Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
160 
HÜQUQ  QABİLİYYƏTİ - dеdikdə, dövlət tərəfindən  ərsə 
g
ətirilmiş, qanunla nəzərdə tutulan hüquq və vəzifələrə malik 
ol
maq ümumi (abstrakt) imkanı, onları daşımaq qabiliyyətinə 
ma
lik  olmaq  başa  düşülür, yəni bu sadəcə  olaraq, hüquqa 
malik olmaq d
еyil, hüquqa malik olmaq qabiliyyətidir. 
HÜQUQ  MÜHAFİZƏ  ORQANLARI  -  qanunçuluğun 
qorunması, cinayətkarlığa və digər hüquqpozuntularına qarşı 
mübariz
ə aparmaq məqsədlərini daşıyan, müvafıq səlahiyyət-
l
ərlə təchiz edilən, dövlət orqanları məcmuəsidir. H.M.O.-nın 
f
əaliyyətinin  başlıca  istiqamətləri, elə  adından  bəlli olur ki, 
hüququ v
ə  qayda-qanunu müxtəlif pozuntulardan mühafizə 
etm
ək, pozulmuş hüquqları bərpa etmək, eyni zamanda dövlət 
v
ə şəxsi mülkiyyəti qorumaq, insanların həyat və sağlamlığını 
müxt
əlif təcavüzlərdən qorumaq, eləcə də insanların şərəf və 
l
əyaqətini qorumaq üçün bütün zəruri tədbirləri görmək və 
cinay
ətkarlığa səbəb olan şəraiti aradan qaldırmaqdan ibarət-
dir. H.M.O. öz f
əaliyyətlərini qanunçuluq və ədalət prinsipləri 
üz
ərində  qururlar. H.M.O. təyinatları  ilə,  funksiyaları  ilə  və 
t
əşkili  qaydaları  ilə  fərqlənən, lakin ümumi məqsədlərə 
xidm
ət edən, dövlət tərəfındən təmin edilən və  dövlətin 
adından  çıxış  edən müvafiq səlahiyyətli dövlət orqanları-
dırlar.  H.M.O.  ümumi  funksiyalarla  yanaşı,  hüquq-mühafizə 
orqanlarımn  hər birinin təyinatına  müvafiq  olaraq,  xüsusi 
funksiyaları da icra edirlər. 
Az
ərbaycan Respublikası H.M.O. sisteminə: Məhkəmə-
l
ər,  Prokurorluq,  Ədliyyə  Nazirliyi, Milli Təhlükəsizlik 
N
azirliyi,  Daxili  İşlər Nazirliyi daxildilər, eyni zamanda 
müxt
əlif dövlət orqanları və komissiyaları da bu cərgəyə aid 
etm
ək olar (o cümlədən: yetkinlik yaşma çatmayanların işləri 
üzr
ə,  korrupsiyaya  qarşı  mübarizə  üzrə  və  inzibati komis-
siyalar, xüsusi şöbələr və s.), çünki onların üzərinə də hüquq-
mühafızə sistemində müəyyən səlahiyyətlər qoyulur. 

---

 
161 
HÜQUQ NORMASI – bu, dövl
ət tərəfindən müəyyən еdilən 
v
ə qorunan ictimai münasibətləri nizamlayan, davranış və ya 
t
əməlqoyucu qaydalar və  normalar  şəklində  ifadə  olunmuş, 
ümumm
əcburi, formal-müəyyənləşdirilmiş  yazılı  təlimatdır. 
H.N. iki 
əsas ümumməcburi hüquqi tələblər üzərində qurulur: 
1) davranış qaydaları; və 2) təməlqoyucu normalar. 
  
