Mübariz Süleymanlı azərbaycan kulturoloji FİKİr tariXİNDƏN
Yüklə 2,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
yət qurmasında mühüm rol oynayır. Ana dili millətin özünə məxsusluğunu qorumaqla yanaşı, tərcümə vasitəsilə başqa xalqların mədəni irsi ilə tanış olmağa, onlarla ünsiyyət qur mağa imkan yaradır. Dilin bəşər tarixindəki əvəzedilməz yeri nin bundan sonra da mühafizə olunması vacibliyini önə çəkən YUNESKO bu məqsədlə 1999-cu ildən etibarən 21 fevralı Beynəlxalq Ana Dili Günü elan etmişdir. Azərbaycan Respub likası Prezidentinin 9 avqust 2001-ci il tarixli (552 saylı) Fərmanı ilə 1 avqustun Azərbaycan Respublikasında Azərbay can əlifbası və Azərbaycan dili günü elan edilməsi isə xalqımı zın da bu prosesdən kənarda qalmadığının rəsmi sübutu idi. Mədəni müxtəlifliyin bəşəriyyətin fərqləndirici xüsusiyyəti olduğunu təsdiqləyən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının Baş Konfransı isə 3-21 oktyabr 2005-ci il tarixində Paris şəhərində keçirilən 33-cü sessiyasında “Mədəni özünüifadə müxtəlifliyinin qorunması və təşviqi haqqında” konvensiya (Paris, 20 oktyabr 2005-ci il) qəbul edilmişdir ki, burada dil müxtəlifliyinin mədəni müxtə lifliyin fundamental elementi olduğu ayrıca bənd şəklində qeyd edilmişdir (18). Ortaq dil məsələsində mövqeləri üst-üstə düşən Çingiz Aytmatov, Oljas Süleymenev, Şükrü Xaliq, Anar, Nizami Cəfərov kimi türk ziyalılarının dilimizin gələcəyi ilə bağlı düşüncələri də Türk dünyasının dil və kültür birliyi problemi ilə bağlı nikbin ovqat yaradır. Türk Dil Qurumunun başqanı Şükrü Xaliq Türk dünyasını təmsil edən ziyalıların bir-biri ilə rus və ya ingilis dilində deyil, məhz türk dilində ünsiyyətə girmələri zərurətini xüsusilə vurğulamışdır. O, həmçinin bu istiqamətdəki çalışmaların birləşdirilməsi üçün TDK ilə AMEA-nın toplantılarının müntəzəm xarakter daşıması ehtiya cına, ortaq bir mərkəzin yaradılması və mətbuat, radio, televiziya, internet yolu ilə ümumi ünsiyyət dilinin formalaşdı rılması məsələsinə də toxunmuş, ən önəmli nöqtə kimi isə 128 toplantılarda elmi terminlərlə bağlı problemi və bu sahədə razılaşmaların əldə edilməsi vacibliyini qeyd etmişdir. Türk dünyasının dil və kültür birliyi ideyası bu gün artıq dövlət başçıları və türk dövlətlərinin rəsmi qurumları səviyyə sində dəstəklənməkdədir. Arzulanan məqsədlərə doğru bir sıra real işlər də görülməkdədir. Türk dünyasının bu inteqrasiya prosesinin mədəni-etnik birlikdən siyasi birliyə doğru istiqamət alması ziyalılar və dövlət rəsmiləri tərəfindən də etiraf edil məkdədir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Mədəniyyət Məsələləri Daimi Komissiyasının sədri Nizami Cəfərov da dil və kültür birliyi ilə başlanan bu inteqrasiyanın ilk növbədə mədəni-mənəvi birlik mahiyyətli olması qənaətin dədir. Onun fikrincə də, mədəni dünya tərəfindən təbii sayılan belə bir mədəni-mənəvi birliyin açarı birinci növbədə dildir: “Bu mədəni-mənəvi birliyə çox nəsnələr daxildir. Buraya həyat tərzi və məişət vərdişlərindən tutmuş düşüncə tərzinə qədər hər şey daxildir. Bu gün türk dünyasında fərqliliklərin birləşməsi prosesi gedir. İnteqrasiya prosesi bütün dünyada getdiyi kimi, ayrı-ayrı ümumi