Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
157 
çalarlı musiqili əsərdir. Musiqisi Üzeyir Hacıbəyova, sözləri 
Əhməd Cavada məxsusdur.  
HÖKMRANLIQ  -  hakimiyy
ətin həyata keçirilməsini səciy-
y
ələndirən  anlayış.  H.-ın  həyata  keçirilməsi insti-tutisonal 
forma  alır  və  cəmiyyətdə  H. edən və  tabe olan qruplara 
parçalanmasını,  həmçinin xüsusi idarəetmə  aparatının 
ayrılmasını  nəzərdə  tutur, hərçənd hakimiyyət  resurslarına 
malik olmayan şəxs (qrup), bir qədər məhdud çərçivədə olsa 
da, öz biliyin
ə, bacarığma, nüfuzuna arxalanaraq H. edə bilər. 
M.Veber hakimiyy
əti və H.-ı fərqləndirərək qeyd edir ki, H. 
hakimiyy
əti  qabaqlayır.  H.  anlayışında  belə  bir  faktın 
ehtimalı  qeyd  olunur  ki,  hakimiyyət  əmri obyektin itaət 
etm
əsi ilə qarşılaşır. Veberə görə H.-ın üç tipi mövcuddur: 1) 
ənənələrə,  əxlaqa, müəyyən  davranış  adəti ilə  şərtlənən, 
demokratik  (ağsaqqallar  şurası),  patriarxal  (tayfa  rəhbərləri-
nin hakimiyy
əti), irsi (monarxın hakimiyyəti) və sonuncunun 
bir növü olan sultanlıq kimi tanınan ənənəvi H.; 2) xarizmatik 
H.; 3) idar
ə  edən və  tabe  olan  arasındakı  münasibətlərin 
t
ənzimlənməsinə yönəlmiş, könüllü şəkildə müəyyən edilmiş 
hüquqi normaların qəbul olunmasına əsaslanan leqal (rasional 
- bürokratik) H. 
HÖKUMƏT  -  Nazirlər  Şurası  və  ya Nazirlər Kabineti - 
M
ərkəzi dövlət idarəetmə  orqanıdır  və  İcra  hakimiyyəti 
sistemin
ə  daxildir, bütövlükdə  ölkə  miqyasında  (və  yaxud 
Muxtar Respublika miqyasında Nazirlər Kabineti timsalında), 
ona  tapşırılmış  inzibati,  iqtisadi,  hüquqmühafizə, hərbi-
müdafıə, elmi-texniki, sosial-mədəni, quruculuq sahələrində 
r
əhbərliyi həyata keçirir. H. Parlamentarizmli dövlətdə Parla-
ment t
ərəfindən  öz  siyası  konsepsiyalarına  uyğun  forma-
laşdırılır, onun məqsəd və vəzifələri və iş qaydası müəyyən-
l
əşdirilir  (statusu  Konstitusiya  ilə  və  müvafiq qanunverici 
aklar il
ə  müəyyənləşdirilir),  eyni  zamanda  o  (H.),  müvafiq 
(formalaşdıran) orqanlar qarşısında hesabatlı və cavabdehdir. 

