Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

91 
 
memarlıq nümunələrinə Kardovado VII əsrə aid məşhur məscid, Valensiyada qala 
divarları və saraylar və s. qeyd etmək olar. 
Tarixi  arxitektur  abidələrin  orta  və  mərkəzi  Yunanistan,  Poloponens,  Krit 
adasında  daha  çox  yayılıb.  Antik  mədəniyyət  nümunələri  Afina,  Krit  adası, 
Poloponens yarımadasında daha çox rast gəlinir. Burada antik abidələrdən e.ə. II 
minilliyə aid olan tarixi – memarlıq abidələri daha çox yayılıb. Afinada yerləşən 
akropollar  e.ə.  III  və  II  minilliyin  qəsr  və  qalalarından,  teatr  binalarından, 
Appolon  məbədindən  ibarətdir.  Burada  Zevs  məbədi  (e.ə.  II  əsr)  makedoniya 
dövrünə  aid  saraylar  və  qədim  Ellada  mədəniyyəti  beynəlxalq  əhəmiyyətli 
antropogen ehtiyyatlara aid edilir. Mərkəzi Yunanıstanda olan Bizans dövrünə aid 
məşhur tarixi – memarlıq abidələrin görə yalnız Krit adasında Müqəddəs Dmitri, 
Sofiya  qəsləri,  Mikkur  mədəniyyəti  beynəlxalq  əhəmiyyətə  malik  olan 
abidələrdən  sayılır.  Yunanıstanda  Spartada  Olimpiya  şəhəri  və  Poloponens 
yarımadasındakı  Roma  dövrünə  aid  abidələr  e.ə.V  və  VII    əsrə  qədər  təşəkkül 
tapmışdır. Yunanıstan tarixi mədəni abidələrin zənginliyinə və orjinallığına görə 
Italiyadan  geridə qalır. Ölkənin qədim mədəniyyət mərkəzi kimi formalaşmasına 
görə  dünyanın  məşhur  10  ölkəsi  siyahısına  daxildir.  Həmçinin  antik  dövrə  aid 
1200 – dən çox abidə vardır ki, bu xüsusiyyətlərinə görə dünyada öncül yerlərdən 
birini  tutur.  beynəlxalq  turist  marşurutlarında  Yunanıstanın  tarixi  mədəni 
abidələrindən geniş istifadə olunur. 
Özbəkistanın  tarixi  mədəni  abidələri  Mərkəzi  Asiyanın  digər  ölkələrinə 
nisbətən  qədimliyi  və  məşhurluğu  ilə  seçilir.  Burada  tarixi  mədəni  abidələrdən 
Buxara, Səmərqənd, Kolkan, Xivəri qeyd etmək olar. , Səmərqənddə monqol və 
qədim  türk  imperiyalarından  qalan  2550  abidə  mövcuddur.  Bu  abidələrin 
günümüzə  qədər  gəlib  çatanları  orta  əsrlərə  aiddir.  Bunlardan  ən  məşhurlarına 
Ulubəy  məqbərəsi,  Şahnizə  dini  memarlıq  ansamblı,  Teymur  sarayı,  XVII  əsrə 
aid  olan  qalalar,  XVIII  əsrə  aid  Teymurilər  məqbərəsi  və  s.  daxildir.  Buxara 
şə
hərinin  əsası  e.ə.  II  əsrdə  qoyulub.  140  memarlıq  abidəsi  vardır.  Burada  olan 
saraylar,  qalalar,  məscidlər  islam  dünyasında  öz  əhəmiyyətinə  görə  seçilir. 