tarixi mədəniyyətlər arasında da gedir. Vaxtilə ümumi olmuş, sonradan müxtəlif səbəblərdən diferensiasiya olunmuş mədəniyyətlərin özündə də gedir. Bütün dünya bu gün çəkinmədən ərəb birliyindən, slavyan birliyindən, anqlo-saks birliyindən danışır. Bunlar artıq xeyli vaxtdır dünya gerçəkli yinə çevrilib. Yeni dünya düzəninin formalaşdığı bir dönəmdə türklərin də birləşməsi təbiidir. Bu inteqrasiya dünya birliyi tərəfindən də normal qarşılanır. Ərəb, slavyan, anqlo-saks birliklərinin genetik əsasları olduğu kimi, türklərin də mənəvi- mədəni birliyinin özülündə kök, soy yaxınlığı durur” (21). Hələ vaxtilə “Azərbaycan Cümhuriyyəti” əsərində azərbaycanlıları milliyyət etibarı ilə türk, din etibarilə islam, mədəniyyəti- əsasiyyə etibarilə şərqli olaraq təqdim edən M.Ə.Rəsulzadə dünyaya bəyan edirdi ki, “Azərbaycan türkü müxtəlif şivələrə malik və olduğu yerlərə nisbətlə müxtəlif isimlər daşıyan böyük Türk ağacının bir budağıdır” (138, s. 7). 129 Dünya elmi fikrinin qənaətləri də təsdiqləyir ki, dil daima bir millətin təməlini təşkil edir. Bu nöqtədə dil, millət və milliyyət məfhumları ilə birləşməkdədir. Yəni dil, millət, milliyyət və milli mədəniyyət bir bütündür ki, tamamən bir-biri ilə qaynayıb- qarışmış, birləşmişdir. Bu tarixi, sosial və kulturoloji gerçəklik dilin dəyərini ortaya qoymaqdadır. Və bu da qaçılmaz bir reallıq dır ki, dil bir sıra çeşidli şərt və amillərin təsiri altında meydana gəlmişdir. Yəni dil, cəmiyyətin mahiyyətindən, strukturundan doğan, cəmiyyətə məxsus olan başlıca xarakterik bir ünsürdür. Hər hansı bir toplumun dilini soysuzlaşdırmaq, degenerasiya etmək, o toplumu hər şeyi ilə ortadan qaldırmaq deməkdir. Azərbaycan ziyalılarının əsərlərində dil mövzusu əsasən məhz bu aspektdən araşdırılmışdır. Onların gəldikləri qənaətlərə görə, dil birliyi bütün sadalanan məziyyətlərə ancaq o zaman sahib ola bilər ki, ayrı-ayrı fərdlərin dilindən təşəkkül tapmış milli dilin mühafizəsi və zənginləşməsi üçün lazım olan hər şey edilsin. Millətin ayn-ayrı təbəqələrinin ifadə və istifadəsi üçün möhtac olduğu bütün istilahları və kəlmələri ahəngdarlıqla təmin edə bilməyən dil, o millətin fərdlərini ayrılıqdan, pərakəndəlikdən qurtarıb onların birliyini yarada bilməz. Ümumiləşdirilmiş təhlil və şərhlərdən də göründüyü kimi, Azərbaycan mütəfəkkirlərinin kulturoloji irsində dil mövzusu millət və mədəniyyət fenomenləri kontekstində araşdırılmış, dilin tarixi-mədəni və milli-ideoloji aspektlərdən tədqiqi problemlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Onların qənaətincə, milliyyət xaricində səadət olmadığı kimi, dilsiz də milliyyət yoxdur. Mədəniyyət sinfi olmadığı kimi, dil də sinfi deyil, millidir. Bütün təbəqə və siniflərin ifadə və istifadəsini təmin etməyincə də bir dil qərarlaşmış olmaz. Ümumiyyətlə, türk dil birliyini müdafiə və təbliğ etmiş ziyalılarımız Azərbaycan dilinin tarixinin də yalnız türk dilinin tarixi ilə birgə öyrənil məsini elmi saymışlar. Bu mənada Azərbaycan xalqının tarixi də məhz kompleks şəkildə - xalqın mədəniyyətinin, milli- mənəvi dəyərlərinin, elminin, ədəbiyyatının və nəhayət dilinin 130 Yüklə 2,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|