Davranış qaydaları - birbaşa nizamlayıcı normalardır və 
“nec
ə  etmək  lazımdır”  sualına  cavab  verir.  Təməlqoyucu 
normalar  - 
hüquqi nizamlamanın ümumi əsaslarını müəyyən 
edirl
ər və “necə olmalıdır” sualına cavab verir. 
  H.N.-
nın  strukturu  -  bu, onun tərkibinin üç element-
l
ərinin (hipotez, dispozisiya və sanksiya) birliyi ilə və qarşı-
lıqlı əlaqəsi ilə xarakterizə edilən,- daxili quruluşudur. 
HÜQUQ POZUNTUSU -  bu, hüquq elmind
ə,  şəxsin 
dövl
ətə, cəmiyyətə və digər şəxslərə qarşı təqsirkar, qanuna-
zidd f
əaliyyəti ilə  (fəaliyyətsizliyi ilə) zərər yetirmək kimi 
mü
əyyən edilir; ictimai  təhlükəliyi ilə  səciyyələnir. Fəaliy-
y
ətsizlik ilə törədilmiş H.P: “etməli idi, lakin etmədi” prinsipi 
üz
ərində  qurulur. Misal: hərbi xidmətə  getməli idi, lakin 
getm
ədi; borcunu qaytarmalı idi, lakin qaytarmadı və s. 
H.P. il
ə vurulan zərərin aşağıdakı növləri elmə bəllidir: 
maddi v
ə mənəvi; fiziki və əqli; ölçülən və ölçülməz; bərpa 
olunan v
ə  bərpa olunmaz; əhəmiyyətli və  az  əhəmiyyətli 
növl
əri. İctimai təhlükəliyindən (zərərindən) və dərəcəsindən 
asılı olaraq H.P. cinayət və xəta kateqoriyalarına bölünür. 
HÜQUQ  POZUNTULARININ  PROFİLAKTİKASI  - 
hüquq pozuntu
larını  doğuran  əsas və  səbəblərə  qabaqcadan 
хəbərdarlıqda öz təşəkkülünü tapır, yəni hüquq pozuntuların 
qarşısını almaqdan ötrü, törədilən hüquq pozuntuların mahiy-
y
ətini, onu doğuran səbəbləri araşdırmaq, müəyyən еtmək və 
mümkün d
ərəcədə aradan qaldırmaq, H.P.P.-nın əsas funksi-
yasıdır.  
HÜQUQ  SİYASƏTİ  -  1)  siyasi subyekt tərəfindən 

---

 
162 
(v
ətəndaş,  ictimai-siyasi təşkilat  (partiya)  və  hərəkat, dövlət 
orqanları  və  beynəlxalq təşkilatlar  tərəfindən) hüququn 
ink
işaf  etdirilməsi və  təkmilləşdirilməsi, ictimai münasibət-
l
əri - ictimai-hüquq münasibətləri çərçivəsinə salınması, hü-
ququn  nüfuzunun  qaldırılması,  vətəndaşların,  müəssisə  və 
t
əşkilatiların  hüquqa,  tam  və  dolğun  şəkildə  riayət olunma-
sına  cəlb edilməsi, hüququn  qorunması,  hüquq  pozuntusuna 
qarşı  qəti mübarizə  aparılması  kimi  Ali  məqsədlərə  xidmət 
ed
ən (siyasi) fəaliyyət; 2) hüquqi islahatın sinonimi. 
HÜQUQİ  DÖVLƏT  (ərəb; alman analoqu Rechsstaat; 
ingilis-
sakson  terminalogiyasında  “Rul of Law”) –  “H.D.” 
terminini elm
ə  İ.Kant  daxil  etmişdir;  bu,  qanunun  aliliyi, 
v
ətəndaşın  şəxsiyyətinə  hörmət,  onun  hüquqlarının,  azadlı-
qlarının  və  qanunla  qorunan  maraqlarının  sarsılmazlığı  və 
xalqın hakimliyi üzərində özünü əks etdirən dövlətdir. H.D.-
d
ə  bütün münasibətlər ancaq  hüquq  normaları  ilə  nizama 
salınır. Bu hüquq normaları, demokratik prinsiplərə əsaslan-
maqla b
ərabər, ölkə  daxilində  nizamintizamın  möhkəmlən-
dirilm
əsində müstəsna rol oynayır. 
H.D. 
əsas təzahürləri  aşağıdakılardan  ibarətdir: bütün 
ictimai v
ə  siyasi institutlara, bütün vətəndaşlara  və  ictimai 
h
əyatın bütün sahələrinə Konstitusiya və Qanun normalarının 
v
ə  tələblərinin  yayılması;  şəxsiyyəti  hüquq  nizamlamasının 
ali m
əqsədi kimi qəbul edilməsi,  şəxsiyyətin ləyaqətinin ali 
m
əqsəd kimi qəbul edilməsi (əks halda, qeyri -  H.D.-də  ali 
m
əqsəd, ali dəyər kimi ideoloji çərçivə, siyasi və ya iqtisadi 
s
əmərə çıxış edir); dövlətin vətəndaş qarşısında və vətəndaşın 
dövl
ət  qarşısında  qarşılıqlı  məsuliyyəti; vətəndaşlar  tərəfin-
d
ən hüququn və  qanunun hörmət və  nüfuzunun  qəbul 
edilm
əsi,  başqa  vətəndaşların  maraqlarına  zərər yetirməyən 
h
əyat tərzini keçirmək vəzifəsinin qəbul edilməsi; bütün 
mübahis
əli məsələlərin həllində  Məhkəmələrin xüsusi yeri; 
bütün v
ətəndaşların  və  institutların  Məhkəməyə  tabeçiliyi, 

---