---

92 
 
Daşkənd,  Xivə,  kolkanlarda  da  memarlıq  abidələri  yığcam  yerləşməsinə, 
qədimliyinə və orjinallığına görə seçilir. Özbəkistanın məşhur tarixi – memarlıq 
abidələri UNECKO – un milli irs nümunələri siyahısına daxildir. Beynəlxalq və 
yerli  əhəmiyyətli  turist  marşurutlarında  istifadə  olunur.  Ölkəyə  gələn  turistlərin 
2/3 hissəsi tarixi – memarlıq abidələri ilə bağlıdır. Ümumdünya Turizm Təşkilatı  
tərifindın  təklif  olunan  qərb  –  şərq  turizm  marşurutunun,  həmçinin  UNECKO 
tərəfindən  dəstəklənən  İpək  Yolu  turist  marşurutunun  əsas  hissəsi  Özbəkistanın 
tarixi – memarlıq abidələri ilə əlaqədardır. 
Misirin tarixi – memarlıq abidələri Qahirə, İskəndəriyədə daha çox yayılıb. 
Burada  antik  dövrə  aid  20  –  dən  çox  abidə  vardır  ki,  giza  şəhərində  isə  bu 
abidələri 14 – ü cəmlənib. Orta əsrlərə aid abidələr ölkədə 100 – dən çoxdur. Ən 
məşhur  tarixi  abidələrinə  piramidalar,  Rolos  mayakı,  Firon  məbədləri,  Sultan 
Həsən məscidi, Pompey sütunu və s. Qeyd etmək olar. Bununla yanaşı Qahirədə 
muzeylər kompleksi, İskəndəriyə kitabxanası, Qahirə universitetinin binası dünya 
ə
həmiyyətli tarixi mədəni abidələrə daxildir. 
Tarixi  –  memarlıq  abidələrindən  turizmdə  geniş  istifadə  olunur.  Belə  ki, 
tarixi  –  memarlıq  abidələrindən  səyahətlər  və  ekskursiyalarının  təşkilində, 
dərketmə  turlarında,  dini  turizmdə  istifadəsi  XX  əsrin  ortalarından  başlayaraq 
genişlənmişdir. Xüsusilə Araliq dənizinin sahilərində yerləşən ölkələrdə turizmin 
kütləviliyi  ilk  öncə  tarixi  –  memarlıq  abidələrinin  beynəlxalq  turizmdə  istifadə 
olunmasından başlamışdır. 
İ
taliya,  İspaniya,  Türkiyə,  Fransa,  Yunanıstanda  beynəlxalq  turizmin 
genişlənməsi XX əsrin 80 – illərinə qədər tarixi – memarlıq abidələrindən geniş 
istifadə  olunmasıdır.  Sonrakı  mərhələdə  memarlıq  –  arxitektur  abidələrin 
turizmdə  rolunu  saxlasada,  təbii  və  mədəni  turizm  ehtiyyatlarından  istifadə 
genişlənmişdir.  Müasir  dövürdə  tarixi  –  memarlıq  abidələrindən  istifadə  öz 
ə
həmiyyətin saxlasada, əksər ölkələrdə antropogen ehtiiyatların digər növlərindən 
istifadə artmışdır. 

---

93 
 
Qeyd:  Dünyada  ən  çox  turist  cəlb  edən  tarixi  –  memarlıq  abidələri  Misir 
piramidaları,  Tac  Mahal,  Çin  səddi,  Eyfel  qülləsi,  Luvr  muzeyi,  Aya  Sofiya 
məbədi, Metropol muzeyi, Azadlıq heykəli, Meksikada asketləri göstərmək olar. 

---

94 
 
Mövzu: 8. Rekresiya-turizm rayonlaşdırılması 
Plan: 
1. 
Turizm ehtyatlarından istifadənin rayonlaşdırılması  
2. 
Turizm ehtiyatlarının rayonlaşdırılmasında qiymətləndirmə kriteriyaları 
3. Ə
razinin turizm potensialının məcmuu indeksi 
 
1.
  Turizm  ehtiyatlarının  rayonlaşdırılması  onun  növündən,  ehtiyatların 
miqdarından,  istifadə  olunma  müddətindən  asılıdır.  Turizm  ehtiyatlarının 
rayonlaşdırılmasının  digər  iqtisadi,  fiziki  və  rekreasion  rayonlaşdırmadan  fərqli 
olaraq  ayrıca  bir  komponentə  görə  deyil,  turistlərin  istifadə  edə  bildiyi  bütün 
təbii,  antropogen,  sosial-iqtisadi  ehtiyatlardan  istifadəyə  görə  aparılır.  Turizm 
ehtiyatlarının rayonlaşdirılmasında aşağıdakı amillər əsas götürülür: 
1.  Turizm  ehtiyatlarından  istifadənin  funksiyalarına  görə  qruplaşdırılması. 
Burada  ehtiyatlardan  istifadənin  məqsədi  və  onun  mənimsənilmə  imkanlarının 
müəyyən edilməsi əsas götürülür. 
2.  Turizm  ehtiyatlarının  yayıldığı  ərazilərin  inkişaf  səviyyəsinin 
müəyyənləşdirilməsi. Burada yüksək, orta və zəif inkişaf etmiş bölgələr ayrılır və 
onların  daxilində  mikrorayonlaşma  aparılır.  Belə  rayonlaşma  turizmin  məqsədi 
kimi də xarakterizə oluna bilər. 
3.  Rekresiya  rayonun  ətraf  mühitlə  əlaqəsi  və  onun  qorunmasına  görə 
aparılan  tədbirlər.  Bu  rayonlaşmada  ekoloji  mühitin  sağlığı  və  təbii  əlaqənin 
pozulması əsas götürülür. Deməli belə rekreasiya turizm rayonları milli parklara, 
landşaft ekzotikliyi ilə seçilən əazilərə daha çox tətbiq olunur. 
4.  Gələcəkdə  mənimsənilmə  imkanları  çox  olan  bölgələrin  turizm  
rayonlaşdırılması.  Burda  turizm  baxımından  az  mənimsənilən  və  ya 
mənimsənilməsi  mümkün  olmayan  bölgələrin  rayonlaşdırılmasi  daxildir.  Belə 
ə
razilər ehtiyat bölgələr kimi də xarakterizə oluna bilər.  
Rekresiya  turizm  rayonlaşmasında  mövcud  ehtiyatlardan  istifadənin 
xarakterinə  görə  də  qruplaşdirma  aparılır.  Burda  müxtəlif  təbii  və  antropogen 

---