Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

101 
 
     T- turizm günü 
     S – turizm rayonu 
   Təbii  komponentlərdən  məcmu  indeksinin  cəmi  iqlim,  təbiət  abidələri, 
bitki və heyvanları, foto ovçuluq inkişafının istiqamətləri, meşəlik dərəcəsi və s. 
nəzərə alınır. Antropogen ehtiyatlarından istifadənin ərazi üzrə potensial məcmu 
indeksi  təbii  komplekslərdən  fərqli  olaraq  onun  dəyişdirilməsi,  sosial  iqtisadi 
ehtiyatları,  həmçinin  digər  turizm  ehtiyatları  ilə  birgə  istifadə  imkanları  və  s. 
nəzərə alınmaqla müəyyənləşir. 
Antropogen  ehtiyatlara  tarixi-memarlıq  abidələri  ilə  yanaşı  muzeylərin  və 
digər  mədəniyyət  ocaqlarının  istifadə  olunmsı  daxildir.  Burada  antropogen 
ehtiyatların  turist  marşurutlarında  istifadəsi  üçün  yığcamlığı,  ərazidəki 
ehtiyatların  qarşılıqlı  əlaqədə  istifadə  imkanları  və  digər  amilləri  nəzərə  alınır. 
Burada  əsas  göstərici  müəyyən  ərazidə  tarixi-memarlıq  abidələrinin  digər 
bölgələrlə  müqayisədə  qədimliyi,  unikallığı,  arxeoloji  və  etnoqrafik 
xüsusiyyətləri  özündə  əks  etdirməsi,  beynəlxalq  səviyyədə  qiymətləndirilmə 
imkanları  da  aid  edilir.  Ümumiyyətlə  ərazinin  kompleks  rekreasiya  turizm 
ehtiyatının məcmu indeksi aşağıdakı forma ilə müəyyən olunur:  
                            P=T+B+M+İ 
P
-turizm rayonu 
T-
landşaft xüsusiyyətləri 
B
-tibbi bioloji resurslar 
M-
tarixi-mədəni abidələri 
İ-
sosial-iqtisadi resursları 
   Turizm  ehtiyatlarının  ərazi  üzrə  təminat  səviyyəsi  turizmin  müxtəlif 
növlərində  əlaqəli  istifadə  olunması  ilə  bağlıdır.  Burada  turizm  ehtiyatlarının 
kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri, ərazinin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi əsas 
götürülür. 
   Ehtiyatların kəmiyyət göstəricilərinə onların ərazi üzrə miqdarı, keyfiyyət 
göstəricilərinə  hər  kv.  km-ə  düşən  antropogen  ehtiyatların  sıxlığı,  ərazi 

---

102 
 
mənimsənilməsi  daxildir.  Turizm  ehtiyatlarının  məcmusunun  kəmiyyət 
göstəricilərinə  təbii  və  antropogen  turizm  ehtiyatlarından  istifadə  olunması 
aiddirsə, keyfiyyət göstəriciləri isə iqtisadi inkişafla bağlıdır.        
    
                                
       
 
         

---

103 
 
Mövzu:9. Turizm təşkilatlarının fəaliyyəti və inkişafı göstəriciləri 
Plan: 
1. 
Mehmanxanaların təsərrüfat-maliyyə fəliyyətinin təhlili 
2.
 Turizm şirkətlərinin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini  iqtisadi təhlili 
3.
Turizm təşkilatlarının mənfəəti 
 
1.
Mehmanxanaların  təsərrüfat-maliyyə  fəaliyyəti  aşağıdakı  göstəricilərlə 
təhlil edilir: 
•
  yerlərin  sayı  –  cəmi,  o  cümlədən  ilboyu,  mövsümi,  özünün,  icarəyə 
götürdüyü yerlər 
•
  turistlərə xidmətin həcmi (nəfər, adam-gün) 
•
  gəlirlər 
•
  xidmətinmayadəyəri 
•
  mənfəət 
•
  əmək haqqı 
Mehmanxanaların maddi-texniki səviyyəsinin təhlilinin vəzifələri: 
 əsas  fondların  tərkibinin,  dinamikasının  və    onların  texniki  vəziyyətinin 
öyrənilməsi; 
 yerləşdirmə 
fondunun  göstərilən  xidmətin  səviyyəsinə  və  digər 
göstəricilərə təsiri. 
Ə
sasfondlardan  istifadənin  iqtisadi  effektivliyi  onlarıntəqdim  olunan 
xidmətin  dəyərindəki  payı  ilə  müəyyən  olunur.  Bu  göstəricini  təhlil  edərkən 
nəzərə  almaq  lazımdırki,  daha  komfortlu  yerləşdirmə  fondlarının  istifadəyə 
verilməsi,  mehmanxana  və  istirahət  ocaqların  da  avtomatlaşdırma  və 
kompüterləşdirmənin 
tətbiqi 
ilə 
amortizasiyanın 
məbləği 
də 
artır. 
Amortizasiyanın  payının  təqdimolunan  xidmətin  mayadəyərində  artdığı  üçün  
butəşkilatlarda rentabelliyi saxlamaqüçün xidmətlərin qiyməti də artmalıdır. 

---

104 
 
Ə
sas  fondların  mövcud  olması,  hərəkəti,  istifadəsi  barədə  məlumatlar 
təşkilatların illik hesabatlarında öz əksini tapır. Əsasfondların texniki vəziyyətinin 
öyrənilməsindəaşağıdakıəmsallartətbiqolunur: 
- yeniləşdirmə 
(yenidaxilolmuşfondlarınqiymətininəsasfondlarınilinsonunaolanqiymətinə 
nisbəti); 
- silinmə 
(silinmişəsasfondlarınqiymətininəsasfondlarınilinsonunaolanqiymətinənisbəti); 
- köhnəlmə 
(hesablanmışköhnəlmədəyərininəsasfondlarınilkinqiymətinənisbəti); 
- yararlılıq (əsasfondlarınqalıqdəyərininilkinqiymətəolannisbəti). 
Ə
sasfondlarınortaillikdəyəriilinəvvəlinəvəilinsonunaolanqiymətlərin 
2-yə 
bölünməsiiləmüəyyənolunur. 
2.
Turizm  şirkətlərinintəsərrüfat-maliyyə  fəaliyyətiaşağıdakı  göstəricilərlə 
müəyyənolunur: 
a) icarəyəgötürülmüşistirahətocaqlarıvəyerlərinsayı 
b) edilmişxidmətlərinhəcmi (gəlir) 
c) turistlərə xidmətin həcmi (nəfər, adam-gün) 
d) ekskursiyaçılara xidmətin həcmi 
e) əmək haqqı planı 
f) dövriyyəvəsaitlərininnormativi 
g) mənfəət 
Hər  xidmət  növünün  rentabelliyi,  inzibati-idarəetmə  xərclərinin  maya 
dəyərinə nisbəti (%-lə) göstəricilərinə xüsusi diqqət yetirilir. 
Turizm-ekskursiyaşirkətlərindəəsas  göstərici  xidmətin  təqdim  olunmasının 
həcmidir. Bu göstərici qiymət və natural formada olur. 
Turizm  şirkətinin  təşkilati  və  material-texniki  fəaliyyətinin  iqtisaditəhlili 
onun material-texniki bazasının vəziyyətinin təhlilindən başlayır. Buraya aiddir: 
- turistlərəgöstərməküçünyerləşdirməfondlarınınmiqdarıvəkeyfiyyəti; 

---