluna çevrildi. Nəticədə, tibbi ictimaiyyət reallığa qayıtdı; hər halda Amerikada bu, müşahidə olunurdu. Con Hopkins hospitalındakı qender identikliyinin pozulmasının müalicəsi klinikası bağlandı, seksologiya üzrə, ziddiyyətlərlə dolu tədris kursu 1970-ci ildə təxirə salındı. ABŞ-da uroloq Uillyan Rayner öz skalpelini (cərrah bıcağı) bir kənara qoyaraq, transseksuallıq üzrə ixtisaslaşmış uşaq psixiatrı vəzifəsinə qayıtdı. O, əmindir ki, cinsi dəyişdirmək üzrə cərrahiyyə əməliyyatı – yanlış yoldur. Mənim də əqidəm belədir ki, öz xromosom tərkibinə görə uyğun cinsi audiyyatı ilə bağlı uşaqlar – tərbiyə olunmalı, böyüklər isə ömürlərini sürməlidirlər. Beyin də, kişinin ya da ki, qadınınkı kimi qabaqcadan proqramlaşdırılır. «Yuliy Sezar» əsərindən Kassiy adlı qəhrəmanının ifadəsini bir qədər dəyişdirib demək istərdik: «Brut, əzizim, səhvə yol verən ulduzlar yox, bizik, çünki bunun təməli genlərimizdə qoyulub».
1. Birdən avtobusda mübahisə başlasa, mən a. mübahisədən ümumiyyətlə qaçıram; b. haqlı olana tərəf çıxa bilərəm, müdaxilə edə bilərəm; c. mütləq qarışacağam və öz mövqeyimi axıra qədər müdafiə edəcəyəm. 2. İclas olanda rəhbərliyə nəyisə irad tuturam a. həmişə səhvləri irad tutub tənqid edirəm; b. elədir ki, var, amma baxır ona olan münasibətimə; c. xeyr. 3. İşdə müdiriniz öz təkliflərini irəli sürür. Bu təkliflər sizi qane etmir, onda, yeniləri hazırlamağı boynuma alaram:
a. başqaları mənə tərəf çıxsa, edərəm; b. əlbəttə, mən öz təkliflərimlə çıxış edəcəyəm; c. çətin, çünki buna görə mənim mükafatımı kəsəcəklər. 4. Öz həmkarlar, dostlarımızla mübahisə etmək adətiniz varmı? a. yalnız münasibətlərə toxunmamaq və kiminsə xətrinə dəyməmək şərtilə; b. bəli, amma prinsipial, vacib məsələlər üzrə; c. istənilən məsələ üzrə mübahisəyə girirəm. 5. Əgər kimsə növbəni pozursa, siz: a. mən də onun kimi hərəkət edəcəyəm; b. acığım gəlsə də, dözürəm; c. öz etirazımı sözümlə bildirirəm. 6. Təsəvvür edin ki, çox möhtəşəm bir layihə müzakirə edilir, içində həm qabaqcıl ideyalar, həm də səhvlər var. Əgər bunun taleyi Sizin rəyinizdən asılıdırsa, onda: a. layihənin həm mənfi, həm də müsbət tərəflərindən danışacağam; b. müsbət tərəflərinə fikrimi cəm edərək, müəllifi onların üzərində işləməyə dəvət edəcəyəm; c. tənqid edəcəyəm, çünki yenilikçi olmaq lazımdır, səhv buraxmaq olmaz. 7. Qaynana qənaətdən, sizin boş yerə xərcləmələrdən danışır, özü isə tez-tez bahalı qədim əşyaları alır. Sonuncu əşya haqqında fikrinizi soruşur. Siz deyirsiniz ki: a. o, aldığı əşyadan həzz alırsa, oda alqışlayıram; b. deyirəm ki, bu əşyadan sənətkarlığın izi-tozu da yoxdur; c. belə halların üstünə tez-tez söz-söhbət, qalmaqal olur. 8. Parkda siqaret çəkən yeniyetmələrə rast gələndə, nə edirsiniz? a. onları məzəmmətləndirəcəyəm; b. başqaların, tərbiyəsi olmayan uşaqların üstündə qanımı qaraltmayağam; c. ictimai yerdə olmasaydı, onlara öz narazılığımı bildirəcəkdim. 9. Restoranda ofisiant pulu əskik qaytardı. Onda: a. mən ona «çaypulu» vermək istəmişdimsə də, verməyəcəyəm; b. xahiş edəcəyəm ki, xərcləri birdə hesablasın; c. dilimin altından çıxanı deyəcəyəm. 