---

 
158 
H.-
ə  adətən  Baş  Nazir  və  ya Nazirlər Kabinetinin, Nazirlər 
Şurasının  sədri, Premyerministr, Kanslar və, yaxud bəzi 
ölk
ələrdə bilavasitə dövlət başçısı idarə (rəhbərlik) edir. H.-ə 
H.  başçısından  savayı:  onun  müavinləri, Nazirlər, digər 
m
ərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının (komitələrin, agentlik-
l
ərin, xidmətlərin və s.) rəhbərləri və H. aparatı daxildirlər.  
Az
ərbaycan  Respublikası  Nazirlər Kabineti ümumi 
qaydaları  müəyyən etmək üçün “Qərarlar”, digər məsələlər 
üzr
ə  isə  “Sərəncamlar” qəbul edir. Qərar və  Sərəncamlarda 
başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən 
qüvv
əyə minir. 
HÖKUMƏT BÖHRANI - müxtəlif (siyasi, hüquqi, iqtisadi, 
h
ərbi və s). səbəblərdən Hökümətin öz funksiyalarının rahat 
v
ə  sərbəst icra edə  bilməməsi və  yaxud onun (Hökümətin) 
yalnış,  səhv siyasəti nəticəsində  yaranmış  mürəkkəb siyasi 
v
əziyyət. Burada “müxtəlif səbəblər” deyəndə, konkret olaraq 
ümumsiyası  böhran,  kəskin  forma  almış  siyası  çəkişmə, 
Konstitusiya - 
hüquq böhranı, huquqi kazus (boşluq), konfuz 
(dolaşıq),  kolliziya  (hüquq  normalarının  toqquşması,  zid-
diy
əti), iqtisadi böhran (inflyasiya, hiperinflyasiya), hərbi 
toqquşmalar,  çevriliş,  təcavüz, eləcə  də  şəxsi faktorlar, yəni 
Höküm
ətin (bütöylükdə və ya onun konkret üzvlərinin) qeyri-
peşəkarlığı,  səriştəsizliyi və  hətta cinayətkasına  səhvi (kor-
rupsion  qalmaqalı),  Hökümətdaxili və  ya Höküməti forma-
laşdıran  Parlamentdaxili  intriqalar, köhnə  Hökümətin  vaxtı-
nın  sona  yetməsi və  yeni Hökümətin hələ  də  formalaşdırıl-
maması,  Hökümətin öz ligitimliyini itirməsi, hətta Hökümət 
üzvl
ərinin öz vəzifələrini  dondurulması,  vəzifəni  buraxıb-
qaçması  və  s. nəzərdə  tutulur. H.B. da dövlətin, cəmiyyətin 
h
əyatının bütün sahələrinə mənfi təsir göstərir və, hətta böyük 
faci
ə  ilə  nəticələnə  bilər. H.B.-nda ciddi siyasi tədbirlərə  əl 
atılır, o cümlədən: Parlament Hökümətə etimadsızlıq göstərir; 
Höküm
ət (və  ya onun konkret üzvləri) istefaya göndərilir; 

---

 
159 
Höküm
ət  funksiyalarını  dövlət  başçısı  öz  üzərinə  götürür, 
keçid Höküm
əti yaradılır və s. 
HUMANİZM (latın humanus-insani, bəşəri) -insan ləyaqəti-
n
ə və hüquqlarına hörməti, şəxsiyyət kimi onun qiymətliliyini 
ədalət prinsipi timsalında, insanların rifahı, onların hərtərəfli 
inkşafı, ictimai həyatda insan üçün əlverişli şərait yaradılması 
haqqında qayğını ifadə edən baxışların məcmuəsi. H. bərabər-
lik, 
ədalət kimi bəşəri prinsipləri insan münasibətlərinin 
norması  sayır.  O  (H.),  hər cür fanatizmin, radikallığın,  nan-
korluğun,  bədxahlığın,  başqaların  nöqteyi-nəzərinə  və  bili-
yin
ə hörmətsizliyin antipodudur. 
HÜQUQ  (
ərəb; latın analoqu jus, juris) - geniş mənada H. - 
c
əmiyyətin dövləti iradəsini ifadə edən, dövlətin səlahiyyətli 
orqanları tərəfindən müəyyən edilən (qəbul edilən) və pozun-
tulardan qorunan, ümumb
əşəri xarakter daşıyan, tərbiyəvi və 
inandırıcı  əhəmiyyətlə  bərabər  nizamlayıcı  və  məcburedici 
mahiyy
ət daşıyan, formal qeydiyyata alınmış, hakim ümum-
m
əcburi normalar sistemidir. Dar mənada H. -  yol verilən 
h
ərəkətlərin ölçüsü və  formasıdır.  Dövlət siyasətinin həyata 
keçirilm
əsi məqsədilə, dövlət idarəetmənin zəruri aləti olan 
H., eyni zamanda c
əmiyyətdə və dövlətdə şəxsiyyətin vəziy-
y
ətini (statusunu) əks etdirir və onun mənafeyinin qorunması 
vasit
əsidir. H.-un köməyi ilə, dövlət insanların davranışlarını 
nizamlayır, ictimai münasibətlərin müəyyən dairəsini məcbu-
ri münasib
ətlər kimi təsbit edir. 
H. dövl
ətlə,  eyni  zamanda  yaranıb,  formalaşıb  və 
inkişaf  edir.  Üstqurumun  bir hissəsi olan H. cəmiyyətin 
iqtis
adi  quruluşu,  onun  sosial  strukturu  ilə, siyasi münasi-
b
ətlərlə müəyyən edilir, tarixi ənənələr, hakim ideologiya və 
bir sıra digər amillər də H.-a təsir göstərir. H.-la nizamlanan 
ictimai münasib
ətlər  -  hüquq münasibətləri  adlanır.  H. 
pozuntusu mü
əyyən H.-i məsuliyyətə  səbəb olur. Bax 
h
əmçinin beynəlxalq hüquq. 

---