10. İstirahət evinin administratoru əylənir, kənar işlərlə məşğuldur, amma nə otaqların təmizliyinə, nə də ki, yeməklərin keyfiyyətinə nəzarət etmir. Onda: a. elə bir yolla şikayət edəcəyəm ki, cəza versinlər, ya da ki, işdən çıxartsınlar; b. ona sözümü desəm də, deməsəm də, vəziyyət olduğu kimi qalacaq; c. digər işçilərdən – aşpaza, süpürgəçiyə iradlarımı tutaram, yoldaşımdan acığımı çıxıram. 11. Yeniyetmə oğlunuz mübahisədə haqlı çıxdı. Səhvinizi boynuna alacaqsınızmı? a. a) xeyr; b. b) əlbəttə, alacağam; c. v) çalışaram ümumi razılığa gələk.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 a 4
0 2 4 2 4 0 4 0 0 0 b 2
2 0 2 4 4 2 4 2 4 4 v 0
4 4 0 2 0 0 2 0 2 2
vəziyyəti dərhal aradan qaldırırsınız. Mübahisə zamanı həmişə işinizdəki vəziyyəti və yaxud dostluq- qardaşlıq münasibətlərinin gələcəyini düşünürsünüz. Çalışırsınız hamı ilə yaxşı münasibətlərdə olasınız, lakin köməyi sizdən gözləyənlərə onu etməyə bəzən tələsmirsiniz. Ola bilsin ki, bu zaman ətrafdakıların gözündən düşəsiniz. Yoxsa belə deyil? 15-29 xal. Sizin haqqında deyirlər ki, «çətin adamdır». Nəticəsi sizin üçün (istər işdə, istər şəxsi həyatda) lap pis olsa da, dediyinizdən dönmürsünüz.
olmadığı hallarda öz rəyini başqalarına məcburən qəbul etdirirsiniz. Sizə davakar deyiləndə, xətrinizə dəymir. Fikirləşin, bəlkə belə davranışın əsasında daxili namamlılıq hissi durur?
1. Rubin Gayle. The Traffic in women: Notes on the “political economy” of sex. – N.Y., 1975 2. Jennifer Hornsby. The Oxford Companion of Philosophy. – N.Y., 1995 3. Абубикирова Н.И. Что такое гендер? / Женщина в обществе: мифы и реалии. – М., 2001 4. Scott J.W. Gender: A useful category of historical analysis. – American Historical Rewiew, 1986 5. Берн Ш. Гендерная психология. – СПб, 2001 6. Woman, Culture and Society. Eds. M.Zimbalist Pasaldo and L.Lamphere. Stanford, Calif. Stanford University. Press, 1972 7. Unger R. Toward a re-definition of sex and gender // American Psychologist, 1979, № 34 8. Гидденс Э. Социология // Эдиториал УРСС, 1999 9. Лорбер Дж. Пол как социальная категория / Женщина, мужчина, семья. Альманах THESIS., Вып. 6 – М., 1994 10. Шабурова Л.В. Гендер // Современный философский словарь. – Лондон, 1998 11. Большой толковый социологический словарь. COLLINS. – М., 1999 12. Клецина И.С. Гендерный подход и равноправие в межличностных отношениях / Российские женщины и европейская культура: Материалы V конференции, посвященной теории и истории женского движения. – СПб., 2001 13. Qender: tarix, cəmiyyət, mədəniyyət / Müəl. kollektivi (azərb. və rus dil.) – B., 2002 14. Müasir sosial-siyasi dəyişikliklər kontekstində qender təhsilinin inkişafı. Elmi-praktiki konfransın materialları. – B., 2004 15. Münaqişə və sülh quruculuğu: problemə giriş. Müntəxabat / Müəl.kollektivi. – B., 2003 16. Coser L.A. The Functions of Social Conflict. – London: Free Press, 1956 17. Воробейкин И.Е. и др. Конфликтология. – М., 2000 Yüklə 152,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|